در نزدیکی حرم امیرالمومنین، مولی الموحدین حضرت علی (ع) در نجف اشرف، منزل
ساده و کوچک یکی از مراجع عظام تقلید شیعه قرار دارد؛ مرجع تقلیدی که در
روزهای جوانی، دشواری و غربت هجرت به جان خرید و کابل افغانستان را به قصد
ادامه تحصیل در حوزه های علمیه ترک کرد و در مشهد مقدس ایران اقامت گزید و
پس از آن به نجف اشرف عزیمت کرد؛ سال های زیادی را نزد آیت الله العظمی
خویی گذراند و امروز یکی از مراجع تاثیر گذار تقلید شیعه مقیم نجف اشرف
است.
شاید زمانی که پدر محمد اسحاق فیاض، او را در سنین کودکی به حوزه های علمیه
فرستاد تا قرآن، کتاب جامع المقدمات و بهجة المرضیه را نزد شیخ ملا
اسماعیل و ملا حیدر على فرا بگیرد، تصور نمی کرد در حال پایه ریزی علمی
مرجع تقلید شیعیان در نیم قرن بعد است و عمری نداشت تا ببیند آن کودک باهوش
دیروز، امروز به یکی از روحانیون و مراجع طراز اول تشیع تبدیل شده و سخنش
برای بسیاری حجت است.
آیت الله العظمی محمد اسحاق فیاض از محضر استادانی چون شیخ محمدحسن
نیشابورى معروف به ادیب نیشابورى، آیات میرزا علی فلسفی و شیخ مجتبی
لنکرانی و سید اسدالله مدنی در درس سطوح بهره برد و درس خارج را نزد آیت
الله العظمی خویی فرا گرفت و بیش از 34 سال خدمت ایشان بود و در جلسات
استفتاء آن مرجع بزرگوار حضور فعال داشت و در همین ایام تدریس را آغاز کرد و
به یکى از استادان مبرز در حوزه نجف بدل شد و هم اکنون درس خارج ایشان از
مهمترین دروس خارج فقه و اصول حوزه ی علمیه ی نجف اشرف است و شاگردان
زیادى در درس ایشان حاضر مى شوند که به تقریر درس مشغولند.
دسترسی به دفتر ساده و کوچک آیت الله العظمی فیاض در نجف به راحتی امکان
پذیر است و واحدهای مختصر نگهبانی و بازرسی که پس از تهدیدات و مزاحمت های
ارهابیون در سال های اخیر ایجاد شده، نتوانسته موجب فاصله میان مردم و
مراجع شود. در این حال به سنت معمول نجف کمتر رسانه یی تاکنون موفق شده با
ایشان به گفت و گو بپردازد.
با او که معتقد است «شیعه وارد دوران بالندگی و منحصر به فردی شده است» و
دلیل بسیاری از مشکلات در میان کشورهای اسلامی را در این می داند که «اسلام
فقط در زمان پیغمبر و امام علی (ع)، درست تبلیغ و حکومت اسلامی به درستی
برپا شد و بعد از آن حکومت اسلامی جامع در دنیای اسلام نیست» در یک شب
نسبتا سرد زمستانی در عراق دیدار کردیم.
به گزارش خبرنگار شفقنا (سایت بین المللی همکاری های خبری شیعه)، ایشان در
اتاقی نسبتا کوچک که با فرشی ساده پوشانده شده بود با استقبال گرم و ساده
از گروه دعوت کرد در کنار ایشان بر روی زمین بنشیند. بی آلایشی، سادگی و بی
تشریفاتی ویژگی مراجع نجف اشرف است و گویی فاصله زیادی بین خود و زیورهای
زندگی دنیا ایجاد کرده اند؛ به شیوه بزرگان شیعه سطح زندگی خود را در سطح
مردمان مستضف تعریف کرده است و خود درباره این شیوه زندگی می گوید: علما
اینجا بسیار ساده و مثل و شاید پایین تر از عموم مردم زندگی می کنند. آقای
خویی قبل از مرجعیت خود برای خرید به بازار می رفت و اخلاقش بعد از مرجعیت،
تفاوتی با قبل نداشت.
بدون احساس فاصله ای، پرسش هایی درباره ضرورت های شکل گیری رسانه شیعی
شفقنا و نظرات ایشان درباره استقلال حووزه های علمیه شیعه، اجتهاد در تشیع،
موازین مرجعیت و سلوک روحانیت و ... مطرح شد و آیت الله العظمی فیاض با
حوصله پاسخ گفتند.
ایشان ابتدا نقش تاریخی حوزه قم و نجف را مورد تاکید قرار داده و با
تمثیلی راهبردی اشاره می کنند: «حوزه قم و نجف دو چشمی است که یک چیز را می
بیند و از این منظر تفاوتی بین حوزه نجف و قم وجود ندارد.»
آیت الله العظمی فیاض با تعیین کننده دانستن حفظ استقلال حوزه های علمیه،
ویژگی مهم حوزه های علمیه شیعه را استقلال آن می داند و این استقلال را
استقلال از دولت ها در همه عرصه های سیاسی، اقتصادی و اجرایی معرفی می کند.
این مرجع تقلید شیعیان در گفت و گو با شفقنا توضیح می دهد: «مراجع با وجود
تمایل دولت ها به پرداخت پول و کمک مالی از دولت، پول قبول نمی کنند و
استقلال حوزه را بر تحمل مرارت ها و ناملایمات ترجیح داده اند و طبیعتا در
دوره هایی که سیاست های حوزه با سیاست های حکومت متفاوت بوده دامنه دشواری
ها گسترش یافته و این تحمل و صبوری ها و مجاهدت ها شکلی فزاینده و مجاهدت
گونه یافته است. الان حوزه علمیه، دروسی که هست و علمایی که هستند، حوزه را
مستقل نگاه داشته اند. گرسنگی، فقر، همه و همه بوده است اما اینها از دولت
پول دریافت نکرده اند و استقلال حوزه را حفظ کرده اند و مذهب را از افکار
منحرف مصون داشته اند.»
آیت الله العظمی فیاض در این زمینه به بیان خاطره ای از دوران انقلاب
اسلامی ایران پرداخته و بیان می کند: «آن زمان علمای اهل سنت از من سوال
کردند که آقای خمینی که آخوندی بیشتر نبود، چطور قدرت پنجم دنیا را سرنگون
کرد؟ و دلیل چیست؟ گفتم دو چیز است؛ اولش اینکه شما اجتهاد را حرام کردید
به جز همان چهار نفر اولی و بقیه تان مساله گو هستید. مساله گو پیش مردم
آنقدر قیمت ندارد و دوم اینکه بسیاری از شما موظف دولت هستید؛ چه مطابق
اسلام باشد چه مخالف اسلام اما علمای شیعه مستقل از دولت ها هستند. علمای
شیعه چون مستقل اند و تابع سیاست دولت نیستند در قلوب مردم جای دارند فلذا
آقای خمینی در قلوب مردم جا داشت.»
آیت الله العظمی فیاض، اجتهاد شیعه را مبتنی بر کتاب و سنت می داند و خاطر
نشان می کند: «درس هایی که در حوزه های علمیه شیعه وجود دارد و اجتهاد در
شیعه مطابق کتاب و سنت است و از حدود اسلام تجاوز نمی کند و فتاوای علمای
ما همه بر اساس میزان است. مثلا هیچ عالم شیعی نیست که فتوا به کفر اهل
سنت داده باشد. همه علما از قدیم گفته اند بین ما و سنی ها آنچه مشترک است،
اسلام است. ایمان به توحید، ایمان به وحدانیت خداوند باریتعالی و ایمان
به نبوت رسول اکرم(ص).»
در ادامه ایشان ابراز تاسف کردند که در بین اهل سنت، بسیارند علمایی که
موظف دولت هستند و از دولت تامین شده و بالنتیجه تابع دولت هستند و فتاوای
این دسته از روی موازین نیست و از همین روست که فتوا به کفر شیعه می دهند و
شیعه را مشرک، کافر و واجب القتل می دانند.
این مرجع شیعه که اعتدال را از شاخصه های اصلی حوزه های علمیه و ناشی از
اجتهاد اصولی تشیع خوانده و حفظ این اعتدال در مذهب شیعه را یک ضرورت دائمی
می داند، خطاب به دست اندرکاران شفقنا تاکید می کند: «در کارهای خود باید
روی اعتدال حرکت کنید و اعتدال پیشه کنید. می دانید حق حضرت علی (ع) را در
زمان حیاتش غصب کردند اما امام علی (ع) سکوت اختیار کردند و رویه اخلاقی
پیشه کردند. ائمه (علیهم السلام) توصیه می کنند همیشه باید با اعتدال عمل
کرد. شما هم در این کار اعتدال داشته باشید با همه مذاهب و هرگز به مذاهب
دیگر بد نگویید.»
آیت الله العظمی فیاض یا یادآوری دوران منحصر به فرد فعلی بیان می کند:
«دیگر مخالفت با شیعه سودی ندارد و شیعه وارد دوران بالندگی و منحصر به
فردی شده است. حتی در سال های 60 تا 70 در بسیاری از کتابخانه ها کتب شیعه
یافت نمی شد و خرید و فروش آنها هم ممنوع بود اما الان می بینیم که چنین
وضعیتی عوض شده و کتب شیعه با رسانه های جدید مثل اینترنت به همه جا وارد
شده است.»
ایشان تاکید می کنند: «بعد از سقوط شاه در ایران، صدام در عراق و افراطی
گری های ارهابیون و همچنین با گسترش رسانه های جدید و اینترنت و با گسترش
رسانه های شیعی، فضایی جدید برای شیعه فراهم شده که دیگر کسی نمی تواند
جلوی انتشار شیعه را بگیرد.»
آیت الله العظمی فیاض در ادامه شیعیان را مخاطب قرار می دهد و می گوید:
«شیعیان عزیز بدانند در این شرایط، شیعه بسیار مورد توجه است و شیعیان در
همه جای دنیا نماینده این مذهب مظلوم هستند. حضرت امام صادق (ع) می فرمایند
كونوا زيناً لنا ولا تكونوا شيناً علینا. شیعیان باید اعتدال و اخلاق
شیعه را در همه جا نمایندگی کنند. جوانان دنیا آن مذاهب متطرف و مفتیانی را
که فتوا به کفر شیعه می دهند، قبول ندارند و با توجه به شرایط فرهنگی و
سیاسی جهان، حقانیت و عقلانیت شیعه آشکار شده است و با توجه به نتایج
عملکرد منفی متطرفین آن مذاهب و به لطف خدا، شیعه روز به روز رو به گسترش
است.»
ایشان که وحدت را برای شیعیان بسیار مهم می داند، یادآوری می کند: «تطرف
همیشه ضرر می زند و الان هشیاری بیشتری می طلبد. البته متاسفانه بعضا تطرف
هایی هم هست لکن فردی است و مجوز ندارد. اما در آنها تطرف ها جمعی است که
امیدواریم علمای واقعی اهل سنت این خطر را گوشزد کرده و مانع شوند.»
این مرجع تقلید با بیان اینکه «اهل سنت واقعی شیعه را تکفیر نمی کند» می
گوید: «جمیع علمای قدیمی سنی، شیعه را تکفیر نمی کردند. الان سنی ها خودشان
از وهابیت خوششان نمی آید و اسمشان را گذاشته اند سلفی. اگر کتاب های
قدیمی اهل سنت را مشاهده کنید خواهید دید که در کتاب های قدیمی مانند صحیح
مسلم و صحیح بخاری تکفیر نیست بلکه تعریف است از ائمه اطهار الا ماشاء
الله.»
آیت الله العظمی فیاض یادآوری می کند: «نباید فراموش کنیم که وهابیت خیلی
به مسلمان ها صدمه زدند و دین را دین قتل و تکفیر معرفی کردند اما کلیت
اسلام خصوصا شیعه الحمدلله توسعه می یابد و پیش می رود. اینها آثار مذهبی و
تاریخی شیعه و اسلام را تخریب کردند و بنا داشتند مرقد پیغمبر اکرم (ص) را
نیز خراب کنند اما از خشم مسلمانان ترسیدند.»
این مرجع تقلید مقیم نجف اشرف در بخشی دیگر از سخنانش بر ضرورت رعایت اصول
اخلاقی و دینی از سوی مسلمانان در کشورهای غیر اسلامی تاکید . بیان می کند:
«لازم است بر هر مسلمانی اجرای قوانین هر محلی که در آنجا زندگی می کند؛
مثلا نمی تواند هزینه های برق و آب و قوانین رفت و آمد و امثالهم را دور
بزند و نادیده بگیرد و اگر تخلف کند، آبروی اسلام در میان است.»
آیت الله العظمی فیاض همچنین نارسایی های موجود در کشورهای اسلامی را ناشی
از آن می داند که اسلام واقعی در این کشورها عمل نمی شود و در بسیاری از
این کشورها موازین غیر اسلامی و منویات قدرت ها دنبال می شود.
ایشان می گویند: «اگر اسلام درست عمل شود، بسیاری از تباهی ها در میان
مسلمانان رخت بر خواهد بست و مسلمانان عظمت خود را باز خواهند یافت اما
باید بدانیم که دلیل بسیاری از مشکلات در میان کشورهای اسلامی این است که
اسلام فقط در زمان پیغمبر و امام علی (ع)، درست تبلیغ شد و حکومت اسلامی به
درستی برپا شد و بعد از آن حکومت اسلامی جامع در دنیای اسلام نیست.»
آیت الله العظمی فیاض درباره دلیل عدم رغبت علمای شیعه به دخالت در سیاست
به خبرنگار شفقنا می گوید: «چیزی که علما تأیید کرده اند، سیاست مذهبی و
دینی است اما آن سیاست متاسفانه در حال حاضر چندان قابل عملی شدن نیست
بنابراین با این سیاست مخالفند. علما با سیاستی که همه چیز در آن دیده می
شود، دروغ، تهمت، قتل و مدام در حال تغییر است، مخالفند اما سیاست اگر دینی
باشد، تغییر ندارد، دروغ ندارد، فساد ندارد، ظلم ندارد، قتل و جنایت
ندارد.»
این مرجع تقلید بیان می کند: «دول غرب تا جنگ دوم جهانی خونریزی های بسیار
در میان خود می کردند اما الان در بسیاری امور، مسقف شده اند و قوانین خود
را در میان خود مراعات می کنند اما چرا مسلمانان با همه ارزندگی دینشان
باید از انضباط و قانون در میان خود دور باشند؟»
در پاسخ به پرسشی درباره نسبت اسلام و حقوق بشر، این ادعا که اسلام با
دموکراسی و حقوق انسان متناقض است را رد می کنند و می افزایند: «اسلام تنها
دینی است که تبعیض نژادی را از اساس منع کرده است. در آیه شریفه آمده است
وجعلناکم شعوباً وقبائل لتعارفوا ان اکرمکم عندالله اتقاکم؛ چه سیاه، چه
سفید، چه زن، چه مرد، چه عرب، چه عجم فرقی با یکدیگر ندارند و با تقواترین
آنها مقرب ترین است و نژادپرستی در اسلام نیست.»
این استاد مبرز درس خارج فقه و اصول حوزه ادامه می دهد: «الان در آمریکا
کسی رییس جمهور شده که سیاه پوست است و گفته شده اول مسلمان و نامش حسین
بوده است. آنها با همه رویه های غلطی که نسبت به مسلمانان دارند و ما به آن
انتقاد جدی داریم، در میان خودشان این قبیل نژادپرستی ها را تا حد زیادی
از بین برده اند اما ما در بسیاری مواقع در دول مسلمان متاسفانه هنوز در
عمل نژادپرستی و تبعیض مشاهده می کنیم.»
آیت الله العظمی فیاض با اظهار خشنودی از اینکه با وجود همه کاستی ها اسلام
در حال رشد است، بیان می کند: «سابق بر این، در دوران عبدالناصر در مصر
شاید کمتر افراد محجبه پیدا می شد اما الان بالعکس شده و بسیاری حجاب دارند
حتی در مدارس و دانشگاه ها. الان در عراق بی حجابی خیلی کم هست؛ در اردن و
فلسطین هم به همین ترتیب و جالب است در اروپا دختر جوانی به خاطر حجابش
مدرسه را ترک می کند. این، ایمان و قوت دینی است و خیلی اهمیت دارد فلذا
مشاهده می شود اسلام در اروپا پیش می رود و دیده ام جوان ها، دختران و
پسرهای مسلمان در اروپا تا چه اندازه مودب و محجب و مبادی دین و آداب
هستند.»
این مرجع تقلید شیعیان که حجاب را واجب شرعی و ضروری می داند و اهمیت این
واجب را یادآور می شوند، درباره دخالت حکومت در این موضوع، با تامل بیان می
کند: «حکومت به مقـدار امر به معروف و نهی از منکر می تواند حجاب را اجبار
کند؛ البته اجبار تأثیر ندارد و چه بسا عکس شده و بی حجابی به بار
بیاورد.»
ایشان درباره نحوه اجرای حدود در کشورهای اسلامی می افزایند: «خداوند متعال
عالم است به هرچه در قلب بشر است و حدود را وضع کرده برای تساوی حقوق. کسی
که کسی را عمدا می کشد، این قاتل به حکم الهی حق حیات ندارد و با تحقق
شرایط، ولی مقتول می تواند او را ]با حکم قاضی و دادگاه عادل[ بکشد و این
نه تنها برای راضی شدن ولی دم بلکه برای عبرت است چرا که اگر قاتل بداند
سزای قتل، مرگ است، مرتکب این امر نمی شود.»
آیت الله فیاض در تبیین موازین مرجعیت شیعه نیز بیان می کند: «باید تلاش
مستمر و بسیار در فراگیری دروس داشته باشد لذا آدم ها آخر عمرشان مرجع می
شوند. آقای خویی می گفت علما حق توقف ندارند و تا آخر عمر باید کار کنند.
موازین مرجعیت استاد بودن در فقه و اصول است و امین بودن و عادل و ثقه بودن
و تدریس در حوزه های علمیه به گونه ای که باید طلاب دروسش را بگیرند والا
هرکس ادعا کند که نمی شود. مثل استادی در هر امری نیاز به مراتب و اهلیت
دارد مثل استاد جامع شدن. مرجعیت موروثی نیست و لذا مهر مرجع پس از او
شکسته می شود و دیگر کسی نمی تواند استفاده کند.»
ایشان در ادامه بر ضرورت ارتباط قوی بین علمای شیعه تاکید و بیان می کند:
«علما در قضایای مهم که سرنوشت مذهب است، دیدار دارند. زمانی که آقایان
مخالف دولت ایران در زمان شاه اینجا بودند، علما ارتباطاتشان خیلی قوی بود.
آقایان حکیم و خویی و شاهرودی و... دیدارهای مشترک داشتند. الان هم بنده
سالی سه چهار مرتبه با آقایان سیستانی و حکیم و بشیر نجفی دیدار دارم.»
آیت الله فیاض با توصیه اکید به اخلاق و مردمداری خاطره ای بیان می کند:
«ما همیشه به طلبه ها توصیه می کنیم با اخلاق، با روی باز و با سخنان خوب
با مردم برخورد کنند چون این ها وظیفه است و خیلی در دید و شناخت مردم از
دین تأثیر دارد. خدا رحمت کند آیت الله محسن حکیم را؛ وقتی عمامه می گذاشت
به طلبه ها می گفت معنای عمامه این است که اگر کسی به تو در بازار سیلی زد،
باید سرت را پایین بیندازی به خاطر حفظ دین و حرمت این لباس، هر کسی می
خواهی باش.»
این مرجع تقلید شیعیان با اشاره به زندگی ساده آیت الله العظمی خویی و مشی
ایشان می گوید: «آقای خویی مرجع اعلای شیعیان بود، در اتاق ساده ای ساکن
بود و هر کس می خواست می رفت و می آمد و اجازه و اینها هم نمی خواست. 30 تا
40 سال من با آقای خویی مباشر بودم و تا به حال شبیه ایشان نیافته ام. در
نفسانیت (نفسیت - ایمان) قوی و از دشمنش هم ذکر به خیر می کرد. به هیچ وجه
اظهار کینه نمی کرد. در سیاق علمی از نوابغ بود. مثالش قلیل اند؛ آقای خویی
50 تا 60 سال استاد حوزه بودند و از این جهت بی نظیرند. مولفات آقای خویی
نیز بی نظیر است و هنوز هم تدریس می شود. آقایان وحید و سیستانی هم از
شاگردان ایشان بودند.»
این شخصیت روحانی و برجسته ی شیعه در پایان با اشاره به تحولات منطقه،
مسلمانان را به وحدت و بیداری و بهره گیری صحیح از این شرایط تاریخی فرا می
خواند و شیعیان بحرین را نیز به وحدت کلمه دعوت می کند و با انتقاد از
مواضع دولت های غربی در قبال این کشور، دلیل سکوت قدرتها نسبت به وقایع
بحرین را شیعه بودن مردم این کشور ارزیابی می کند و می گوید:«الان چون
معترضان بحرین، شیعه هستند همه ساکت شده اند اما ببینید درباره مخالفان
سوریه چطور تبلیغ و صدا می کنند.»
برخی از تالیفات آیت الله العظمی فیاض از این قرار است:
۱- محاضرات در اصول فقه که تقریرات درس اصول حضرت آیت الله العظمی خویی است
و مورد استفاده طلاب درس خارج است در ده جلد که پنج جلد آن چاپ شده است.
۲- الأراضى
۳- النظرة الخاطفة فى الاجتهاد
۴- حاشیه بر عروة الوثقى، ده جلد
۵- أحکام البنوک
۶- منهاج الصالحین ، سه جلد
۷- مناسک حج
۸- المباحث الأصولیة، چهارده جلد
انتهای پیام
با زبان بی زبانی آنچه که اسلام عزیز طالب است را بزبان جاری کرده است.