نگاهي به علل و عوامل بروز قحطي و بحران انساني در سومالي

کيانوش کياکجوري-خراسان:  اين روزها، قحطي و بحران انساني به وجود آمده ناشي از آن در کشور آفريقايي سومالي در صدر اخبار جهان قرار گرفته است. اين بحران، معلول عوامل مختلفي است که توجه به آن ها لازم و ضروري است. استعمار اين کشور توسط استعمارگران ايتاليايي و انگليسي، تلاش ايالات متحده آمريکا براي تقويت جايگاه خود در نظم جديد بين المللي پس از جنگ سرد، بحران حاکميت، ماهيت کمک هاي خارجي و... از جمله اين عوامل به شمار مي آيند.

سومالي تا ۱۹۶۰م، توسط دولت هاي استعماري ايتاليا و انگليسي اداره مي شد. در اين سال، شمال و جنوب اين کشور با اعلام اتحاد، استقلال خود را اعلام کردند. در عصر جنگ سرد، دولتي نزديک به اتحاد جماهير شوروي در اين کشور روي کار آمد که اين امر باعث رقابت ميان واشنگتن و مسکو در اين کشور شد. در اثر اين رقابت بود که کشور اتيوپي در اثر تحريک ايالات متحده، به سومالي حمله کرد. با فروپاشي شوروي و با توجه به موقعيت ژئواستراتژيک سومالي در منطقه شاخ آفريقا و فضاي تک قطبي بعد از جنگ سرد، سومالي اين بار از سوي ايالات متحده مورد حمله نظامي قرار گرفت.

آمريکا سابقه اي طولاني در زمينه دخالت درسومالي دارد که از دوره جنگ سرد آغاز شد ولي در دهه ۹۰ اين دخالت ها به اوج رسيد. نمود اين دخالت ها زماني بود که شبه نظاميان افراط گرا در سومالي، حکومت «زياد باره»، ديکتاتور وابسته به مسکو را سرنگون و موگاديشو، پايتخت کشور را تبديل به ميدان جنگي کردند. در اين درگيري ها بيش از ۲۰هزار غيرنظامي کشته شدند.نيروهاي آمريکايي در سال۱۹۹۳ براي مهار اسلام گراها، با استفاده از قطعنامه سازمان ملل اين کشور را اشغال کردند ولي از شبه نظاميان «محمد فرح عيديد»، شکست خوردند؛ ماجرايي که در ايالات متحده به «سقوط شاهين سياه» موسوم شد و «بيل کلينتون»، رئيس جمهوري وقت آمريکا را وادار کرد تا دستور بيرون کشيدن نظاميانش را از سومالي صادر کند.پس از خروج آمريکا و ايجاد خلاء قدرت در سومالي در دهه 90 ميلادي، سوماليايي ها که اهل کار و تجارت بودند، به جنگ جوياني تبديل شدندکه به دنبال ايجاد حکومتي قدرتمند بودند.جنگ داخلي، بخش اعظم زيرساخت هاي کشاورزي و دامپروري و ماهي گيري در سومالي را منهدم و اين کشور را به کشوري فقير و جنگ زده تبديل کرد.

در اساس، ماهيت کمک براي حذف يا کاهش فقر در کشورهاي نيازمند و تقويت زيرساخت ها براي حرکت در مسير توسعه است. گر چه بحث بر سر اين که آيا اين گونه کمک ها مي توانند سبب توسعه شوند يا خير، يک پرسش مهم و اساسي است، اما از ابتداي طرح کمک به کشورهاي فقير ، ماهيت انسان دوستانه بودن آن همواره مدنظر بوده است. آن چه اما در اين سال ها تفاوت اساسي پيدا کرده و به ابزاري براي کسب سود بيشتر بدل شده است، تغيير ماهوي کمک در راستاي مقاصد استعماري است. در اين رابطه، قحطي زدگي به يکي از منابع درآمد کشورهاي استکباري و سازمان هاي بين المللي تبديل شده که در صنعت رو به رشد قحطي در جهان مورد استفاده قرار گرفته است تا سرمايه داري، قانون جنگل را در کشورهاي مختلف پياده کرده و طرح هاي خود را در اين کشورها به اجرا بگذارد.از سوي ديگر قرار است که اين کمک هاي ميلياردي تغييراتي را در زمينه مبارزه با فقر ايجاد کند، اما هر کارشناس منصفي مي داند که واژه کمک، پوششي براي قرض دادن به کشورهاي فقير به شمار مي رود. اين ها قرض هايي هستند که در آينده بايد به صورت چند برابر بازپرداخت شوند.

اين قضيه زماني جدي مي شود که بدانيم قحطي بلافاصله در پي خشکسالي هاي اخير به وجود نيامده و سابقه سياسي نيز در پس آن قرار دارد. از جمله اين عوامل، جنگ هايي است که در مناطق حاصل خيز در اين کشور ايجاد شده است. اين همان چيزي است که در سومالي در حال حاضر شاهد آن هستيم و جنوب اين کشور که حاصل خيزترين منطقه آن به شمار مي رود، عمق بحران را تجربه مي کند. سازمان هاي بين المللي همچنين نقش غيرقابل انکاري در گسيل مردم به سوي شهرها دارند. آن ها البته به خطرات اين اقدامات براي کشورهاي ميزبان توجهي ندارند و تنها در راستاي منافع خود، اين طرح ها را دنبال مي کنند.پديده خريد زمين هاي زراعي سواحل رود نيل با قيمت هاي ناچيز از سوي بازرگانان کشورهاي غربي و چيني و کشورهاي حاشيه خليج فارس، پديده ديگري است که در اين مورد قابل بررسي است. آن ها در اين کشورها مواد کشاورزي غيرغذايي مانند قهوه، کاکائو و گل توليد مي کنند تا آن را در بازارهاي اروپا و آمريکا به فروش برسانند.

اين اوضاع البته تنها در سومالي روي نداده و بسياري از کشورهاي شاخ آفريقا با آن دست و پنجه نرم مي کنند، اما اوضاع سياسي سومالي و نبود حاکميت قوي در اين کشور باعث شده تا نتايج مصيبت بار اين بحران بيشتر شده و آن را از يک خشکسالي به بحران غذايي و قحطي تبديل کند که جان ميليون ها نفر را در معرض تهديد قرار داده است. اين در حالي است که منطقه اي که سازمان ملل آن را قحطي زده اعلام کرده، از حاصل خيزترين مناطق سومالي به شمار مي رود و مي توان گفت که تمام سبد غذايي مردم اين کشور از اين منطقه تهيه مي شود.سومالي اکنون تنها در قحطي گرفتار نشده است، بلکه بحران حاکميت از ۲دهه گذشته در اين کشور باعث شده تا بيماري هاي مسري در آن رايج شود و درياها همه روزه صدها نفر را که قصد فرار از اين کشور را دارند در خود ببلعد و اردوگاه هاي آوارگان در کشورهاي همسايه مملو از افرادي شود که به دنبال لقمه ناني براي سير کردن خود هستند.