مرکز پژوهش‌های مجلس که پیش‌تر در گزارش‌هایی به انتقاد از
برخی مشخصات لایحه بودجه 91 پرداخته و خواهان اعمال «اصلاحات جدی» در آن
شده بود، با انتشار گزارشی تازه از نادیده گرفتن تشدید شرایط تحریمی علیه
کشورمان در این لایحه انتقاد و پیشنهادهایی برای مقابله با تحریم‌های نفتی و
بانکی ارائه کرد.
به گزارش روزنامه دنیای اقتصاد ، «تنظیم نقشه راه و برنامه مدیریت کلان با
هدف کم اثر کردن تحریم‌ها»، «برنامه‌ریزی برای ایجاد درآمد ارزی جایگزین
درآمدهای نفتی»، «تبیین و تشریح آثار و تبعات واقعی تحریم‌ها برای مردم»،
«هدایت صحیح نقدینگی‌های خصوصی و بانکی موجود به سمت سرمایه‌گذاری‌های مولد
به‌ویژه در بخش‌های بالادستی نفت» و «بهبود فضای کسب‌و‌کار کشور» از جمله
این پیشنهادها است.
3 نوع تحریم از حیث گستردگی
مرکز پژوهش‌های مجلس با تاکید بر اینکه «براساس شواهد، در لایحه بودجه آثار
تحریم‌ها دیده نشده است» می‌نویسد: تحریم‌ها از لحاظ گستردگی و حوزه نفوذ و
اثرگذاری و زمان اجرا ابعاد متفاوت دارند. تحریم از نظر گستردگی در سه
سطح محدود (مثل تحریم مسافرتی و تجاری)، میانی (مثل مشکل ارائه خدمات توسط
شرکت‌های برتر یا دستیابی به فناوری و ...) و همه‌جانبه و عام‌الشمول (مثل
تحریم بانک‌ها و اعلام آمادگی سازمان سویفت مبنی‌بر توقف نقل و انتقال ارزی
با ایران از طریق عملیات بانکی یا محدودیت در خرید نفت و فروش تجهیزات و
فناوری‌های ویژه و ...) قابل‌تمایز هستند. از دیگرسو عام‌الشمول بودن تحریم
نیز اهمیت زیادی دارد؛ یعنی بالا بودن تعداد کشورهای تحریم‌کننده و
تاثیرگذاری آن کشورها در اقتصاد جهان تبعات متفاوتی را برای کشور به دنبال
خواهد داشت.
بازوی پژوهشی مجلس اضافه کرد که «مقابله با تحریم‌های گسترده نیاز به
برنامه‌ریزی دقیق و هوشمندانه دارد» و نوشت: اساسا پیش‌نیاز توفیق در
مقابله با این گونه تحریم‌ها اتحاد نیروهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور
است. در این زمینه قبول هزینه تحریم از طرف مردم اهمیت زیادی دارد. به
عبارت دیگر هم دولت و هم مردم باید قبول کنند که کمربندها را سفت کنند.
تحریم‌هایی متفاوت از گذشته
به نوشته مرکز پژوهش‌های مجلس تحریم‌های سال‌های گذشته با نوع و نحوه و
شرایط تحریم‌های جدید تفاوت زیادی دارد. یعنی مشمولیت تحریم‌های جدید هم از
نظر تعداد کشورهای تحریم‌کننده و هم از نظر تاثیرگذاری قابل ملاحظه است.
بنابراین مسوولیت دولت در شرایط موجود خیلی زیاد است.
افزایش وابستگی به نفت
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، متاسفانه در سال‌های اخیر وابستگی بودجه
به درآمدهای نفتی زیاد بوده است و این امر آسیب‌پذیری کشور از تحریم‌ها را
زیاد کرده است. زمانی که در جنگ هشت ساله وابستگی بودجه کشور به عواید نفت
کم بود تحمل دولت در مقابل تحریم نیز زیاد‌تر بود.همچنین عدم سرمایه‌گذاری
به موقع و در حد نیاز در بخش‌های استراتژیک و عدم استفاده کافی از توان
داخلی در گذشته از جمله در بخش بالادست نفت و گاز متاسفانه آسیب‌پذیری این
بخش مهم اقتصادی کشور را به تحریم‌ها زیاد کرده است.
پیشنهادهایی برای کم کردن اثر تحریم
بازوی پژوهشی مجلس، در ادامه پیشنهادهایی برای کاستن از آثار تحریم‌های
نفتی و بانکی در سال 1391 ارائه می‌کند. مرکز پژوهش‌های مجلس در این باره
می‌نویسد: جا دارد برای کمتر کردن آسیب‌های ناشی از تحریم‌ها موارد زیر در
بودجه سال آینده مورد توجه قرار گیرد: تنظیم نقشه راه و برنامه مدیریت
کلان با هدف کنترل، مهار، کم‌اثر کردن و بی‌اثر کردن تحریم‌ها و نیز
سناریوسازی برای تبدیل تحریم از تهدید به فرصت؛ در بخش نفت ضرورت دارد در
بودجه سال 1391 موانع سرمایه‌گذاری در بالادست نفت هم از نظر میزان و هم از
نظر تسهیل تامین منابع و هم از نظر کمک به بلوغ شرکت‌های خدمات طراحی،
ساخت، نصب تجهیزات و بهره‌برداری فراهم شود و برنامه‌ریزی برای ایجاد درآمد
ارزی جایگزین درآمدهای نفتی از سایر منابع موجود در کشور (سرمایه‌های
انسانی- طبیعی و فیزیکی- علمی و فناوری) و حرکت از اقتصاد سوداگری به
اقتصاد تولید محور با شناسایی و حذف سریع ریشه‌های سوداگری و دلال‌بازی
بودجه سال آینده. آگاهی، تبیین و تشریح آثار و تبعات واقعی تحریم‌ها به
مردم و تلاش و برنامه‌ریزی مناسب در جهت افزایش احساس اطمینان، امنیت و
آرامش نسبت به فضای اقتصادی آینده در بین مردم و نیز کاهش ترس عواقب ناشی
از تحریم‌ها و تلاش برای ارتقای سرمایه اجتماعی با محوریت تقویت وحدت ملی،
اعتماد عمومی و مشارکت جمعی، از دیگر پیشنهادهای مرکز پژوهش‌های مجلس است.
هدایت صحیح نقدینگی‌های خصوصی و بانکی موجود به سمت سرمایه‌گذاری‌های مولد
به ویژه در بخش‌های بالادستی نفت و بهبود بهره‌وری در اقتصاد نفت با هدف
کاهش هزینه‌های تولید و سرمایه‌گذاری و افزایش قدرت رقابت‌پذیری ملی، بهبود
فضای کسب و کار در جهت ترغیب به اقتصاد تولید مبنا به جای اقتصاد سوداگر و
غیرمولد در بخش پایین‌دستی نفت از طریق ایجاد و ساخت پالایشگاه‌های جدید
نفت در کشور با هدف تولید محصولات و مشتقات نفتی و استراتژیک با
ارزش‌افزوده بالا و همچنین توسعه صنایع میانی و پایین دست پتروشیمی و اتصال
حلقه و زنجیره تولیدی آنها به بنگاه‌های بزرگ رقابت‌پذیر در سطح منطقه،
کاهش وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی و اولویت تحول نظام مالیاتی در کشور
برای کاهش فرار مالیاتی و نیز قرار دادن چرخه و حرکت اقتصادی کشور مبتنی بر
درآمدهای مالیاتی نیز در فهرست پیشنهادهای این مرکز برای عبور از تحریم‌ها
آمده است.
نگرانی از کاهش تولید نفت ایران
مرکز پژوهش‌های مجلس در بررسی درآمدهای نفتی بودجه 91، مشکلات این بخش را
برشمرده و نوشته است:بررسی عملکرد 9 ماه اول تولید نفت خام در سال جاری
نشان می‌دهد که به لحاظ مشکلات مختلف، تولید نفت خام روندی کاهشی داشته
است. یعنی از رقم3میلیون و 923هزار بشکه در روز در فروردین ماه به 3میلیون و
876 هزار بشکه در روز در آذرماه سال جاری کاهش یافته است.از این رو به نظر
می‌رسد فرض در نظر گرفته شده در لایحه بودجه در زمینه متوسط میزان تولید
نفت خام که در حدود 4میلیون و50 هزار بشکه در روز است، به مراتب بیشتر از
متوسط عملکرد 9 ماه اول سال (این رقم3میلیون و 907 هزار بشکه در روز) است و
در واقع اگر روند کاهشی ماه‌های اخیر ادامه یابد، متوسط میزان تولید نفت
خام در سال آینده در شرایط عادی بیشتر از 3میلیون و 800هزار بشکه در روز
نخواهد شد.
