ولادیمیر پوتین برای سومین‌بار به ایران آمد. سفری که صرف نظر از گفت‌وگوهای سیاسی، محورهای اقتصادی مهمی در بر داشت. پوتین برای گفت‌وگو درباره نفت و کریدور مهم شمال- جنوب با حسن روحانی، همتای ایرانی خود سر میز نشست اما تزارها از گذشته‌های دور در اذهان مردم ایران غیر قابل اعتماد بوده‌اند. این بی‌اعتمادی تاریخی درست در زمان صدور قطعنامه‌های آمریکا علیه ایران و تشدید تحریم زنده شد؛ جایی که روسیه می‌توانست از حق وتوی خود به نفع ایران استفاده کند و نکرد. حالا سال‌ها گذشته است و مناسبات سیاسی ایران و حتی روسیه با جهان تغییر کرده است. تحریم‌های گذشته لغو و برجام اجرا شده است و دونالد ترامپ تندرو بر مسند ریاست‌جمهوری آمریکا نشسته است. روسیه که سال گذشته نقش مهمی در توافق اعضای اوپک و همسو با منافع نفتی ایران ایفا کرده است، حالا دوباره به ایران متمایل شده است و قرار است پروژه‌های بزرگ اقتصادی را با همکاری یکدیگر به پیش ببرند اما آیا روسیه مطابق با نظر بخشی از مردم ایران غیر قابل اعتماد است؟! کارشناسان اقتصادی در پاسخ به این پرسش دو نکته اساسی را یادآوری می‌کنند. یک نکته این‌که هیچ کشوری در مسائل اقتصادی نمی‌تواند دوست یا دشمن ایران محسوب شود و در تجارت جهان هر کشوری اساسا به دنبال منافع خود است. بنابراین ایرانی‌ها باید حساب‌شده‌ترین مواضع را برای منافع ملی در نظر بگیرند. نکته دوم این‌که ایران و روسیه در حال حاضر یك معارض مشترک یعنی آمریکا دارند و این می‌تواند فرصت بزرگ اقتصاد روسیه را برای ایرانی‌ها در دسترس‌تر کند.
پوتین باز هم میهمان ایران
روسیه از معدود کشورهایی بود که در دوران تحریم‌ها تعاملات اقتصادی خود را با ایران حفظ کرد؛ اما بعد از برجام، روس‌ها سعی کردند که حضور جدی‌تری در اقتصاد ایران داشته باشند و از فرصت پسابرجام نهایت استفاده را کنند. آنگونه که آمار و ارقام می‌گوید حجم تجارت ایران و روسیه در حدود یک سال اخیر حدود ٧٠درصد افزایش داشته و حالا دو کشور به دنبال ارتقای آن هستند.
از چند وقت پیش روسیه مقدمات سرمایه‌‌گذاری‌‌های گسترده در صنعت نفت و گاز ایران را شروع کرد. حسن روحانی در سفری که در نخستین روزهای امسال به مسکو داشت، از روس‌ها خواست که روابط سازنده در عرصه تولید و عرضه انرژی را با رقابت‌های ناسالم جایگزین کنند. اصلاح قیمت نفت بین اعضای اوپک با تولیدکنندگان نفت غیراوپک که در رأس آنها روسیه قرار دارد، یکی از نشانه‌های همکاری بود که سال گذشته بین ایران و روسیه شکل گرفت و به نتیجه هم رسید. حالا دو کشور برای تولید برق در نیروگاه حرارتی بندرعباس و نیروگاه هسته‌ای دوم بوشهر هم جرقه همکاری زده‌اند. شرکت زاروبژنفت روسیه هم چند وقت پیش یادداشت تفاهمی را برای انجام مطالعات امکان‌سنجی دو میدان مشترک در غرب ایران امضا کرده است.
در سفری که چند روز پیش ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه به ایران داشت، بخش قابل توجهی از گفتوگوها درباره مسائل مربوط به نفت و گاز و ترانزیت و حمل‌ونقل و کریدور شمال به جنوب و برعکس بود؛ اما کارشناسان معتقدند که سابقه طولانی‌ای که حضور روسیه در اقتصاد ایران دارد، از این پس هم می‌تواند ادامه پیدا کند و ایران می‌تواند روابط اقتصادی استراتژیک با روس‌ها داشته باشد.
در بازار نفت دوست و دشمن نداریم
ایران و روسیه هم در دریای خزر مشترکات نفتی و گازی دارند و هم در بازار انرژی، یکی از آنها عضو اوپک و دیگری غیراوپکی است اما در مقاطعی همکاری‌هایی با هم داشته‌اند. نرسی قربان، تحلیلگر انرژی در گفت‌وگو با «شهروند» توضیح می‌دهد که کشورهای تولیدکننده نفت به نوعی با هم رقیب هستند و نمی‌توان گفت که مثلا در این بازار روسیه، قابل اعتماد است یا نیست. به‌طورکلی در بازاری که رقابت بین کشورها وجود دارد، نمی‌توان یک کشور را خوب و دیگری را بد دانست.
به گفته این کارشناس، زمانی که ایران بازارهای اروپا را به خاطر تحریم‌ها از دست داد، روسیه بخشی از این بازارها را به دست گرفت و به هر حال اگر روس‌ها هم این بازارها را به دست نمی‌گرفتند، کشور دیگری این کار را انجام می‌داد. بنابراین نمی‌توان در بازار نفت و انرژی، حتما یک کشور را دوست یا دشمن دانست.
قربان تأکید می‌کند که روسیه تولیدکننده و صادرکننده عمده نفت است و می‌تواند در بسیاری از بازارها با ایران رقابت کند، همان‌طور که عربستان‌سعودی و کویت این کار را انجام می‌دهند. البته همین نقش پررنگ روسیه در تولید و صادرات نفت و همکاری‌اي که این کشور به‌عنوان یک غیراوپکی برای توافق کاهش تولید اعضای اوپک داشت، بسیار موثر بود.
او عنوان می‌کند که ایران باید منافع ملی خود را در بازار نفت و انرژی حفظ کند و این موضوع با تعامل و گفت‌وگو و همکاری انجام می‌شود و نه با رقابت و جنگ.
کریدور حیاتی شمال - جنوب
کریدور شمال- جنوب که یکی از محوری‌ترین و مهمترین پروژه‌های مشترک بین ایران و روسیه است، در سفری که پوتین به تهران داشت، بخشی از محور گفتوگوها بود. کریدوری که می‌تواند نقش بسیار تاثیرگذاری در اقتصاد کشورهای مشترک در آن داشته باشد که ایران و روسیه را از منافع زیادی برخوردار کند. البته همکاری‌های این دو کشور فقط محدود به کریدور شمال - جنوب نیست و قبل از این هم، این دو کشور شراکت‌هایی در حوزه حمل‌ونقل داشته‌اند و این شراکت همچنان ادامه دارد.
محمدجواد عطرچیان، دبیر انجمن شرکت‌های حمل‌ونقل ایران و مدیر كل سابق دفتر ترانزیت و پایانه‌‌های مرزی در گفت‌وگو با «شهروند» عنوان می‌کند که کریدور شمال - جنوب یکی از همکاری‌های بین ایران، روسیه و هندوستان است و در سال ١٣٧٩ که این کریدور تصویب شد، نشست‌های متعددی بین بنیانگذاران این کریدور و سایر اعضا برگزار شد، به دلیل این‌که زیرساخت‌ها باید تکمیل می‌شد.
به‌گفته عطرچیان، امروز موضوعی که بیش از همه اهمیت دارد، تجارت بین شمال و جنوب است یعنی کالاهای بسیاری می‌تواند از حوزه خلیج فارس و حوزه اقیانوس هند و از طریق ایران به روسیه و از طریق روسیه به شمال اروپا برود. آنگونه که این کارشناس می‌گوید، کریدور شمال - جنوب که یک مسیر جدید و مدرن است، حدود ٨٥٠٠ کیلومتر مسافت دارد و مسیر کوتاه و ارزانی است. براساس مطالعات انجام‌شده، مسیر کریدور شمال - جنوب در مقایسه با مسیر سنتی کانال سوئز و دریای سرخ حدود ٤٠درصد ارزان‌تر و کوتاه‌تر است.
عطرچیان تأکید می‌کند که اهمیت استراتژیک این کریدور هم برای روسیه و هم برای ایران بسیار مهم است، زیرا حجم تجارت بسیار زیادی در این منطقه وجود دارد و یک بازار ٢٠٠میلیون نفری در مسیر این کریدور وجود دارد. به گفته دبیر انجمن شرکت‌های حمل‌ونقل ایران، روسیه در حوزه حمل‌ونقل پروژه‌های مشترک دیگری هم با کشورمان داشته و از قبل از انقلاب شرکت حمل‌ونقل ایران و روسیه وجود داشته و تا امروز هم این شرکت فعال است. آنگونه که عطریان می‌گوید، پروژه‌های همکاری‌های روسیه در دریای خزر با ایران سابقه چندین‌ساله دارد و تجارت بین ایران و روسیه عمدتا از طریق دریایی درحال انجام است و بخش دیگری هم از طریق حمل‌ونقل جاده‌ای صورت می‌گیرد.
روسیه فرصت بزرگ اقتصاد ایران
موضوعی که شاید نتوان نادیده گرفت، نقشی است که روسیه پیش از این در بخش‌های مختلف اقتصاد ایران بازی کرده و می‌کند. نقشی که حالا بعد از برجام پررنگ‌تر شده و از این به بعد با توجه به مزیت‌هایی که حضور روسیه در اقتصاد ایران دارد، امکان دارد که در آینده نه‌چندان دور بیشتر از قبل نمود پیدا کند، البته اگر ایران هم از مزیت‌های حضور در بازار روس‌ها بهره ببرد و این فرصت مغتنم را نادیده نگیرد.
هادی حق‌شناس، اقتصاددان به «شهروند» توضیح می‌دهد که روسیه و کشورهای حاشیه دریای خزر به لحاظ اقتصادی فرصتی بی‌نظیر برای ایران هستند. فرصت بی‌نظیر از این لحاظ که این کشورها هم در تأمین غلات مثل گندم، جو، ذرت و سویا یا تأمین چوب و کاغذ و تأمین آهن‌آلات و فولاد، می‌توانند یک مزیت نسبی برای ایران باشند.
به‌گفته حق‌شناس، سالانه بیشتر از ٥٠درصد آهن‌آلات و ٨٠درصد چوب و کاغذ مورد نیاز کشورمان از روسیه و کشورهای حاشیه خزر تأمین می‌شود و نزدیکی این کشورها به ما یک مزیت نسبی به وجود آورده است.
آنگونه که این کارشناس می‌گوید، مازاد تولیدات ایران در بخش کشاورزی اعم از انواع میوه‌ها می‌تواند بازار خوبی در کشوری مانند روسیه داشته باشد.
اما نکته‌ای که حق‌شناس به آن اشاره می‌کند، بی‌اعتمادی تاریخی به روسیه است که قبل از این هم وجود داشته که بخشی از آن در همین تحریم‌های غرب علیه ایران بوده و در مورد قطعنامه‌هایی که در ١٠سال تحریم هسته‌ای ایران صادر شد، طبیعی است که روس‌ها می‌توانستند از حق وتوی خود استفاده کنند، اما این کار را انجام ندادند.
به گفته او، امروز موضوع کمی متفاوت شده و هم ایران و هم روسیه مورد تحریم آمریکا هستند و هر دو دشمن مشترک دارند، ولی در هر حال در اقتصاد، نه دوستان دایمی داریم و نه دشمنان دایمی. در اقتصاد آنچه مهم است منافع اقتصادی است و به‌نظر می‌رسد که امروز هم به نفع روسیه و هم به نفع ایران است که با هم روابط استراتژیک داشته باشند.
حق‌شناس با بیان این موضوع که اقتصاد ایران تنظیم‌شده با اقتصاد اروپاست، گفت: از این منظر که ما بخش عمده‌ای از نفت‌مان را به اروپا صادر می‌کنیم و تکنولوژی را به شکل عمده از اروپا گرفته‌ایم، بنابراین وجه غالب اقتصاد ایران تنظیم‌شده با کشورهای اروپایی است.
این کارشناس تأکید می‌کند که ایران می‌تواند روابط استراتژیک با روسیه داشته باشد، اما باید با سایر کشورها هم روابط اقتصادی داشته باشیم و چین و هند هم می‌توانند در کنار روسیه مزیت برای اقتصاد ایران باشند.
