استادمان به امام مي گفتند «پهلوان پايتخت»

مرحوم آيةا...پسنديده برادر بزرگ امام راحل از تولد و دوران تحصيل امام چنين ياد مي کند: حضرت امام خميني چهارشنبه بيستم جمادي الثاني 1320 قمري، مطابق اول مهرماه 1281 شمسي در خمين در عمارت موجود فعلي متولد شدند. من و حضرت امام خميني و مرحوم حاج سيد نورالدين و سه خواهر به نامهاي مولوده آغا، فاطمه و آقازاده همگي از يک پدر (مرحوم آقامصطفي) و يک مادر (مرحومه هاجر آغا) به دنيا قدم نهاده ايم. شناسنامه امام خميني به شماره 2743 صادر از گلپايگان به تاريخ تولد 1279 شمسي (تولد واقعي 20 جمادي الثانيه 1320 هجري قمري مطابق 1281 شمسي) است. در موقع شهادت پدر، امام چهار ماه و بيست و دو روز سن داشتند. حضرت امام تحت سرپرستي مادر و عمه و فردي به نام ننه خاور که دايه در منزل بود، پرورش يافت. ايشان و دو خواهر زير نظر دايه و کلفت و بعضي از اقوام ديگر در خمين ماندند و مادر، عمه و خواهر بزرگتر و من و اخوي ديگر و مرحوم حاج شيخ فضل ا... عموي مادرمان و يک نفر نوکر براي قصاص در 1322 قمري به تهران رفتيم تا قصاص عملي شد و بازگشتيم حضرت امام تازه زبان باز کرده و تحت توجه مرحوم صاحب خانم عمه و هاجرآغا خانم مادر و دايه بودند و بعد از چند سال به درس اشتغال يافتند. ننه خاور امام را نگهداري مي کرد و به او شير مي داد. ننه خاور از زنهاي بسيار لايق و باشهامت بود.

حضرت امام در کودکي ذهن سرشاري داشتند، جست و خيز زياد و بازي زيادتر داشته و سرآمد همبازيها بودند. همبازيهاي ايشان فوت شده اند و تنها آقاي ميرزا حسن خان مستوفي خاله زاده ما مانده است که در تهران هستند. ايشان ذهن سرشاري دارند و حالشان خوب است، همسال حضرت امام مي باشند، مشاغل مهم دولتي داشته اند و صادقانه خدمت مي نمودند. حضرت امام رشيد و درشت بودند، يکي از استادهاي من آخوند ملاعبدا...، به امام پهلوان پايتخت مي گفتند. روزي که قاتل پدرمان را کشتند، روز چهارم ربيع الاول 1323 بود که امام تقريباً سه سال بيشتر نداشت.

امام در مکتب خانه ملاابوالقاسم تحصيل مي کردند. ملاابوالقاسم، پيرمردي بود که مکتب خانه اش نزديک منزل ما بود. امام پس از ختم قرآن که سنش هفت سال بود، تقريباً براي فراگيري ادبيات و درس عربي، نزد شيخ جعفر، پسرعموي مادر ما رفتند و بعد از او پيش ميرزا محمود افتخارالعلما. درسهاي ابتدايي رانزد مرحوم حاج ميرزا محمد مهدي (دايي مان) شروع و سپس نزد مرحوم حاج ميرزا رضا نجفي (که شوهر خواهرمان بود) منطق را شروع کردند و بعد هم منطق و مطول و سيوطي را نزد من خواندند. و نزد من مشق هم مي کردند، چون من تا اندازه اي خط نستعليق را خوب مي نوشتم ولي طوري شده بود که خطشان به خط من خيلي شبيه شده بود به گونه اي که يکبار من نصف کاغذ را نوشتم و نصف ديگرش را ايشان نوشتند و هيچ کس نمي توانست بين اين دو خط فرق بگذارد.در هر صورت امام تا 16 ، 17 سالگي در خمين بودند و بيشتر دروس مقدماتي را نزد من خواندند، سپس در سال 1336 قمري به اراک رفتند. آن وقت مرحوم حاج شيخ عبدالکريم حائري در اراک بودند. مرحوم حاج آقا نورا... عراقي در نظر مردم مقدم بر حاج شيخ بود ولي حاج شيخ از نظر علمي بر همه مقدم بود. امام در آن سال به سلطان آباد (اراک) رفتند و نزد مرحوم شيخ محمد گلپايگاني منطق و نزد مرحوم آقا عباس اراکي شرح لمعه خواندند.
مرحوم آيةا... حائري در رجب سال 1340 قمري (نوروز 1301 شمسي) از اراک به قم هجرت کردند، امام هم به دنبال هجرت حاج شيخ، به قم رفتند. يعني به خمين آمدند و از خمين به قم تشريف بردند.

در قم تتمه مطول را نزد مرحوم اديب تهراني موسوم به آقا ميرزا محمد علي و سطح را نزد مرحوم آقا حاج سيد محمد تقي خوانساري و بيشتر نزد مرحوم آقا ميرزا سيد علي يثربي کاشاني تا آخر خواندند و با ايشان به درس خارج مرحوم آيةا... حائري مي رفتند و عمده تحصيلات ايشان نزد آن مرحوم بوده است، فلسفه را نزد مرحوم حاج سيد ابوالحسن قزويني و رياضيات، هيأت و حساب را نيز نزد ايشان و مرحوم آقا ميرزا علي اکبر يزدي خواندند و عمده استفاده ايشان در علوم معنوي و عرفاني نزد مرحوم آقاي آقا ميرزا محمد علي شاه آبادي بوده است.

تا وقتي مرحوم حائري در حيات بودند (سال 1355 هجري قمري) ايشان به درس آن مرحوم حاضر مي شدند در آن زمان موقعيت علمي امام خيلي زياد شده بود و خودشان فقه و اصول را تدريس مي کردند. عرفان و فلسفه را هم خصوصي به بعضي از زبدگان درس مي دادند. پس از فوت مرحوم آيةا...حائري با عده اي از فضلا و رفقا مباحثه برقرار کردند تا آنکه مرحوم آيةا...بروجردي به قم آمدند. امام براي ترويج ايشان به درس حاضر مي شدند و به اظهار خودشان استفاده هم کرده اند، در آن اوقات برحسب تقاضاي جمعي از آقايان مثل مرحوم آقاي مطهري و غيره در مسجد سلماسي قم به تدريس خارج فقه مشغول شدند و از علوم عقليه بازماندند و اين درس خارج در تمام مدت اقامت در نجف اشرف ادامه داشت. پس از انتقال به پاريس اوضاع دگرگون گرديده و حسب وظيفه شرعي و تکليف ضروري به اهم امور اشتغال داشتند.

مجلس درس امام موج مي زد از علماي زيادي که براي استفاده بدان جا مي رفتند. امام از نبوغ و استعداد فوق العاده اي برخوردار بودند، با اينکه بيست سال اول عمرشان را در تحصيل ادبيات گذراندند و مدت زيادي به ادبيات پرداختند، با اين حال از سال 1340 تا 1347 (ه.ق) جهش علمي فوق العاده اي در ايشان پيدا شد که حتي اسفار را هم پشت سر گذاشتند و از فضلا و شخصيتهاي برجسته حوزه علميه به شمار مي آمدند.
به کوشش عليرضا نخبه