انزلي؛ مرگ تدريجي يک تالاب

مريم رفيعيان: تالاب انزلي يکي از مهم ترين زيستگاه هاي پرندگان و آبزيان و از جاذبه هاي مهم گردشگري شمال کشور به شمار مي رود. اين تالاب در ساحل جنوبي درياي خزر و در جنوب بندر انزلي گسترده است و از جنوب به صومعه سرا و بخشهايي از شهرستان رشت محدود است.محدوده آب تالاب انزلي بيش از يکصد کيلومترمربع است که آب رودها، نهرها و زهکش هاي کشاورزي واقع در حوضه هاي آبريز به آن مي ريزد.

تالاب انزلي يکي از پايدارترين تالاب هاي جهان است که به دليل بي مبالاتي هاي بشر در فهرست تالاب هاي در معرض خطر قرار دارد و با مرگ دست و پنجه نرم مي کند.
ندانم کاري هاي بشر در مدت 50 سال گذشته بلاهايي را بر سر اين تالاب آورده که اگر امروز فکر و اقدام اساسي براي نجات آن صورت نگيرد براي هميشه به تشت فاضلاب تبديل خواهد شد! امروزه کيفيت آب تالاب انزلي به دليل ورود فاضلاب و زباله جامد از مناطق اطراف و آلودگي حاصل از فعاليت هاي کشاورزي کاهش يافته و قطع بي رويه درختان و چراي مفرط دام در مناطق ييلاقي سبب حمل رسوبات به اين مناطق شده است.ورود سالانه حدود 30 ميليون مترمکعب فاضلاب شهري، 15 هزار تن انواع کودهاي شيميايي، 400 ليتر سموم کشاورزي، فاضلاب 50 کارخانه، ورود گونه غيربومي مهاجم به نام «آزولا»، آلودگي هاي صوتي و نفتي حاصل از تردد قايق هاي موتوري و رسوب حاصل از فرسايش خاک مناطق بالادست به حد 2 متر از عمده ترين عوامل آلودگي هاي تالاب بين المللي انزلي است.علاوه بر آن ورود آلودگيهاي رودخانه پيربازار که از دو رودخانه کوچکتر گوهررود و زرجوب منشأ مي گيرد و ريزش فاضلابها و آلاينده هاي شهرستان بندرانزلي، فومن، صومعه سرا، رشت و ماسال از جمله مواردي است که کارکرد واقعي تالاب انزلي را به مخاطره انداخته است، به طوري که در حال حاضر ميزان مواد آلي موجود در تالاب انزلي به 10 برابر استاندارد رسيده است که اين شرايط اسفناک و غم انگيز تالاب را به سوي مرداب پيش مي برد، اين پاره تن خزر که اهالي سرزمين گيلان آن را درياي کوچک مي نامند، سالهاست با چنين سهل انگاري هايي در معرض خطر نابودي قرار دارد، به طوري که نام پرآوازه اين تالاب زيبا در فهرست تالابهاي در معرض خطر «مونترو» قرار گرفته است.

فوايد تالاب

رئيس اداره محيط زيست انزلي از جمله فوايد تالاب را تأمين آب، پيشگيري از نفوذ آبهاي شور، حفاظت در برابر نيروهاي طبيعي، مهار سيلاب، دوباره پر آب کردن آبهاي زيرزميني، تثبيت خطوط ساحلي و حفاظت در مقابل طوفانها، تصفيه و پالايش آب، ذخاير تنوع زيستي انواع آبزيان، گياهان و زيستگاه پرندگان، نگهداري مواد مغذي، دفع مواد سمي، منبع محصولات طبيعي، توليد انرژي، کمک به صنعت گردشگري و... عنوان کرد.
وضعيت اسفبار تالاب انزلي با وجود گياهان، رسوبات و فاضلابهاي ورودي به تالاب که روز به روز در حال افزايش است، مسؤولان امر را به فکر انداخت که بيشتر از گذشته برنامه ها و کارهاي اجرايي خود را در راستاي رفع آلودگي از تالاب بين المللي انزلي انجام دهند.
مديرکل حفاظت محيط زيست استان گيلان در ارتباط با پروژه احياي تالاب انزلي مي گويد: اهميت قضيه آلودگي تالاب انزلي به قدري بود که در سفر هيأت دولت به گيلان 900 ميليارد ريال براي احياي آن در نظر گرفته شد وبا توجه به مطالعات صورت گرفته و مشخص شدن اولويت ها براي عمليات احياء، 72 ميليارد ريال در سال 1389 براي اجراي اين کار تخصيص يافت.
امير عبدوس مي افزايد: شروع کار لايروب (کاتوساکشن) و حرکت آن از شهريورماه 1389 آغاز و در قسمت عبور قايق ها، بخشي از تالاب تا دهانه رودخانه پسيخان لايروبي شد و به منظور کاهش بار فاضلابهاي ورودي به تالاب کار لايروبي از بالادست (سراوان) آغاز و تصفيه فاضلاب رشت و دفع زباله ها از دو رودخانه زرجوب و گوهر رود در حال انجام است.
به گفته وي تا پايان سال جاري قرار است 5 تله رسوبگير در دهانه رودخانه هاي اصلي پير بازار، پسيخان سياه درويشان، چمسخال و شيله سر نصب شود.
حال سؤال اينجاست که از آغاز طرح لايروبي در تالاب انزلي و قول مساعد مديرکل محيط زيست گيلان مبني بر پيشبرد پروژه تا پايان سال جاري مالي در حالي که اين طرح از اعتبار نسبتاً خوبي برخوردار بود و اين مبلغ بايد تا پايان سال مالي هزينه شود آيا طرح احياي تالاب انزلي چندان طبق انتظار پيش رفته است؟!
مديرکل حفاظت محيط زيست گيلان در آخرين خبر خود در مورد روند پروژه احياي تالاب انزلي گفت: پيمانکارهاي نصب تله هاي رسوبگير بر رودخانه هاي ورودي به تالاب انزلي مشخص شده و در حال تجهيز کارگاه هستند.وي خاطر نشان مي کند: احداث آبراهه ها در محدوده تالاب انزلي نيز آغاز و کانال ها هر روز باز و قابل تردد شده است، اولويت اساسي ما در احداث آبراهه ها، ساخت آنها در محدوده مناطق حفاظت شده و پناهگاه حيات وحش به منظور تعيين مرز در اين مناطق و جلوگيري از تجاوز به اين اراضي است.وي يادآور مي شود: 70 ميليارد ريال بخش اول اعتبار اجراي پروژه احياي تالاب تا 31 خرداد امسال در قالب پروژه تملک دارايي سرمايه اي قابل هزينه است.وي با اشاره به هزينه بر بودن پروژه تخصيص نيافتن 100 درصدي مي افزايد: 75 درصد اعتبار تاکنون تخصيص يافته و بقيه نيز بايد بزودي جذب شود.عبدوس پيش بيني مي کند حداقل تا پايان سال 1391 ، هفت پروژه اول شامل احداث پنج تله رسوبگير، لايروبي تالاب و احداث آبراهه ها کامل شود.

اعتبار احياي تالاب انزلي ابلاغ نشده است

مديرکل حفاظت محيط زيست گيلان با اشاره به آخرين وضعيت احياي تالاب انزلي اظهار مي دارد: اعتبار اختصاص يافته به پروژه احياي تالاب انزلي در سال 90 هنوز ابلاغ نشده است.
امير عبدوس مي افزايد: هنوز اعتبارات سال 90 طرح احياي تالاب که مبلغ 20 ميليارد تومان است ابلاغ نشده و اين اعتبارات در چند بخش بايد ارائه شود.وي خاطر نشان مي کند: براي اجراي طرح مديريت اکولوژيک تالاب 90 ميليارد تومان در يک دوره پنج ساله در نظر گرفته شده که اعتبار سال گذشته براي اجراي اين طرح 7/2 ميليارد تومان بوده است.
در حالي که مديرکل محيط زيست گيلان از ابلاغ نشدن اعتبار پروژه احياي تالاب انزلي خبر مي دهد، معاون برنامه ريزي استانداري گيلان در گفتگويي از اختصاص هشت ميلياردو 100 ميليون تومان اعتبار تا تيرماه 1390 سخن مي گويد.
کيهان هاشم نيا در اين باره مي گويد: از اين اعتبارات براي تشکيل سدهاي رسوبگير، لايروبي تالاب، رهاسازي ماهي، تله هاي رسوبگير و برداشت ني هاي مزاحم استفاده مي شود.

آيا طرح احياي تالاب انزلي اجرايي است؟

شعبانعلي نظامي مدير اجرايي طرح احياي تالاب هم با اشاره به وضعيت نامناسب تالاب انزلي مي گويد: در حال حاضر شرايط تالاب انزلي بسيار نامناسب است و به سوي مرداب پيش مي رود، اين در حالي است که قسمتهاي عظيمي از تالاب با وجود مشخص بودن حريم مورد تجاوز قرار گرفته است.وي تأکيد مي کند: با توجه به اهميت و حساسيت کار احيا، صلاحيت کار از نظر تکنيکي و علم زيست محيطي بايد مورد تأکيد قرار بگيرد و مجري در اين زمينه تجربه و توانمندي کافي داشته باشد تا بتوان اين تالاب را از مرگ حتمي نجات داد.

سخن آخر، اگر چه تلخ است، اما باور کنيم

در اين سالها، تماشاي مناظر طبيعي ايران براي طبيعت گردان تلخ است، آنها به خوبي مي بينند چگونه طبيعت ايران بيمار و بيمارتر مي شود، عريان و خالي تر، بي جان و غم بارتر، محيط زيست کشور پهناور ايران چند سالي است از جايگاه بين المللي خود تنزل پيدا کرده است. اين را آمارها مي گويند و تصاوير...
شايد همه ما مي دانيم محيط زيست مان به صورت فاجعه آميز در معرض خطر است و اکنون در آستانه نقطه بي بازگشت قرار داريم، نقطه اي که ديگر زمين جاي مناسبي براي زندگي کردن نيست! ما به سوي توسعه گام بر مي داريم و روي سربرگ قراردادهايمان عنوان توسعه پايدار را مي نويسيم در حالي که فراموش مي کنيم هر سال بر فهرست قرمزهاي ما افزون تر مي شود، فهرست قرمزهاي تالاب ها، درياچه ها و...
اما چه زيبا مي شد به اين مسأله توجه کنيم که نسلهاي آينده در راهند که ممکن است نفرين آنها با سهل انگاري هاي نسل امروز ما بدرقه راهمان شود، نسلهايي که تخريب محيط زيست توسط ما زندگي آنها را به جهنمي واقعي تبديل مي کند! امروز تالاب انزلي با عمر چند هزار ساله خود در پيچ و خم کارشناسي ها و زد و بندهاي بي پايه و اساس درحال نابودي است بحث احداث ميان گذر بدون هيچ ارزيابي دقيق در دولتهاي مختلف مدت طولاني است که حيات اين اکوسيستم زنده را به مخاطره انداخته است، در حالي که بحق مي توان گفت هيچ مدير و ارگاني حق ندارد به حکم توسعه يافتگي شهرها محيط زيست زنده را به چالش بکشاند...همه بايد بدانيم محيط زيست براي ما و نسلهاي آينده ماست، پس تا بيش از اين دير نشده بر خيزيم...