سیاست خارجی در هفته‌ای که گذشت؛ از واکنش به ایسا تا آزادی حلب

 واکنش قاطع ایران به تمدید قانون موسوم به ایسا ،آزادی حلب و امضای قرارداد نهایی خرید 80 فروند هواپیمای بوئینگ از مهمترین رویدادهای سیاست خارجی در هفته گذشته بود.

 در هفته گذشته شاهد اتفاقات مهمی در عرصه دیپلماسی بودیم؛ واکنش قاطع ایران به تمدید قانون موسوم به ایسا، امضای قرارداد نهایی خرید 80 فروند هواپیمای بوئینگ، آزادسازی حلب ورایزنی های سیاسی برای برون رفت از بحران در سوریه ،و برگزاری کنفرانس امنیتی تهران مهمترین اتفاقات هفته گذشته بود.

** امنیت درون زا یا عاریتی

طی هفته های اخیر دو کنفرانس و نشست در منامه و تهران برگزار شد که هر کدام از این دو ، دو رویکرد متفاوت را به مقوله امنیت نشان می دهد.

آن طور که از اظهارنظرهای حاضران در نشست منامه بر می آید این کشورها عمدتا به دنبال خرید امنیت از بیرون منطقه هستند.

کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس سال هاست گرفتار دور باطلی در تامین امنیت خود شده اند. عمده نگاه این کشورها همکاری و کمک گرفتن از بازیگران فرامنطقه ای برای تامین امنیت بوده است . از همین روست که سالانه میلیاردها دلار صرف خریدهای تسلیحاتی می کنند.

به گفته محمد خزایی معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی حجم تجارت فعلی کشورهای منطقه با یکدیگر 15 درصد است . آمارها حاکی از آن است که بیشتر تبادلات تجاری با کشورهای خارجی است و بیش از 47 درصد آن مربوط به خرید اسلحه است. 

این در حالی است که این کشورها همواره از حضور نظامی بازیگران فرامنطقه ای در خلیج فارس استقبال کرده اند.

چنین رویکردی در حالی همچنان از سوی این کشورها پیگیری می شود که مفهوم و ماهیت امنیت و تهدیدات امنیتی دچار تغییرات گسترده ای شده است.تهدیدات عمده ای که در سالهای اخیر امنیت کشورهای منطقه را به چالش کشیده ناشی ازناکارآمدی قدرت های منطقه از تامین مطالبات ابتدایی مردم،آسیب رسیدن به کرامت انسانی،تبعیض و فقر و بی عدالتی بوده است.

علاوه بر این امروز شاهد پدیده های زیست محیطی همچون تغییرات اقلیم و خشکسالی هستیم که تبعات آن به حوزه های اجتماعی اقتصادی و سیاسی سرریز کرده است و چنین مسائلی صرف در درون واحدهای ملی نمی گنجند و راه حل های آن هم صرفا ملی نیست بلکه همکاری و همراهی بازیگران منطقه ای را می طلبد

امنیت مفهوم به هم پیوسته است ؛ اگر قرار باشد کشتی سوراخ شود و یا سقف خانه ای فرو ریزد همه سرنشینان و ساکنین اسیب می بینند و همه باید برای رفع مشکل چاره اندیشی کنند.

گزاره دوم اینکه امنیت باید ذاتی بومی و درون زا باشد نمی توان امنیت را خرید چون روز به روز گرانتر می شود -چنانکه دونالد ترامپ به دنبال پرداخت هزینه های تامین امنیت برای کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس است- و دیگر اینکه هر کسی امنیت را تامین می کند می تواند روزی آن را سلب کند .

گزاره بعدی اینکه نگاه سنتی و نظامی محور به مقوله امنیت هزینه زاست. صاحبنظران و محققان توسعه معتقدند بین هزینه کردهای نظامی در تامین امنیت و توسعه اقتصادی نسبت عکس برقرار است.

در همین راستا طی هفته های اخیر سران کشورهای حاشیه خلیج فارس در منامه میزبان ترزا می نخست وزیر و بوریس جانسون وزیر خارجه انگلیس بودند. انگلستان که با برگزیت خود را از اروپای بری جدا و تنهاتر از هر زمان دیگری می بیند به فکر متحدینی در سایر نقاط جهان است و چه کسی بهتر از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس که حاضرند میلیاردها دلار صرف خریدهای نظامی از انگلیس کنند.

ترزا می چهارشنبه 7 دسامبر با شرکت در سی و هفتمین نشست سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج در بحرین، ضمن تشریح سیاست‌های دولت خود در زمینه روابط با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج ، به نقش ایران در منطقه نیز پرداخت و گفت که بریتانیا آماده است با کشورهای عضو شورا برای عقب راندن «اقدامات تهاجمی ایران درمنطقه» همکاری کند.

نخست وزیر بریتانیا گفت:«ما باید همچنان به مقابله با دولت‌هایی که نفوذ آنها بی‌ثباتی منطقه را مشتعل می‌کند ادامه دهیم» و افزود:«بنابراین می‌خواهم به شما اطمینان دهم که من به وضوح تهدیدی را که ایران متوجه منطقه خلیج و در بُعدی وسیع تر، متوجه خاورمیانه می‌کند مشاهده می کنم».

نخست وزیر بریتانیا گفت: «ما باید همراه یکدیگر تلاش کنیم تا اقدامات تهاجمی ایران در منطقه را به عقب برانیم».

ترزا می گفت که به منظور تقویت امنیت کشورهای منطقه خلیج از «یک مشارکت امنیتی» حمایت می‌کند که شامل سرمایه‌گذاری دفاعی و آموزش نظامی در بحرین و اردن هم بشود.

البته این اظهارات ترزا می با واکنش قاطع ایران روبرو شد در پی اظهارات مداخله جویانه 'ترزا می' ، 'نیکلاس هاپتون' سفیر این کشور در تهران به وزارت امورخارجه احضار و مراتب اعتراض شدید دولت جمهوری اسلامی ایران به اظهارات نسجیده نخست وزیر آن کشور، توسط معاون مدیر کل غرب اروپا به وی ابلاغ شد. همچنین جمعی از نمایندگان از ارائه طرحی به منظور کاهش سطح روابط دیپلمایتک با بریتانیا خبر دادند.

** کنفرانس امنیتی تهران

طی هفته ای که گذشت کنفرانس امنیتی تهران برگزار و خطوط کلی امنیت مطلوب منطقه ای از سوی ایران از سوی برخی از مقامات کشورمان بیان شد.

علی لاریجانی رییس مجلس شورای اسلامی در این کنفرانس با بیان اینکه کشورهای منطقه در یک تئوری مشترک ظرفیت متحول سازی منطقه را دارا هستند، گفت: پیشنهاد ما ایجاد نظامات همگرایی بین این کشورها در ابعاد امنیتی منطقه است، حل بحران‌های مهم منطقه در سوریه، یمن و بحرین را در راه حل‌های سیاسی بر محور دولت وحدت ملی و بر پایه روش های دموکراتیک می‌دانیم.

ظریف وزیر امور خارجه تصور خرید امنیت را توهمی آزار دهنده خواند و گفت:در اکثر نقاط منطقه ، دولت ها نتوانسته اند اصلی ترین خواست های مردم را برآورده کنند و مردم هم امکان سوال از دولت ها را نداشته اند. این ضعف حکومت ها باعث احساسی شده است که یکی از آن ها افراط گرایی است.

رییس دستگاه دیپلماسی با تاکید بر لزوم توجه به مشکلات منطقه برای ایجاد نظم مطلوب گفت: مهم ترین نکته این است که نظم درون زا باشد، نظم باید از درون باشد؛ نه این که خانمی به منطقه بیاید و قول بدهد که نظم را تامین کند و نه اینکه از آمریکا بعد از برجام تقاضا شود که ما را رها نکنید.

علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی فقدان استقلال و نفوذ خارجی در برخی کشورهای منطقه را موجب شکل گیری بحران های ساختگی برای تحقق اهداف قدرت های فرامنطقه ای ذکر کرد 

وی گفت:بحران های ساختگی موجود تابعی از اهداف و سیاست های قدرت های فرامنطقه ای به منظور سرپوش گذاردن بر بحران اصلی و تخلیه و انحراف ظرفیت های مقابله با رژیم صهیونیستی با شکل دهی مسابقه تسلیحاتی و خونین کردن مرزهای جهان اسلام است. بر این اساس هیچ یک از کشورهای همسایه و منطقه غرب آسیا به غیر از رژیم صهیونیستی در حوزه تهدیدات ایران دسته بندی نمی شوند.

**پیشرانه هسته ای ؛ واکنش هوشمندانه ایران به قانون ایسا

دومین موضوع سیاست خارجی در هفته گذشته پاسخ ایران به بدعهدی آمریکایی ها در قبال برجام بود. 

در همین خصوص «علی شمخانی» عصر روز -یکشنبه- در حاشیه کنفرانس امنیتی تهران گفت: دست مجریان جمهوری اسلامی ایران در ابعاد سیاسی، فنی و رسانه ای باز است و متناسب با وضعیت تصمیم گیری اجرایی طرف مقابل اقدامات لازم را عملیاتی می کنند.

در پی تعلل و اهمال و نقض برجام توسط دولت آمریکا روز چهارشنبه رییس جمهوری در پیامهای جداگانه ای به وزیر امور خارجه و رییس سازمان انرژی اتمی دستوراتی را صادر کرد.

رییس جمهوری به وزارت امور خارجه دستور داد: در اجرای مصوبات شورایعالی امنیت ملی و هیأت نظارت بر اجرای برجام،نسبت به اجرای مراحل پیش‌بینی شده در «برجام» برای رسیدگی به موارد ‏نقض، اقدام نموده و دیگر پیگیری‌های حقوقی و بین‌المللی لازم را نیز به‌طور جدّی معمول دارد و گزارش اقدامات را ظرف یک ماه به اینجانب ارائه نمائید.‏

رییس جمهوری همچنین به رییس سازمان انرژی اتمی دستور داد به منظور توسعه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای کشور در چارچوب تعهدات ‏بین‌‌المللی جمهوری اسلامی ایران، برای طراحی و ساخت پیشران هسته‌ای جهت بهره‌گیری در حوزه حمل‌ونقل دریایی، با ‏همکاری مراکز علمی و تحقیقاتی برنامه ریزی کند.‏

مطالعه و طراحی «تولید سوخت» مصرفی پیشران هسته‌ای، با همکاری مراکز علمی و تحقیقاتی دستور دیگر رییس جمهوری به رییس سازمان انرژی اتمی بود روحانی از این سازمان خواست تا ‏طرح و برنامه‌ زمان‌بندی شده جهت تحقق بندهای فوق را حداکثر ظرف سه ماه ارائه کند.

البته وزیر امور خارجه که هفته گذشته در کمیسیون امنیت ملی حضور یافته بود از اقداماتی که طی هفته ها و ماههای اخیر برای مقابله با بدعهدی های آمریکاییها انجام داده گفت و از ارسال دو نامه برای موگرینی مسئول کمیسیون مشترک ارسال کرده است و همکارانش هم نامه هایی برای همکاران خانم موگرینی ارسال کرده اند.

این در حالی است که جاش ارنست سخنگوی کاخ سفید در واکنش به خبر تصمیم ایران به ساخت کشتی هایی مجهز به سوخت هسته ای گفت:چنین اقدامی مغایر با تعهدات ایران نسبت به برجام نیست و این اقدام موجب نگرانی واشنگتن نمی شود.

با تمام این اوصاف روز پنج شنبه کاخ سفید اعلام کرد: تمدید تحریم ها بدون امضلی اوباما قانون شد. این قانون باعث نخواهد شد تعهدات امریکا درچارچوب برجام انجام نشود و مادامی که ایران به تعهداتش پایبند باشد امریکا هم متعهد است.

در روزهای پایانی هفته گذشته کاخ سفید در بیانیه ای اعلام کرد: قانون تحریم‌های ایران با تعهدات آمریکا در برجام کاملاً سازگار است

بر اساس این بیانیه دولت کنونی آمریکا به وضوح اعلام می‌دارد که تمدید قانون تحریم‌های ایران، هرچند غیرضروری بود، کاملاً با تعهدات ما به برجام سازگار است.

در بخش دیگر از این بیانیه آمده است:دولت آمریکا از تمامی اختیارات لازم برای چشم پوشی از تحریم‌های مربوطه استفاده کرده است و همچنان از اختیارات خود برای اجرای تحریم‌هایی که خارج از محدوده برجام است، استفاده می‌کند. 

جان کری ضمن صدور بیانیه ای، اعلام کرد که دستورات لازم برای توقف اجرای تحریم های تمدید شده را حتی پیش از موعد صادر کرده است. هرچند waive قبلی هنوز معتبر است و تمدید تاثیری بر آن ندارد، ولی با این حال برای جلوگیری از سوء تفاهم و تاکید بر تعهد به عدم اجرای تحریم ها، مجددا اقدام به صدور دستور توقف اجرا نموده است.

وزیر امور خارجه کشورمان با ارسال نامه رسمی به فدریکا موگرینی، هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام، خواستار برگزاری جلسه کمیسیون مشترک برجام جهت رسیدگی به اقدام اخیر آمریکا در تمدید قانون تحریم های ایران شد. 

وزیر امور خارجه در این نامه، با اشاره به تکرار بدعهدی و اهمال آمریکا در اجرای تعهدات خود، از مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی که مسئولیت هماهنگی کمیسیون مشترک را بر عهده دارد، درخواست کرد ضمن اطلاع رسانی لازم به کلیه طرف های برجام، تمهیدات لازم برای برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام و نیز کارگروه تحریم های کمیسیون مشترک جهت رسیدگی به اقدام اخیر آمریکا را اتخاذ نماید.

** امضای قرارداد نهایی خرید 80 فروند بوئینگ

یکی از اتفاقات مهم اقتصادی در هفته گذشته امضای قرارداد نهایی برای خرید 80 فروند هواپیمای مسافربری از بوئینگ در تهران بود. امضای این قرارداد پیام مهمی به کنشگران اقتصادی درعرصه بین المللی بود که طی ماه های اخیر نسبت به حضور در اقتصاد ایران تردیدهایی دارند. طی هفته های اخیر به ویژه بعد از روی کار آمدن دونالد ترامپ تردیدها نسبت به نهایی شدن امضای این توافقنامه با بوئینگ افزایش یافته بود ولی در هفته گذشته بالاخره بعد از یک هفته مذاکره نمایندگان ایران ایر و بوئینگ قرارداد 16 میلیارد و 600 میلیون دلاری برای خرید 80 فروند هواپیمای بوئینگ امضا شد.

به گفته فرهاد پرورش مدیرعامل شرکت هواپیمایی ایران ایر50 فروند این هوپیما مدل 737 و 30 فروند دیگر مدل 777 پهن پیکر هستند که در یک دوره 10 ساله به «ایران ایر» تحویل می شود.

«فلچر باراک دال» مذاکره کننده شرکت بوئینگ هم با یادآوری اینکه «بدنبال قرارداد خردادماه امسال، امروز سند نهایی به امضا رسید»، افزود: خوشحالیم که بوئینگ بار دیگر همکاری خود را با ایران آغاز کرده است.

با ورود این هواپیماها به ناوگان هوایی ایران ایر، 50 هزار صندلی وارد ناوگان هوایی کشور می شود. با امضای این قرارداد، نخستین گام مهم برای نوسازی ناوگان هوایی کشور برداشته شد و بزودی با نهایی شدن خرید 100 فروند ایرباس و 20 فروند هواپیمای ای.تی.آر (ATR) نوسازی ناوگان هوایی ایران ایر با سرعت بیشتری دنبال می شود. 

این قرارداد که پس از 41 سال بین ایران ایر و بوئینگ امضا شد منجر به اشتغالزایی بیش از هشت هزار نفری در صنعت هوانوردی کشور خواهد شد.

**آزادی دیپلماتهای ایرانی در کنیا

عبدالحسین صفایی و سیدنصرالله ابراهیمی از وکلای رسمی دادگستری و اساتید دانشگاه که از سوی خانواده دو زندانی ایرانی در کنیا به منظور پیگیری و مشاوره حقوقی زندانیان فوق به نایروبی سفر کرده‌ بودند،نهم آذر ماه در بازگشت از دیدار با زندانیان، با بروز یک سوءتفاهم، از سوی پلیس کنیا مورد سؤال قرار گرفتند که با پیگیری‌های به‌ عمل آمده و رفع سوءتفاهم آزاد شدند که مجددا با دخالت‌های رژیم صهیونیستی این دو وکیل و شهروند ایرانی روز پنجشنبه 11 آذر ماه از سوی پلیس کنیا بازداشت شدند. 

وزارت امور خارجه و معاونت کنسولی این وزارت خانه تلاشهای گسترده ای برای آزادی این دو وکیل انجام دادند که در نهایت وکلای ایرانی روز چهارشنبه از اتهامات تبرئه و آزاد شدند و روز پنج شنبه وارد تهران شدند.

** آزادی حلب ضربه سنگین به تروریستها ؛ پایان سناریوی تجزیه سوریه

 طی روزهای اخیر حلب دومین شهر سوریه توسط ارتش سوریه آزاد شد. مهمترین مساله در این روزها در سوریه نحوه خروج تروریستها از حومه شرقی حلب و بازگشت آرامش به این شهر است و در همین راستا شاهد دور تازه ای از تحرکات دیپلماتیک هستیم. به طوری که طی چند روز اخیر مذاکرات متعدد تلفنی بین محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه با همتایان روس المانی ترکیه و سوریه انجام شده است. وزرای خارجه ایران، روسیه و ترکیه قرار بود در همین خصوص نشستی در هفتم دی ماه داشته باشند که ظاهرا این نشست به روز سی ام آذرماه جاری در قزاقستان برگزار می شود.

در همین حال جو رسانه ای سنگینی بر علیه دولت سوریه و ارتش در خصوص بحران انسانی این کشور شکل گرفته است و این در حالی است که تقریبا هیچ صدایی برای محاصره شدگان در شهرهای فوعه و کفریا شنیده نمی شود این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران سوییس و سوریه طی سالهای اخیر برای کمک رسانی به مردم مناطق اسیب دیده همکاری می کردند و البته جمهوری اسلامی ایران از پیشگامان کمک رسانی به مردم بوده است. 

در هر صورت ازادی حلب نقطه عطفی در فرایند مبارزه با تروریستها خواهد بود باید دید این اتفاق چه تاثیری در فرایندهای سیاسی برای حل بحران سوریه خواهد داشت.