مهریه را کی نداده و کی نگرفته‌؟

سفر به 120 کشور دنیا، 10هزار لیتر بنزین، دست راست و پای چپ داماد، شمش طلا هم وزن عروس، یک کیلو بال مگس و صدها مهریه عجیب و غریب دیگر که زمزمه شان شاید هیچ گاه به راهروهای دادسرا کشیده نشود.
سه سال قبل یکی از عجیب ترین مهریه های تاریخ ایران در شعبه 264 دادگاه خانواده به اجرا گذاشته شد؛ یک کیلو بال مگس! مهریه زنی که تنها به شرط دریافت آن حاضر به طلاق بود. او وقتی رو به روی قاضی قرار گرفت، گفت: «شوهر اولم‌‌ بعد از 6 سال‌ زندگی‌ مشترک ترکم‌ کرد، و شوهر دومم در اثر سکته مغزی درگذشت. تصمیم‌ داشتم‌ دیگر ازدواج‌ نکنم‌‌ اما دو سال بعد در محل کارم با پزشکی آشنا شدم که به من پیشنهاد ازدواج داد‌ و من با اصرارهای او راضی به این ازدواج شدم. او‌ می گفت سال‌ها پیش‌ از همسرش‌ جدا شده‌ و حالا همسر و فرزندانش در امریکا زندگی می کنند.
آمارهای مرکز مطالعات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه درباره نرخ مهریه زنان ایرانی نشان می دهد که میانگین مهریه زنان ایرانی تنها در 5 سال اخیر 3برابر شده است. در حقیقت میانگین مهریه که در 20 سال قبل 150 سکه طلا بود، در 5 سال گذشته به 450 سکه طلا افزایش یافته است
تجربه تلخ ازدواج دیگر، بهانه ای بود برای باز شدن پای شرط و شروط ازدواج مهریه باید یک خانه باشد و یک‌ کیلو بال‌ مگس‌ مهریه ای که خانوم ها هیچ وقت فکر نمی کنند تصمیم به اجرا گذاشتن آن را بگیرند.
اما عجیب تر از بال مگس، مهریه که چند سال قبل در شعبه 263دادگاه خانواده تهران به اجرا گذاشته شد، زنی که دست‌ چپ‌ هـمسـرش‌ را به عنوان مهریه خود انتخـاب‌ کـرده‌ بـود، بـا مـراجعـه‌ بـه‌ دادگـاه‌ خانواده گفت: «من‌ از بچگی‌ با دختران‌ فامیل‌ در رقابت‌ بودم‌ و می خواستم مهریه ای متفاوت داشته باشم. از طرفی خانواده همسرم بسیار ثروتمند هستند و هر تعداد سکه‌ که‌ مهرم می کردند می توانستند بپردازند. بنابراین تصمیم گرفتم برای‌ محکم‌ کاری‌ دست‌ چپ همسرم را به همراه 700 سکه‌ مهریه‌ام‌ قرار دهم و آنها هم پذیرفتند.
مهریه باید ارزش مالی داشته باشد یعنی قابل دریافت و استفاده باشد. علاوه بر آن شرط اصلی در تعیین مهریه این است که زن هرگاه مهرش را درخواست کرد بتواند آن را بگیرد. اما برخی از مهریه ها به گونه ای هستند که دریافت آنها عملا ممکن نیست یا با دشواری زیادی همراه است. مثل جمع آوری 5هزار صدف دریایی یا 500هزار گل ارکیده است.
قاضی خدایی، رئیس شعبه 264 دادگاه خانواده می گوید: «مهریه باید ارزش مالی داشته باشد یعنی قابل دریافت و استفاده باشد. علاوه بر آن، شرط اصلی در تعیین مهریه عندالمطالبه بودن آن است. به طوری که زن هرگاه مهرش را درخواست کرد بتواند آن را بگیرد. اما برخی از مهریه ها به گونه ای هستند که دریافت آنها عملا ممکن نیست یا با دشواری زیادی همراه است. مثل جمع آوری 5هزار صدف دریایی یا 500هزار گل ارکیده. در این موارد معمولا مرد راهی زندان می شود تا زمانی که مهریه یا معادل آن را پرداخت کند و یا زن از مهریه خود صرف نظر کند.»
عده ای صرفا برای متفاوت بودن و برتری جویی مهریه های نامتعارف را انتخاب می کنند که می توان گفت شکل تغییر یافته ای از چشم و هم چشمی است. یعنی فرد به حدی از ارقام نجومی مهریه اشباع شده که این بار به دنبال مطرح کردن و به رخ کشیدن خود از طریق یک مهریه نامتعارف و عجیب است. حتی اگر این مهریه ارزش مادی بالایی نداشته باشد
آمارهای مرکز مطالعات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه درباره نرخ مهریه زنان ایرانی نشان می دهد که میانگین مهریه زنان ایرانی تنها در 5 سال اخیر 3برابر شده است. در حقیقت میانگین مهریه که در 20 سال قبل 150 سکه طلا بود، در 5 سال گذشته به 450 سکه طلا افزایش یافته است.
شاهین زند، مشاور خانواده در این باره می گوید: «افزایش مهریه یک پدیده تک عاملی نیست و مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در آن دخیل هستند. در حقیقت چشم و هم چشمی و مقایسه گری، ناامنی اقتصادی و ترس از طلاق دلایل مهریه های نامتعارف هستند. این نامتعارف بودن می تواند در میزان مهریه نمود پیدا کند یا در شکل مهریه. بالا رفتن آمار طلاق در سال های اخیر باعث شده برخی از زنان به حدی در مقابل آینده زندگی شان احساس ناامنی کنند که بخواهند این زندگی را به هر شکلی حفظ کنند و در این موارد است که مهریه هایی مثل رگ داماد، بال مگس و... مطرح می شود تا ضمانتی برای حفظ زندگی باشد.»
وی ادامه داد: «اما من مراجعانی هم داشته ام که مهریه های عجیب شان به دلیل این حس ناامنی نبوده است. آنها صرفا برای متفاوت بودن و برتری جویی مهریه های نامتعارف را انتخاب می کردند که می توان گفت شکل تغییر یافته ای از چشم و هم چشمی است. یعنی فرد به حدی از ارقام نجومی مهریه اشباع شده که این بار به دنبال مطرح کردن و به رخ کشیدن خود از طریق یک مهریه نامتعارف و عجیب است. حتی اگر این مهریه ارزش مادی بالایی نداشته باشد.»
او تفکر نادرست و عقاید تحریف شده را بخش دیگری از پشت پرده مهریه های عجیب و غریب می داند و می گوید: «در بعضی از موارد، مهریه عجیب و غریب انتخاب بدی نیست. صرفا یک عمل نامتعارف است اما نه با شرع تضادی دارد و نه با قانون و نه با منطق. فقط با چهارچوب های عرفی جور در نمی آید که باید در این موارد سلیقه ای قضاوت کردن را کنار بگذاریم.»
این استاد فقه و حقوق بیان کرد: با توجه به تحقیقات میدانی انجام داده‌ام ،90 درصد دختران مهریه را بالا میگیرند و همه معتقدند به علت بالابودن حقوق مردان و با توجه به این‌که مرد هر زمان که اراده کند می‌تواند همسر خود را طلاق بدهد و یا می‌تواند به راحتی ازدواج مجدد کند‌، تنها مهریه می‌تواند حقوق آن‌ها را تأمین کند.
به اعتقاد میرشمس باید مهریه زن متناسب و متعادل باشد و حقوق اضافی که زمینه سوء‌استفاده مردان را افزایش می‌دهد باید تعدیل شود و به این وسیله هیچ مشکل فقهی و شرعی به وجود نمی‌آید و خیلی از معضلات به وجود آمده در جامعه که ناشی از وجود چنین حقوقی است، از بین برود.
وی با تأکید بر این که مهریه از موانع ازدواج‌های امروزی است، گفت: یکی از علت‌های بالا بودن مهریه حقوق بالای مردان نسبت به زنان است.
وی با بیان این که قاضی زن در دادگاه‌های خانواده وجود ندارد، گفت: قضات مرد نباید صنفی عمل کنند و تنها طرف مردها را بگیرند لازم است تا تحقیقات میدانی وسیعی انجام شود تا عوامل واقعی وجود این تفکرات نسبت به مهریه شناخته شود و پس از آن بتوانیم با برنامه‌ریزی و بازنگری مجدد در زمینه حقوق و قانون، مشکلات موجود در جامعه حفظ شود و برای جلوگیری از صدمه خوردن و از هم پاشیدن بنیان خانواده اقدام اساسی انجام شود.
فاطمه میرشمس استاد فقه و حقوق با بیان این‌که مهریه‌های سنگین از موانع ازدواج محسوب می‌شود، گفت: یکی از دانشجویانی که می‌شناسم ، مهریه‌اش 3‌ باغ انار، 6 هزار سکه و 10 قیراط برلیان مهریه‌اش بوده است.زنان با تعیین مهریه‌های سنگین به دنبال حفظ حقوق خود در برابر مردان هستند
وی با اشاره به تاریخچه مهریه ‌گفت: رسم مهریه در ایران باستان و حتی در آئین زرتشتیان وجود داشته و از ارکان ازدواج بوده‌ است و هر زمان که قصد ازدواج داشتند، قباله‌‌ای را تنظیم می‌کردند و مهریه زن را در آن قید می‌کردند.
وی با اشاره به آئین‌ یهودیان، مسیحیت و دوران پس از اسلام اظهار داشت: در آن دوران مهریه نیز وجود داشته است که در میان همه اقوام بوده و اسلام آن را امضا‌ کرده به این معنی است که وجود مهریه را قبول کرده‌ ولی در عین حال آن را اصلاح نیز کرده است.
این استاد دانشگاه با بیان این‌که تحقیقات وسیعی در این زمینه انجام شده است، تصریح کرد: با توجه به تحقیقات انجام شده به نظر می‌رسد که اگر بخواهیم تاریخ و پیشینه مهریه را بررسی کنیم مردان از زمان‌های گذشته برای جلب نظر همسر مورد علاقه خود هدیه‌ای می‌دادند تا بتوانند بدین روش نظر همسر مورد علاقه خود را به دست‌ آورند.
در آیه (4) سوره نسا‌ آمده است مهر زنان را صداق دهید. اما چرا خداوند در این آیه از صیغه امر استفاده کرده و امر به پرداخت مهریه زن کرده است؟ صداق از ریشه صدق گرفته شده و به معنی صداقت است و نکته جالب و لطیف این است که دادن مهریه از طرف مرد نشانه صداقت، راستگویی علاقه و محبت وی به زن و تشکیل خانواده است.
میر‌شمس ادامه داد‌: خداوند خالق مخلوقات است و دستورات خداوند را واجب است تا عمل کنیم. ضمن این‌که خداوند در رابطه با پرداخت مهریه زن امر کرده است، با توجه به این‌که مهریه هدیه مرد به زن است اما چرا خانواده‌ها این مسئله را به مرد تحمیل می‌کنند و به گونه‌ای عمل می‌کنند که طلبکار هستند؟ قرآن مجید مهریه را در حد توانایی مرد تعیین کرده است. در زمان پیغمبر اکرم(ص) با بستن پیمان زناشویی و خواندن صیغه عقد، مردان مهریه را سریع پرداخت می‌کردند.
سید اسدالله جولایی مدیر عامل ستاد دیه کشور گفت: بیش از 11هزار زندانی جرایم غیرعمد در کشور وجود دارد، برای آزادی این زندانیان به حدود 250 میلیارد تومان نیاز است.از مجموع زندانیان جرایم غیرعمد در کشور چهار هزار و 590 نفر محکومین مالی، سه هزار و هفت نفر محکومان پرداخت مهریه، دو هزار و 743 نفر دیه بدهکار و 927 نفر نیز به دلیل عدم پرداخت نفقه در زندان‌ها به سر می‌برند.آمار زندانیان مربوط به بدهی‌های مالی و مهریه رو به افزایش است، باید با فرهنگ سازی در راستای پیشگیری از ارتکاب جرایم غیرعمدی اقدام شود.
محمد علی ساری معاون ستاد دیه کشور با اعلام اینکه امسال با افزایش زندانیان مهریه مواجه بوده ایم، گفت: در حال حاضر دو هزار و 500 زندانی مهریه در زندانهای کشور به سر می برند که تعداد آنها در سال گذشته کمتر از دو هزار نفر بود بنای ستاد دیه به اعطای تسهیلات به زندانیان مهریه نیست و چنین امری در دستور کار نداریم و فقط در موارد ویژه تا سقف پنج میلیون تومان پس از اظهار نظر گروه تحقیق پرداخت می کنیم.
.در بعضی از موارد، مهریه عجیب و غریب انتخاب بدی نیست. صرفا یک عمل نامتعارف است اما نه با شرع تضادی دارد و نه با قانون و نه با منطق. فقط با چهارچوب های عرفی جور در نمی آید که باید در این موارد سلیقه ای قضاوت کردن را کنار بگذاریممهریه‌های سنگین از موانع ازدواج است و چون از حد معقول خارج شده و معضل اجتماعی شده دانشمندان و کارشناسان موظفند تا با انجام بررسی‌های دقیق نسبت به پیدا کردن راه حل مناسب اقدام کنند. راه حلی که هم مهریه زن تأمین شود و هم بار سنگین مهریه‌ای که به مرد تحمیل می‌شود، کاسته شود و جوانان به ازدواج تشویق شوند.