نگاهي به مناسبات عربستان و يمن ؛ دو خاندان

الف- نگاه مشترک
1 - نگاه ديني: ترکيب جمعيتي شمال يمن و بخشهاي مرزي عربستان با آن، از مسائل مهم در روابط صالح و آل سعود است. بايد در نظر داشت، چارچوب روابط عربستان و يمن بيشتر در قالب دو دولت بوده است و مردم چندان نقشي در اين حوزه ندارند. نقطه مشترک آل سعود و صالح، سرکوب منطقه مرزي است که بيشتر جمعيت آنها را شيعيان تشکيل مي دهند. صالح و آل سعود براي حفظ حاکميت خود، همواره از جدايي شيعه و سني استفاده کرده اند که نمود آن نيز در جنگ با حوثي ها در صعده پديدار شد.

2 - حفظ قدرت: نکته مشترک صنعا و رياض در حفظ قدرت اعضاي دوطرف، قابل بررسي است. آل سعود و صالح به اين نتيجه رسيده بودند که هرگونه دگرگوني در اين کشور، ساختار سياسي ديگري را نيز دگرگون مي سازد. از اين رو، با هر ابزاري براي مقابله با اين روند بايد فعاليت داشته باشند.

3 - اجراي خواست غرب: ديگر نقطه مشترک دو دولت را مي توان در اجراي هدفهاي غربي در منطقه ديد. هرچند اين موضوع آشکارا مطرح نمي شود، اما دو کشور همواره بر آن بوده اند تا مجريان خوبي براي خواسته هاي غرب باشند که تاکنون نيز ادامه داشته است.

ب) نگاه اختلافي
در کنار روابط و هدفهاي مشترک، برخي چالشها نيز در روابط دو طرف قابل تامل است.
1 - نقاط مرزي: هرچند دو طرف در سرکوب ساکنان مناطق مرزي همکاري دارند، منابع نفت و مالکيت آنها از موارد اختلافي است . اکنون سه شهر نفت خيز شمال يمن در اجاره عربستان است و اين کشور حاضر به بازپس دادن آن نيست. صالح نيز براي حفظ قدرت از مطالبه آنها خودداري کرده است و تکاپوي کنوني عربستان براي جلوگيري از دگرگوني در ساختار سياسي يمن نيز جلوگيري از تشکيل دولتي است که خواستار بازپس گيري اين مناطق است.
2 - دخالتهاي عربستان: عربستان که خود را پدرخوانده کشورهاي عربي مي داند، با ايجاد مدارس ديني و تروريسم وهابيت و منطقي گري در کنار ايجاد اختلافهاي قومي، طرح سيطره پنهان بر يمن را اجرا کرد که با انتقاد صالح مواجه شد. البته، دولتمردان يمن به دليل ضعفهاي سياسي و نظامي، بيشتر از طريق غرب به دنبال کاهش دخالتهاي عربستان بوده اند که چندان نتيجه اي در پي نداشته است.
3 -عضويت در شوراي همکاري خليج فارس: هرچند يمن سالهاست خواستار عضويت در شوراي همکاري خليج فارس است، مخالفتهاي اعضا بويژه عربستان اين امر را ناکام گذاشته است. جالب توجه آنکه شوراي همکاري، کشورهاي اردن و مراکش را به عضويت پذيرفت اما حاضر به قبول يمن نشده است. صنعا همواره از بي توجهي شوراي همکاري به خواسته هاي خود ابراز نارضايتي کرده است.

روابط پس از بيداري اسلامي
مردم يمن در 16 فوريه 2011 در کنار مردم ساير کشورهاي عربي حوزه خليج فارس و شمال آفريقا، حرکتهاي خود براي سرنگوني صالح را آغاز کردند. در اين ميان، عربستان ابتدا به حمايت از صالح پرداخت و حفظ قدرت وي را با مشت آهنين خواستار شد. با اوج گيري قيام و افزايش احتمال ورود آن به عربستان، طرح عربستان بر خروج آبرومندانه صالح از قدرت استوار شد. عربستان با نام طرح شوراي همکاري خليج فارس با محوريت خروج صالح از قدرت در 30 روز و برگزاري انتخابات در 60 روز (طرح 60 + 30 ) در کنار در نظر گرفتن اصل محاکمه نشدن صالح و نزديکانش، به دنبال حل بحران يمن بود.

با شکست اين طرح به دليل مخالفت «صالح»، نگاه عربستان وارد مرحله جديدي شد و آن خروج صالح از کشور و واگذاري قدرت به نزديکان وي بود. گزارشهاي منتشره از احتمال اجراي حمله صورت گرفته به صالح از طرف آمريکا و عربستان حکايت داشته است.

اکنون نگاه عربستان به يمن، نگاه ايجاد شرايط براي جلوگيري از دگرگوني گسترده سياسي در اين کشور است که از طريق ارتش، قبايل و نزديکان صالح صورت مي گيرد. روابط پرفراز و نشيب عربستان و يمن اکنون به عرصه دخالت گسترده عربستان وارد شده و رياض تلاش دارد تا خواسته هاي خود را به اين کشور ديکته کند، هرچند مخالفتهاي مردمي اين امر را با چالشهايي مواجه ساخته است. آنچه مسلم است، رياض حاضر به پذيرش دگرگوني مخالف با خواست خود در يمن نيست و در صورت تحقق نيافتن خواسته هاي ديپلماتيک، اين کشور خواهد کوشيد تا از طريق جنگ داخلي و يا تجزيه يمن، به خواسته هاي خود برسد.