احکام و شرايط زکات فطره

زکات فطريه دانشجويان و سربازاني که از غذاي دولتي استفاده مي کنند برعهده دولت نيست هرچند که از نظر فقهي فطريه مهمان بر عهده ميزبان است .اين مطلب را حجت الاسلام والمسلمين حسيني خراساني از مدرسان سطح عالي حوزه علميه قم در گفت و گو با خراسان بيان کرد.مي دانيم با پايان يافتن ماه مبارک رمضان و هم زمان با حلول ماه شوال، زکات فطريه بر مسلمانان واجب مي شود، لذا آن ها بايد سه کيلوگرم از قوت غالب شان ( که در کشور ما معمولا گندم و برنج است) را به عنوان زکات فطريه به فقرا بپردازند.

حجت الاسلام حسيني خراساني از مدرسان حوزه علميه قم در آستانه عيد فطر به تبيين احکام و شرايط زکات فطريه پرداخت.
کساني که زکات فطريه بر آن ها واجب است

وي به شرايط افرادي که زکات فطريه بر آن ها واجب است، اشاره کرد و گفت: کسي که پيش از غروب شب عيدفطر بالغ، عاقل و از نظر مالي غني باشد، زکات فطره هم برخود او و هم بر افرادي که تحت تکفل او هستند ، واجب است.

علاوه بر آن اگر افرادي پيش از غروب آفتاب بنا به دعوت کسي ميهمان او باشند و شام ميل کنند، زکات فطريه ميهمان و افرادي که تحت تکفل او هستند، مثل اعضاي خانواده يا خادم خانه يا باغبان که به نوعي نان خور و تحت تکفل وي محسوب مي شوند، برعهده ميزبان و صاحب خانه است.همچنين اگر موقع غروب شب عيد فطر، خداوند به فردي فرزندي عطا کند زکات فطريه او بر پدر که نان آور خانواده است، واجب مي باشد.
پرداخت زکات فطريه به جاي متکفل کفايت نمي کند

وي افزود: اگر کسي که نان خور ديگري محسوب مي شود به متکفل خود بگويد شما لازم نيست زکات فطريه مرا پرداخت کني، چون من خود اين کار را مي کنم، اين اقدام کفايت نمي کند مگر اين که آن کسي که بايد زکات فطريه را پرداخت کند، به فرد تحت تکفلش وکالت بدهد که به وکالت و نمايندگي از طرف او زکات فطريه خود را از مال او پرداخت کند.يا کسي که در شب عيد فطر نان خور ديگري حساب مي شود، اگر او بخواهد زکات فطريه خود را بدهد از عهده ميزبان و صاحبخانه اين زکات ساقط نمي شود و به ذمه ميزبان است که زکات فطريه اين افراد را پرداخت کند.
زکات فطريه سربازان و دانشجويان به عهده دولت نيست

وي درباره زکات دانشجويان و سربازان وظيفه تصريح کرد: افرادي که در خدمت سربازي به سر مي برند و لو اين که سه وعده غذاي آن ها در طول سال يا افطار و سحر در ماه رمضان بر عهده قواي نظامي جمهوري اسلامي است، زکات فطريه اين افراد برعهده دولت نيست. اگر سربازان شرايط پرداخت زکات را داشته باشند، خود بايد زکات شان را پرداخت کنند و اگر نان خور کسي هستند، آن فرد بايد زکات آن ها را بپردازد.

دانشجويان نيز چنين شرايطي دارند، درست است که آن ها در سلف سرويس دانشگاه پذيرايي مي شوند و در برخي موارد مبلغي را هم به دانشگاه براي اين وعده هاي غذايي پرداخت مي کنند،اما زکات فطريه آن ها برعهده دانشگاه نيست و خود يا کسي که متکفل آن هاست، بايد اين زکات را پرداخت کند.
مقدار و نوع زکات فطريه

اين مدرس عالي حوزه علميه قم درباره مقدار و نوع زکات فطريه گفت: مقدار زکات فطريه ، چنان که مراجع عظام بازگو کرده اند يک صاع معادل ۳کيلوگرم است که افراد از قوت اصلي شان که ممکن است گندم، جو، خرما ،برنج يا هر ماده غذايي باشد که به عنوان غذاي اصلي مردم يک منطقه خاص شناخته مي شود بايد پرداخت کنند.
ملاک قيمت ماده اوليه است مثل گندم نه آرد

به طور عمده در کشور ما، آن چيزي که در بين خانواده ها قوت غالب است، نان است که البته سه کيلو نان يا آرد کفايت نمي کند و بايد سه کيلو گندم يا قيمت آن به عنوان فطريه پرداخت شود.

همچنين خانواده هايي که قوت غالبشان برنج است که در شمال کشور يا در برخي مناطق ديگر اين گونه است، مي توانند ۳کيلوبرنج يا قيمت آن پرداخت کنند.
 کيفيت ماده غذايي مورد استفاده مهم است

اين که افراد چه ماده اي را پرداخت کنند، يعني کيفيت آن چگونه باشد بايد به غذاي خود نگاه کنند هر ماده اي را که مصرف مي کنند ممکن است مرغوب يا معمولي باشد که براساس همان فطريه را پرداخت مي کنند. البته اگر کسي بخواهد مرغوب تر از موادي که مصرف مي کند پرداخت کند ايرادي ندارد مثلا فردي برنج معمولي مصرف مي کند ولي زکات فطريه را براساس قيمت برنج مرغوب محاسبه کند؛ اين از او کفايت مي کند.

همچنين مي توان براي برخي افراد خانواده برنج و براي برخي ديگر گندم به عنوان فطريه پرداخت کرد يعني در يک خانواده مي توان ترکيبي از دو ماده مصرفي را پرداخت.
زکات فطريه يک فرد بايد از يک جنس باشد

اما اين که يک نفر بخواهد زکات فطريه را ترکيبي از اين مواد قرار دهد مثلا يک کيلو برنج و ۲کيلوگندم بدهد، اين از او کفايت نمي کند، چون زکات فطريه بايد از يک جنس باشد مثل گندم، جو، برنج يا خرما.
پرداخت معادل ريالي زکات فطريه صحيح است

حجت الاسلام و المسلمين حسيني خراساني با اشاره به اين که بيشتر افراد جنس اين مواد يعني خود گندم و برنج و ... را پرداخت نمي کنند بلکه معادل ريالي آن را مي پردازند، گفت: اين پرداخت صحيح است و کفايت مي کند. اگر چه ممکن است قيمت اين مواد برحسب مناطق و استان هاي کشور متغير باشد به عنوان مثال ممکن است قيمت برخي از اين مواد در تهران با برخي روستاهاي مناطق دورافتاده کشور تفاوت داشته باشد.در اين موارد بايد نظر کارشناسان امر را گرفت که درباره گندم حدود قيمت آن در کشور ما ۶۰۰ تومان است. البته علما و مراجع هر سال نظر خود را درباره ميزان فطريه اعلام مي کنند تا افراد براساس آن عمل کنند.
وجوب زکات فطريه ارتباطي به وجوب روزه ندارد

حسيني خراساني با اشاره به اين که اصل زکات فطره واجب مستقلي مثل زکات مال يا نماز و روزه است، گفت: اين حرف به اين معنا است که اگر کسي به هر دليلي روزه نگرفته باشد، بايد زکات فطره را پرداخت کند و لزومي ندارد که پرداخت کننده اين زکات حتما روزه هم گرفته باشد. مثلا کسي که بيمار است و گرفتن روزه بر او واجب نيست، پرداخت زکات فطره بر او واجب مي باشد.پس وجوب زکات فطره ارتباطي با وجوب روزه ندارد، هر چند که گفته شده شرط قبولي روزه پرداخت زکات فطره است از طرفي پرداخت اين زکات باعث بيمه يک ساله پرداخت کننده مي شود. اما اين مسائل به عنوان برخي اسرار يا فلسفه وجوب زکات فطريه محسوب مي شود پس ممکن است بر کسي روزه واجب نباشد اما زکات فطره واجب باشد.
افراد براي پرداخت زکات فطريه بايد قصد قربت کنند

وي با اشاره به اين که افراد براي پرداخت زکات فطريه بايد قصد قربت کنند، افزود: چون زکات يک واجب الهي و عملي عبادي است، زماني که فرد زکات را پرداخت مي کند، بايد قصد قربت کند. يعني بگويد براي انجام فرمان الهي اين مبلغ را به عنوان زکات فطره پرداخت مي کنم. البته لازم نيست حتما اين جمله را به زبان بياورد بلکه بايد اين معنا در ذهنش وجود داشته باشد.
موارد مصرف زکات فطريه

وي به موارد مصرف زکات فطريه هم اشاره و خاطرنشان کرد: موارد مصرف زکات فطريه طبق نظر مراجع تقليد، همان موارد مصرف زکات مال است که ۸ مورد است؛ ولي بايد توجه داشت که بسياري از مراجع تقليد تصريح مي کنند که احتياط واجب آن است که زکات فطريه به مصرف فقراي مومن يعني شيعيان فقير اثني عشري برسد.به خصوص اين که اين روزها برخي از صندوق ها به منظور کمک به برخي محرومان و فقراي مسلمان در کشورهاي اسلامي نصب مي شود. مثلا به عنوان کمک به محرومان و قحطي زدگان سومالي صندوق هايي را قرار مي دهند و مردم هم معمولا به منظور کمک به اين مسلمانان قحطي زده از آن استقبال مي کنند. اما بايد توجه داشته باشند به فتواي امام (ره) احتياط مستحب آن است که زکات فطريه فقط به فقيران مومن برسد و بسياري از فقهاي ديگر نيز به عنوان احتياط واجب تاکيد مي کنند که اين زکات بايد به مصرف فقراي شيعه اثني عشري برسد مثلا آيت ا... مکارم شيرازي تصريح دارند که زکات فطريه را بايد فقط به فقرا و مساکين داد مشروط بر اين که آن ها مسلمان و شيعه ۱۲ امامي باشند. نظر مقام معظم رهبري هم مطابق ديدگاه امام (ره) است. آن چه مسلم است اين که پرداخت زکات فطره به فقير مومن را همه فقها به عنوان احتياط ذکر کرده اند.
اولويت ها براي تعيين مصرف کننده زکات فطريه

در ميان فقراي اثني عشري اولويت هايي وجود دارد که بايد به آن توجه کرد؛ يکي از اين موارد بستگان فقير زکات دهنده است. اگر اين فقير جزو افراد واجب النفقه فرد نباشد، دادن زکات فطريه به او اولويت دارد. لازم هم نيست پرداخت کننده زکات فطريه به دريافت کننده دقيقا بيان کند که اين زکات فطريه است. او مي تواند در قالب هديه و ... اين مبلغ را پرداخت کند.افراد تحت تکفل فرد، اگر در مواردي غير از خوراک و پوشاک و مسکن نيازهايي مثل هزينه تحصيل، درمان و ... دارند فرد مي تواند زکات فطريه را در اين موارد به افراد واجب النفقه خود هم پرداخت کند. زيرا هزينه هايي مثل تحصيل جزو نفقه واجب پدر محسوب نمي شود و براي هر موردي که جزو نفقه فرد محسوب نمي شود مي توان زکات فطريه را به آن اختصاص داد.علاوه بر بستگان که دادن زکات فطريه به آن ها اولويت دارد، همسايگان و آشنايان ، همکاران و همکلاسي و... هم اولويت دارند. اگر چنين افرادي در اطراف زکات دهنده وجود نداشت آن گاه او مي تواند زکات فطريه خود را در صندوق هايي که معمولا کميته امداد و بهزيستي براي اين امر اختصاص مي دهند، بيندازد.
پرداخت زکات فطريه سيدها از غيرسيدها جداست

افراد بايد توجه داشته باشند که زکات فطريه افراد سيد از غير سيد جداست پس اگر مي خواهند مبلغ زکات را به صندوق بيندازند، اگر سيد هستند در صندوقي که مربوط به سيدهاست، قرار دهند و افراد غيرسيد هم در صندوق افراد غيرسيد زکات فطريه خود را بيندازند.
پرداخت فطريه از مال شبهه ناک کافي نيست

مال پرداختي براي زکات فطريه بايد حلال باشد يعني اگر فرد از مال حرام يا شبهه ناک، زکات فطريه را پرداخت کند اين مال کفايت نمي کند و مجزي نيست.
زمان پرداخت زکات فطريه

حسيني خراساني به زمان پرداخت زکات فطريه اشاره کرد و گفت: زمان پرداخت زکات براي افرادي که در نماز عيدفطر شرکت مي کنند، قبل از خواندن نماز است و کساني که در نماز شرکت نمي کنند بايد مبلغ زکات را کنار بگذارند، سپس در اولين فرصت آن را پرداخت کنند.