اگر نگاهی به تقویم بیندازیم، در تمام ماهها ایامی را مشاهده می کنیم که منتسب به مناسبت های مختلف است؛ جشن های ملی و مذهبی، اعیاد، شهادت ها، پیروزی ها، فتح ها، رشادت ها و...
هنگام فراررسیدن هرکدام از این روزها دستگاهها و ارگان های مختلف کشوری و لشکری یا بخش های مختلف جامعه با ایفای نقش متولی اصلی آن روز در گرامیداشت بهتر و پررنگ تر آن می کوشند.
اما از معدود مناسبت های مهمی که از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون بدون متولی یا مدعی ویژه، هرسال به گرمی پاس داشته می شود، «روز دانشجو»ست.
این روز از دو جنبه قابل بررسی است. اول، مناسبت تاریخی 16 آذر است؛ در سال 1332 پس از کودتای انگلیسی-آمریکایی 28 مرداد و در اوج خفقان محمدرضاشاهی، اعتراض دانشجویان به سبب سفر معاون رئیس جمهوری آمریکا موجب یورش بی رحمانه نیروهای رژیم و ریخته شدن خون سه دانشجوی دانشکده فنی دانشگاه تهران شد. نکته جالب آنکه پس از پایان عمر سلطنت پهلوی همواره این روز بدون در نظر گرفتن گرایش سیاسی این سه دانشجوی شهید به عنوان روز دانشجو گرامی داشته شده و می شود.
بعد دوم، موضوع (یا سوژه) این روز است؛ آنچه در 16 آذر کانون توجه است یک قشر مهم جامعه ایران به نام دانشجوست که از دوران مشروطیت بدین سو همانگونه که از پیشتازان کسب علم بوده اند، از پیشگامان تحولات و مبارزات ملت نیز بوده است.
فراموش نکنیم قضیه دانشکده فنی در برهه ای رخ داد که ملت ایران در ماههای آغازین یک دوره سیاه خفقان و سرکوب به سر می برد و در آن شرایط هم آن کسانی که نقش چشم بیدار و زبان گویای جامعه را با شجاعت و رشادت ایفا کردند همین دانشجویان بودند. آنان بدون نفع مادی یا قدرت و جایگاهی در انتظارشان باشد، حق جویانه اعتراض خود را ابراز کرده و حرکت خود را با خونشان ماندگار ساختند.
این اتفاق حماسی گونه 16 آذر را تبدیل به یک نماد کرد؛ هم نماد شجاعت و هم الگویی از «دانشجو» برای تمام دانشجویان آینده.
اما دانشجو کیست و حامل چه معانی و خصائلی است؟ اول باید توجه کنیم که در دهه ها قبل با توجه به سطح پایین سواد در جامعه و دشواری های ورود به فضای علمی دانشگاه، معمولا انسان های با ضریب هوشی بالا، همت عالی و دارای هدف پا به این عرصه می گذاشتند که به فراخور این موقعیت، در میان خانواده، شهر و مردم خویش از اصلی ترین گروههای مرجع به حساب می آمدند(نقشی که بعدها در شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی هم وجود داشت).
اما در مورد جوهره شخصیتی دانشجویان اولین نکته مهمی که به چشم می خورد، عامل «جوانی» است؛ در ادییات مذهبی همواره گفته می شود که دل جوانان برای پذیرش حق آماده تر از کسانی است که عمری با انواع و اقسام خطاها و گناهان زندگی کرده و بعد از سالها می خواهند به حق بپیوندند؛ این زلالی و خلوص نیت جوانان و پاک بودن لوح وجودی شان، از آنها انسانهایی «حق جو»، «حق گو» و صریح می سازد.
لذا امروز هم می بینیم که با وجود تمام آفت هایی که ممکن وجود داشته باشد، آن محلی که سیاستمداران و مدیران کشور و سیاست های آنان به چالش کشیده می شود و سوالات اساسی در آن فریاد می شود دانشگاه و توسط دانشجویان است.
این صراحت دلیل دیگر هم دارد و آن اینکه جوانی که در سن 18 سالگی وارد محیط علمی می شود معمولا(جز درصد کمی) فاقد هرگونه وابستگی سازمانی به تشکیلات سیاسی خاصی بوده حتی از لحاظ فکری هم طرفدار و متعصب نسبت به گروه خاصی نیستند؛ دانشجویان انبانی از«سوال» در ذهن دارند و سعی می کنند از طریق استادان، دانشجویان باسابقه، مطالعات و میزگردها و در یک کلام با کسب علم به سوالات خود پاسخ دهند.
گاهی مشاهده دانشجویی که از قالب جزوه و نمره و امتحان بیرون می آید و با شوقی عجیب در پی اطلاع از واقعیت های اطراف خویش است امید به آینده ای بهتر را با وجود انسانهای با انگیزه که از پیله کلیشه بیرون آمده و در پی درانداختن طرحی نو هستند، در دل می کارد.
در چنین موقعیتی دانشجو پایی در سنت ها، خانواده، شهر، روستا و جامعه خویش دارد و پایی دیگر در علم و محیط آکادمیک؛ اینجاست که دانشجو حلقه واسط می شود؛ حلقه واسط درد و درمان، مطالبه و پاسخ، سنت و دنیای جدید، واقعیت و آرزو و... .
ترکیب جوانی، علم جویی، حق گویی و واسطه گری(میان جامعه و حاکمیت، گذشته و آینده) از دانشجو شخصیتی منحصر به فرد و استثنایی خلق می کند.
آنچه در دوره فعلی بیش از پیش مهم می نماید حفظ و تعریف دقیق این هویت است؛ در شرایطی که با گسترش دانشگاهها فرصت کسب علم و بدست آوردن عنوان دانشجو فراهم تر از قبل است، در زمانه ای که جامعه از راههای مختلف(نه صرفا از طریق جوانان تحصیلکرده اش) می تواند مطالبات و درمان های خویش را بجوید، در برهه ای که انواع و اقسام گروهها و نهادها قصد بهره برداری از عنوان، روحیه پاک و مطالبات دانشجویان را دارند، حفظ حریم ارزشمند دانشجویی و تعریف دقیق آن امری بس مهم است.
در این مورد آنچه به اختصار باید گفت چند نکته است:
1- کسب علم اولویت مهم دوران دانشجویی است؛ فعالیت سیاسی و اجتماعی را می توان حتی از دوران قبل از دانشگاه آغاز کرد و در دوران دانشجویی نیز می توان آن را در بیرون این محیط پی گرفت، اما آنچه به سختی در سایر مقاطع زندگی امکان تداوم می یاید تحصیل علم است؛ در این دوره سنی انسان از لحاظ جسمی و روانی آماده تر است، چرا که دارای آرامش بیشتر، دغدغه کمتر و خلاقیت فراوان است. لذا باید از فرصت جوانی برای علم آموزی و در نتیجه نگاه علمی به پدیده های اجتماعی و در نتیجه، نظریه پردازی استفاده کرد.
دانشجو اگر به نقد و اعتراض می پردازد باید با پشتوانه دانش و تخصص باشد و اجازه ندهد که احساسات یا گرایشات فرعی عامل محرک اصلی در سخن گفتن او باشد.
2- اظهار نظر و حضور در عرصه های سیاسی از اقتضائات و لوازم دوران دانشجویی است؛ ولیکن آنچه موجب خدشه دار شدن شأن و مرجعیت اجتماعی دانشجویان می شود گرایش به گروهها و نهادهای سیاسی خارج از دانشگاه است. اگر محل فعالیت حزبی خارج از دانشگاه است(که هست) گروههای سیاسی نیز باید به این نکته توجه کنند که درصدد استفاده از دانشجویان در جهت مقاصد سیاسی خویش برنیایند. همانگونه که در چند دهه قبل آثار منفی ورود احزاب و گروهها به محیط دانشگاه را دیدیم امروز هم به این اصل باید توجه شود که حفظ استقلال نهاد دانشگاه و دانشجو هم برای خود آن و هم برای جامعه مفیدتر است.
دانشگاه محل کسب علم، جایگاه نقد علمی جامعه و کرسی سوال از سیاستگذاران و سیاستمداران توسط دانشجویان به عنوان چشمان بیدار جامعه است؛ چشمانی که باید در مسیر پیشرفت و رشد جامعه خویش، چه در گردنه های دشوارو مه آلود و چه در در جاده های خالی و طولانی بیدار بمانند... .
مرتضی اشراقی
