بحران سوریه به کجا می‌انجامد؟

آمریکا و روسیه توافق کرده‌اند تا آن چه به مخالفان مسلح معتدل و میانه‌رو موسوم شده‌اند از حلقه مبارزه مسلحانه با نظام و ارتش سوریه عقب نشینی کنند و سپس به مبارزه با داعش و مجموعه‌های مسلح تروریستی که در لیست گروه‌های تروریستی سازمان ملل قرار می‌گیرند، بپردازند.

به گزارش انتخاب، تحرکات نظامی در شمال رقه و جنوب حسکه از سوی شبه نظامیان کرد مورد حمایت آمریکا و ناتو شاید بخشی از توافقات بین آمریکا و روسیه به شمار آید.

روس‌ها با آن که می‌دانند اولین عملیات نظامی جدی آمریکا در سوریه در رقه تحقق خواهد یافت اما برای این اقدام آمریکا مانعی ایجاد نخواهند کرد بلکه مدت‌ها است که تلاش می‌کنند تا فرماندهی نظامی آمریکا را قانع کنند تا عملیاتی مشترک در همین منطقه صورت گیرد در حالی که آمریکایی با هدف جلوگیری از بسط نفوذ مسکو در سوریه با آن مخالفند. در حقیقت هر چه در طول دو هفته اخیر از مسکو برای عملیات مشترک با آمریکا علیه تروریسم در سوریه شنیده شده است مربوط به هماهنگی نظامی در هجوم احتمالی به رقه مرکز اصلی داعش در سوریه است. هواپیماهای آمریکایی با فرستادن پیام‌های کتبی از آسمان از مردم عادی خواسته‌اند تا به سرعت شهر را ترک و به منطقه امنی پناه ببرند.

قدرت یافتن نیروهای کرد سوریه که از طرف آمریکایی‌ها صورت گرفته است نشان از هماهنگی بین آنکارا و واشنگتن هم دارد. در همین راستا برخی اخبار حکایت از آن دارد که در صورت آغاز عملیات آزاد سازی رقه، پیمان ناتو نیز وارد عمل خواهد شد و همان سناریویی را انجام خواهد داد که در بالکان و جنگ‌های کوزوو، بوسنی و هرزگوین انجام داد و جنگ در این منطقه را با تقسیم و نظام فدرالی پایان داد.

در حقیقت اکنون میدان نبردها در سوریه به بخش غربی و شرقی تقسیم شده است، همان گونه که در دوران جنگ سرد در آلمان شرقی و غربی شاهد بودیم، شهر حلب نیز به نوعی به برلین شرقی و غربی تقسیم شده است. با فرض تحقق حمله به رقه، ارتباط اصلی داعش با حلب نیز قطع می‌شود. نیروهای داعش با برخی عملیات نظامی در شمال حلب توانسته‌اند خود را به نزدیکی منطقه اعزاز در نزدیکی مرز ترکیه برسانند تا نشان دهند در صورت عملیات در رقه، هرگونه شکستی را در جایی دیگر جبران می‌کنند اما اگر رقه از داعش بازپس گرفته شود قدرت مانور نظامی این مجموعه تروریستی در منطقه حلب به شدت کاهش خواهد یافت. این برنامه با سیاست آمریکا و روسیه در سوریه تطابق کامل دارد چه آن که درصددند خطوط مواصلاتی داعش در سوریه را با استقرار نیروهای ضد داعش به شکل کامل قطع کنند.

برای بسیاری شاید این سوال پیش آید که در چنین شرایطی طرح موسوم به "ب" آمریکا که ماه‌ها توسط سعودی نیز مطرح می‌شود به کجا می‌انجامد. در پاسخ به این سوال باید گفت که طرح "ب" یک طرح جدی در سوریه است که در صورت اجراء بدون شک در شرق سوریه اجراء خواهد شد و سعودی چاره‌ای ندارد خود را به عنوان جزیی از این طرح ببیند وهرگونه استقلال سیاسی و نظامی در چنین عملیات فرضی را از دست خواهد داد و مجبور است خود را با طرح آمریکا و حضور احتمالی ناتو تطبیق دهد. ترکیه نیز در چنین فرضیه‌ای وضع بهتری از سعودی ندارد.

براساس این طرح غرب سوریه توسط روسیه و شرق آن توسط ائتلاف تحت فرماندهی آمریکا از داعش پاکسازی می‌شود اما این برنامه هرگز به معنای پایان بحران نظامی در سوریه نیست زیرا براساس برنامه موجود، نیروهای نظامی و سیاسی وابسته به سعودی و ترکیه پس از پاکسازی منطقه رقه از وجود نیروهای داعشی، به سوی این منطقه گسیل داده خواهند شد.

چنین فرضیه‌ای امکان حرکت سوریه به سوی نظام فدرالی را به شدت تقویت کرده است، امری که ممکن است تا مرحله تقسیم نیز پیش رود که آنگاه بخش‌هایی از عراق را نیز شامل خواهد شد. اکنون ماه‌ها است که از طرح آزادسازی موصل توسط ارتش و نیروهای مردمی عراق می‌گذرد اما این اقدام به دلیل مخالفت آمریکا با حضور نیروهای مردمی شیعی در کنار ارتش عراق مسکوت باقی مانده است. براساس سیاست آمریکا، فقط نیروهای سنی می‌توانند در کنار ارتش عراق برای آزاد سازی موصل حضور یابند.

با این حالت روشن است که اگر استان نینوا با مرکزیت موصل آزاد شود و طرح آزاد سازی رقه نیز صورت گیرد آنگاه با انضمام دیروالزور سوریه به این سه منقطه، مناطقی یکدست سنی نشین ایجاد می‌شود که هم امکان اجرای نظام فدرالی را فراهم می کند و هم تقسیم سوریه و عراق را. اخیرا نیز منطقه مرزی بین عراق و اردن بازگشایی شده که اداره آن به نیروهای سنی واگذار شده است و کسانی از شهروندان عراقی آن را در کنترل خواهند داشت که زیر نظر آمریکا در اردن آموزش دیده‌اند. چنین طرحی ارتباط کامل دولت مرکزی عراق با دولت سوریه را قطع می‌کند که نتیجه طبیعی آن قطع کامل ارتباط زمینی ایران سوریه و لبنان خواهد بود؛ موضوعی که سال‌های سال مورد نظر آمریکا و اسرائیل در منطقه بوده است.

با این اوصاف سیر تحولات نشان می‌دهد آمریکا و هم پیمانانش بر روی خط تقسیم طایفی و مذهبی در منطقه حرکت می‌کنند. در مقابل باز این سوال ایجاد می‌شود که موضع روسیه چگونه خواهد بود؟

روسیه ابتدا تلاش می‌کند وحدت و یکپارچگی سوریه را حفظ کند و اگر از این مسیر ناامید و ناتوان باشد حتما به سوی نظام فدرالی در سوریه پیش خواهد رفت. مشکل اصلی و گره اصلی اینجا است که اگر موازنه نظامی در سوریه آن چنان بر هم بخورد که توان حفظ یکپارچگی وجود نداشته باشد و توان ایجاد نظام فدرالی هم نداشته باشید آیا می‌توانید جلوی تقسیم سوریه را بگیرید؟ اینجا یک سوال و بحران جدید متولد می‌شود که همان تقسیم مذهبی و طایفی و قومی در خاورمیانه است که مدتها از آن سخن گفته می‌شود؛ لذا بدون شک آینده سوریه تاثیری مستقیم بر تحولات آتی خاورمیانه دارد همانگونه که تحولات خاورمیانه بر آینده سوریه نیز موثر است. فرض تقسیم نیز خود سرآغاز جنگهای جدید درخاورمیانه است که به "تثبیت مرزهای جدید" شهرت خواهند یافت.