انتقاد ابراهیم فیاض از حوزه‌های علمیه: انگار راضی هستند فقه در حد احکام طهارت و نجاست باقی بماند

ابراهیم فیاض مردم شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: امروز در کشور شاهد یک خیانت سازماندهی شده در حق بسیج هستیم. ممکن است بپرسید این خیانت چیست؟ اینکه فقط هروقت کارها گره می خورد و مشکل اساسی در کشور پیش می آید، همه یاد بسیج می افتند؛ اما آنجا که برنامه سازی و برنامه ریزی برای کشور صورت می گیرد، بسیج را و تفکر بسیج را بایکوت می کنند.

سومین نشست از سلسله جلسات تحلیلی-تخصصی «بسیج و ایران فردا» در سازمان بسیج اساتید کشور برگزار گردید. در این جلسه دکتر ابراهیم فیاض، مردم شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با موضوع نقش بسیج تمدن سازی اسلامی، به ایراد سخن پرداخت.

فیاض با تکیه بر ارزش های درونی کشور و انقلاب اسلامی گفت: مدنیّت در قالب حقوق و قراردادهایی اجتماعی است که شکل می گیرد و تبلور پیدا می کند.

وی با پرداختن به جایگاه ویژه روحانیت و حوزه های علمیه در تئوریزه کردن ابعاد اجتماعی حقوق دینی متناسب با اقتضائات زندگی مدنی و اجتماعی امروز، تصریح کرد: متأسفانه امروز ضعف بزرگی را در حوزه های علمیه شاهد هستیم. اینکه حوزه ها از جامعه عقب مانده اند و به مسائل مستحدثه ورودی اثرگذار ندارند. مسائلی همچون امربه معروف و عدالت اجتماعی، از بحران خیزترین مسائل امروز جامعه و تمدّن اسلامی پیش روی ماست که مورد غفلت شدید نهاد متوّلی امر فرهنگ دینی و فقه و شریعت است. مسئله امروز ما اینست که «فقه مدنیّت» کجا باید نوشته شود؟ چه کسانی باید به این موضوع فکر کنند؟ جز افرادی که درس دین و حقوق دینی می خوانند و متخصص تفقه در آیات و روایات هستند؟ پس چرا اینقدر فاصله بین داده های حوزه های علمیه با مسائل جاری جامعه، زیاد است. این باعث تأسف همه ماست که جز رساله ای از صاحب جواهر در خصوص امربه معروف، امروز رساله در فقه امربه معروف نداریم؛ اما تا دلتان بخواهد، در بین طلبه های ما حرف و بحث و متن درباره احکام نجاست و طهارت و مسائل اولیه ی فردی موج می زند.

این استاد دانشگاه تهران اهمیت مسئله اجتماعی سازی فقه به عنوان مقدمه ای برای رسیدن به تمدّن اسلامی را اینگونه تبیین کرد: امام(ره) در سخنرانی خود در بدو ورودشان در گلزار شهدای بهشت زهرا تهران، می گوید ما با «سینما و تمدّن» مخالف نیستیم. ببینید، یک حکیم قرآنی دارد حرف می زند. چه ضرورتی دارد در آن فضا و شرایط زمانی و آن حساسیت و التهاب، امام از سینما و تمدّن سخن بگوید. چونکه امام(ره) می خواهد مواضع تئوریک این انقلاب را تشریح کند. می خواهد بگوید اسلام و فقه اسلامی با قواعد زندگی شهری و مدنیّت مخالفتی ندارد، بلکه برای آن طرح دارد، برنامه دارد، فکر دارد. اما این فکر و برنامه برای ده ها مسئله اجتماعی و مدنی مهم تر از سینما که امروز با آن دست به گریبان هستیم، کجاست؟ باید با صدای رسا عرض کنم که حوزه های علمیه ما هنوز بعد از چهاردهه از انقلاب اسلامی دارند در مقابل اجتماعی شدن فقه مقاومت می کنند. انگار همه راضی هستند که فقه در حد همان احکام طهارت و نجاست باقی بماند و وارد مسائل جدید زندگی مردم نشود. البته که اجتماعی کردن فقه کار آسانی نیست و نیازمند مطالعه و کار پژوهشی و سوادآموزی عمیق طلاب و فقهای ماست؛ معلوم است که با تنبلی که آفت امروز هم حوزه و هم دانشگاست فقه اجتماعی تولید نمی شود.

دوری فقه از حوزه اجتماعی، شاید بحران مهم بعدی نظام باشد

فیاض با تأکید بر دغدغه های مقام معظم رهبری پیرامون مسائل اجتماعی، گفت: رهبر انقلاب بارها فرموده اند که از فکر آسیب ها و معضلات اجتماعی جامعه خوابشان نمی برد. امروز در درس های خارج فقه رهبری شاهد حجم وسیعی از مباحث اجتماعی فقهی و امربه معروف هستیم. پس بی راه نیست که بگوییم این روند دوری فقه از حوزه اجتماعی، شاید بحران مهم بعدی نظام باشد. اینکه نسل های جدید، هیچ پاسخ قانع کننده و بدردبخوری از حوزه های علمیه نسبت به مسائل مستحدثه اجتماعی دریافت نکنند؛ این یعنی بحران آینده که مرجعیت فکری حوزه های علمیه به جاهای دیگری واگذار می شود.

وی در تبیین مسئله تمدّن سازی با ارزش های انقلابی گفت: معارف دینی ما مشحون از این است که از خداوند بخواهیم فرصت اقدام بزرگ و خیر و نیک را از ما نگیرد. حال که انقلاب اسلامی چنین فرصت را فراهم کرد، متأسفانه عده ای با ساده انگاری و تن پروری دارند فرصت سوزی می کنند. تامادامیکه حوزه های علمیه ما نگاه تبدّل تمدّنی انقلاب اسلامی را فهم نکنند و تمام قد وارد جامعه نشود، حرکتی پیش نمی رود، یعنی حرکتی که بشود اسم حرکت در مسیر تمدّن سازی اسلامی گذاشت. این عبارت تمدّن سازی اسلامی واجد دو بخش؛ بخش اول آن یعنی جامعه و مردم و بخش دوم آن یعنی دین و فقه. پس این دو باید بهم برسند و در هم ممزوج شوند تا نتیجه حاصل شود.

این مردم شناس اجتماعی در پایان افزود: امروز به تحلیل انقلاب در بُعد تمدّنی آن نیاز مبرم داریم. دیگر نمیشود با تئوری های مندرس یک قرن قبل جامعه را پیش برد. خود غربی ها دیگر به تئوری های 50 سال پیش خود به چشم جوک های تاریخی نگاه می کنند. امروز «وقایع» از «تئوری ها» پیشی گرفته اند. غرب در حال فروپاشی است و این واقعیتی غیرقابل انکار است؛ لذا در این شرایط اگر ما وارد حوزه تمدّنی و پارادایمی غرب شویم، قطعا از وقایع جهانی عقب می مانیم و این یعنی انحطاط تمدّنی.