ثبت یکی از آثار ابوریحان، در حافظه جهانی

ابوریحان محمد بن احمد بیرونی از دانشمندان بزرگ ایران در علوم حکمت، اخترشناسی، ریاضیات، جغرافیا و تاریخ است، التفهیم یکی از آثار ابوریحان، در حافظه جهانی به ثبت رسیده است.

به گزارش انتخاب به نقل از مهر، تاریخ ولادت ابوریحان بیرونی 14 شهریور سال 326 قمری در حوالی خوارزم ذکر شده و از این جهت به بیرونی یعنی خارج خوارزم معروف شده است. اطلاعی درباره اصل و نسب و دوره کودکی بیرونی در دست نیست. نزد ابونصر منصور علم آموخت در 17 سالگی از حلقه ای که نیم درجه به نیم درجه مدرج شده بود، استفاده کرد تا ارتفاع خورشیدی نصف النهار را در کاث رصد کند، و بدین ترتیب عرض جغرافیایی زمینی آن را استنتاج نماید.

وی با ابن سینا فیلسوف برجسته و پزشک بخارایی به مکاتبات تندی در باره ماهیت و انتقال گرما و نور پرداخت در دربار مأمون خوارزمشاهی قرب و منزلت عظیم داشت، چند سال هم در دربار شمس المعالی قابوس بن وشمگیر به سر برد. حدود سال 404 هجری قمری به خوارزم مراجعت کرد، موقعی که سلطان محمود غزنوی خوارزم را گرفت در صدد قتل او برآمد و به شفاعت درباریان از کشتن وی در گذشت و او را در سال 408 هجری با خود به غزنه برد.

در سفر محمود به هندوستان، ابوریحان همراه او بود و در آنجا با حکما و علمای هند معاشرت کرد و زبان سانسکریت را آموخت و مواد لازمه برای تألیف کتاب خود موسوم به تحقیق ماللهند را جمع‌آوری کرد.

بیرونی تألیفات بسیار در نجوم و هیات و منطق و حکمت دارد از جمله تألیفات او قانون مسعودی است، در نجوم و جغرافیا که به نامه سلطان مسعود غزنوی نوشته، دیگر کتاب آثار الباقیه عن القرون الخالیه در تاریخ آداب و عادات ملل و پاره ای مسائل ریاضی و نجومی که در حدود سال 390 هجری به نام شمس المعالی قابوس بن وشمگیر تالیف کرده این کتاب را مستشرق معروف آلمانی زاخائو در سال 1878 میلادی در رلیپزیک ترجمه و چاپ کرده و مقدمه ای بر آن نوشته است. دیگر کتاب ماللهند من مقوله فی العقل اومر ذوله در باره علوم و عقاید و آداب هندیها که آن را هم پروفسور زاخائو ترجمه کرده و در لندن چاپ شده است، دیگر التفهیم فی اوائل صناعه التنجیم در علم هیات و نجوم و هندسه.

بیرونی هنگامی که شصت و سه ساله بود کتابنامه ای از آثار محمد بن زکریای رازی پزشک تهیه کرد و فهرستی از آثار خود را ضمیمه آن کرد این فهرست به 113 عنوان سر می زند که بعضی از آنها بر حسب موضوع گه گاه با اشاره کوتاهی به فهرست مندرجات آنها تنظیم شده اند این فهرست ناقص است زیرا بیرونی دست کم 14 سال پس از تنظیم آن زنده بود و تا لحظه مرگ نیز کار می کرد .

تقریباٌ‌ چهار پنجم آثار او از بین رفته اند بی آن که امیدی به بازیافت آنها باشد از آنچه بر جای مانده در حدود نیمی به چاپ رسیده است. علایق بیرونی بسیار گسترده و ژرف بود و او در همه شعبه های علومی که در زمان وی شناخته شده بودند سخت کار می کرد. وی از فلسفه و رشته های نظری نیز بی اطلاع نبود اما گرایش او به شدت به سوی مطالعه پدیده های قابل مشاهده در طبیعت و در انسان معطوف بود .

در کانی شناسی، داروشناسی و زبان شناسی یعنی در رشته هایی که در آنها اعداد نقش چندانی نداشتند نیز کارهایی جدی انجام داد اما در حدود نیمی از کل آثار او در اختر شناسی، اختر بینی و رشته های مربوط به آنها بود که علوم دقیقه به تمام معنی آن روزگاران به شمار می رفتند ریاضیات به سهم خود در مرتبه بعدی جای می گرفت اما آن هم همواره ریاضیات کاربسته بود .

التفهیم اثر ابوریحان بیرونی 7/3/90 در کمیته مشورتی بین المللی برنامه حافظه جهانی یونسکو در شهر منچستر انگلستان در فهرست جهانی یونسکو قرار گرفت.

ابوریحان بیرونی در سال 440 هجری در سن 78 سالگی در غزنه بدرود حیات گفت.