مرکز اسناد و کتابخانه ملی منطقه غرب کشور در همدان، با دو میلیون و 500 هزار سند، مخزن اسرار چند صد ساله این خطه از ایران اسلامی است که این روزها به دلیل فرسوده شدن ساختمان نگهداری اسناد با مشکل همراه شده است.
به گزارش انتخاب به نقل از مهر، بارها و بارها از همدان به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین یاد شده و با افتخار به خود بالیده ایم که در دیاری زندگی می کنیم که بیش از سه هزار و 100 سال سابقه مدنیت دارد، اما باید به گونه ای پیش رویم که تاریخ این دیار به فراموشی روزگار سپرده نشود
بارها افتخار کرده ایم که از همدان به عنوان مهد تاریخ و فرهنگ و هنر یاد شده است و از تریبون های مختلف، نام بزرگان ادبی، هنری، عرفانی، دینی و همه نام آوران عرصه های گوناگون زندگی بشری که در این دیار پرورش یافته اند عنوان شده است.
همدان شهری است که به عنوان اولین پایتخت حکومت مادها با دژی مستحکم و قلعه ای اسرار آمیز خودنمایی می کند و اسناد و مدارک موجود گواه این واقعیت است.
اما با این حال و در این میان توجه به این نکته ضرورت دارد که شاید وجود تپه های باستانی هگمتانه، آتشکده نوشیجان، آرامگاه حیقوق نبی، کتیبه های گنجنامه و بیش از یک هزار و 700 اثر و بنای تاریخی در استان بخشی از تاریخ همدان را زنده نگه داشته اما اگر سندی برای ادعاهای خویش در زمینه های فرهنگی، هنری، ادبی و پیشینه علمی ارائه نمی کردیم بی شک بر همه افتخاراتمان خط بطلان می کشیدند و امروز بهانه ای برای به خود بالیدن نداشتیم.
اسناد تاریخی مدرکی است برای آنچه در روزگاران قدیم گذشته است
آنان که در روزگاری برای سربلندی دیار هگمتانه همیشه جاوید تلاش کردند و قله های بلند علم و دانش را درنوردیدند می دانستند که تاریخ گذشته نسل های آینده خود هستند پس کوشیدند تا هم، نامی خوش از خود برجای بگذارند و هم دلیل و مدرکی به دست آیندگان دهند برای اثبات آنچه در روزگاران قدیم گذشته است.
کتاب نوشتند، نامه و مقاله و خاطره تحریر کردند، نقاشی کشیدند، بر سینه های سخت سنگ با کلمه هایی از هر زبان نوشتند و روی پوست و کاغذ و چوب و چرم به زیبایی هر چه تمامتر وقایع روزگار خویش و فعالیت های علمی دوران را نگاشتند و گاه گاهی نیز با ژست های شیک و زیبا جلو دوربین های بزرگ و چوبی نشستند و عکسی گرفتند تا تاریخ این مرز و بوم تا همیشه تاریخ زنده بماند.
حال حاصل هزاران، صدها و ده ها سال تلاش و زحمت شبانه روزی و یک عمر شب بیداری برای ساختن تاریخ زیبای ایران، لابه لای بقچه ها و چمدان ها و درون صندوقچه ها و قاب عکس های قدیمی در حال پوسیدن و از بین رفتن است.
سندهایی که تک تکشان حرف ها و داستان ها از وقایع هزار و یک رنگ تاریخ ایران را در سینه دارند و عکس هایی که اگر چه با لبخند اما در دل به بی حوصلگی نوادگان خود غضب کرده اند و گاهی هم اشک حسرت می ریزند.
سندهای افتخاری که هر کدام برگ زرینی از تاریخ ایران و دلیل محکمه پسندی برای هزاران سال، روزهای پر افتخار و پر غرور مردم کشوری است که برای سربلندیش خون دلها خورده اند و رنج بسیار برده اند.
این اسناد شاید از چنگال دزدان پول و ثروت در امان باشند اما مدام در مسیر سرما و گرما و آب و آتشند و گاهی ممکن است حادثه ای آنها را به پاره پاره ای تبدیل کند، شاید از فرط خسستگی بپوسند و شاید ذره ذره جلوی چشمانمان برای همیشه بمیرند و از دستمان بروند.
فعالیتهای سازمان اسناد ملی در غرب کشور محدود شده است
در همین راستا مرکزیت اسناد ملی در غرب کشور در استان همدان فعال شده اما با این حال به علت بعد مسافت و سایر محدودیت‌ها فعالیتهای سازمان اسناد ملی در غرب کشور به نوعی محدود شده است.
در واقع سازمان اسناد و کتابخانه ملی در اذهان مردم آن طور که باید شناخته شده نیست و مرکزیت اسناد ملی در غرب کشور نیز به گفته مسئولان این بخش به دلیل نبود توان تبلیغات گسترده، با وجود گذشت 19 سال از راه‌اندازی این سازمان نتوانسته آن‌طور که باید رسالت خود را انجام دهد.
مرکز اسناد ملی در غرب کشور در شهریور سال 71 در همدان افتتاح شد و این در حالی است که سازمان اسناد ملی مرکز در سال 49 افتتاح شده و قریب 22 سال در کشور فقط اسناد ملی مرکز تهران وجود داشت و اولین مدیریت اسناد ملی که در کشور افتتاح شده، همدان بوده است.
تنها مدیریتی که بیشترین حوزه مدیریت و گستردگی استحفاظی اسناد ملی را دارد استان همدان است که پنج استان کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان و همدان را تحت پوشش داشته و استان‌های دیگر از 9 اولویت باقیمانده گاه یک یا دو استان را در مدیریت خود دارند.
اسناد تاریخی چهار استان کشور در همدان نگهداری می شود
البته در سال‌های اخیر درخواست‌های متعددی از استان‌های همجوار به اسناد ملی تهران و ریاست جمهوری در خصوص دایر شدن اسناد ملی در استان‌های تحت مدیریت همدان بوده است اما تاکنون به دلیل محدودیت نیروی انسانی و منابع مالی انجام نشده و اسناد چهار استان کردستان، کرمانشاه، ایلام و لرستان در همدان نگهداری می‌شود.
باید پذیرفت که با توجه به انتخاب همدان به عنوان مرکزیت اسناد ملی در غرب کشور اغلب اهداکنندگان سند همدانی هستند.
این موضوع تا زمان استانی شدن سازمان، طبیعی به نظر می‌رسد زیرا مرکزیت غرب کشور هم اکنون از روستا‌های کبودرآهنگ که هم‌مرز استان زنجان هستند تا روستا‌های کوه‌های پاوه، جوانرود و نوسو و از سمت دیگر تا شهرستان دهلران که به جنوب نزدیک می‌شود تحت پوشش دارد.
اما آنچه مسلم است اینکه مردم باید با برنامه های این سازمان بیشتر آشنا شوند.
برخی افراد هنوز با مفاهیمی همچون سازمان اسناد ملی، سند ملی آشنا نیستند
در این خصوص یوسف رجبی یک اهداکننده سند، به نکته خوبی اشاره کرد و گفت: برخی افراد هنوز با مفاهیمی همچون سازمان اسناد ملی، سند ملی آشنا نیستند و این اداره را با دیگر ادارات اشتباه می‌گیرند.
رجبی افزود: مردم باید خود به فرهنگ جامعه خود احترام بگذارند، به طور مثال مردم باید حتی اسکناس را به عنوان ثروت ملی بدانند و در حفظ و نگهداری اسناد ملی بکوشند . این در حالی است که برخی افراد از تحویل اسناد به سازمان اسناد ملی که محلی مناسب برای نگهداری اسناد است سر باز می‌زنند و اسناد را داخل مقوا‌هایی که به صورت لوله بخاری در می‌آورند، قرار می‌دهند.
یکی دیگر از اهدا کنندگان سند نیز با بیان اینکه بسیاری از افراد اسناد قدیمی را یادگاری از پدران و مادران خود می‌دانند، گفت: می‌توان با طرح این موضوع که اسناد به نام خود اهداکننده نگهداری می‌شود و می‌توانند در ازای اهدای سند مبلغی را از سازمان دریافت کنند، مردم را به اهدای سند تشویق کرد.
باید از تجارب پیشینیان برای ساختن فردایی بهتر بهره‌مند شد
وی با تاکید بر اینکه رسم نگهداری و حفاظت از اسناد و مدارک دولتی در ایران از دیرباز رایج بوده گفت: باید همه افراد جامعه تلاش کنند و این پیشینه ارزشمند را در کشور پاس دارند تا بتوان از تجارب پیشینیان برای ساختن فردایی بهتر بهره‌مند شد.
اما مشکلات به همین جا ختم نمی شود کما اینکه با وجود حجم بالای کاری و اهمیت وظایف و همچنین مدیریت پنج استان بزرگ غرب کشور در همدان ساختمان این مدیریت به هیچ وجه مناسب اهداف آن نیست و در بیشتر موارد مانعی برای ارتقا فعالیتهای این مجموعه است.
حسن قهرمانی مطلق، فرماندار همدان نیز در بازدید از مدیریت اسناد و کتابخانه ملی منطقه غرب کشور در همدان ضمن بررسی فعالیت های این مدیریت با نقاط قوت و ضعف آن آشنا شد و از نزدیک برآیند اقدامات در حال انجام را مورد بررسی قرار داد.
وی جمع آوری اسناد و کتب با ارزش تاریخی و حفظ و نگهداری اصولی از اسناد تاریخ پر افتخار ایران اسلامی به خصوص در منطقه غرب کشور را کاری مهم و ماندگار بر شمرد و افزود: این اسناد و تصاویر سند ادعای ما برای اثبات تاریخ و تمدن غنی منطقه غرب کشور و ایران اسلامی است.
اسناد تاریخی باید به شکل اصولی نگهداری شوند
قهرمانی مطلق تاکید کرد: اسناد باید با همکاری مردم فرهنگ دوست، مسئولان دستگاه ها و مدیریت اسناد و کتابخانه ملی منطقه غرب کشور بیش از پیش شناسایی، جمع آوری و به طور اصولی نگهداری شوند.
قهرمانی با انتقاد از موازی کاری برخی از دستگاه ها و ادارات استان همدان در جمع آوری اسناد تاریخی و برگزاری نمایشگاه های دائم و موقت اضافه کرد: دستگاه هایی که تخصص کافی و امکانات استاندارد برای نگهداری اصولی از این میراث گرانبها را ندارند نباید در این زمینه فعالیت کنند و ناخواسته زمینه از بین رفتن این اسناد را فراهم آورند.
وی تاکید کرد: با همکاری و هماهنگی با مدیریت اسناد و کتابخانه ملی در همدان می توان برای نگهداری بهتر، استفاده تخصصی واطلاع رسانی مطلوب تر و برگزاری نمایشگاه های مشترک برنامه ریزی کرد.
فضای کوچک و قدیمی سازمان اسناد همدان در خور شان آن نیست
فرماندار همدان با ابراز تاسف از فضای کوچک و قدیمی مدیریت همدان گفت: یک ساختمان دو و نیم طبقه مسکونی با متراژ بسیار پائین و عدم برخورداری از فضای اداری مناسب برای این سازمان مناسب نیست.
وی گفت: نبود نمایشگاه دائمی عکس و سند، اتاق تحقیق و پژوهش و اطلاع رسانی اسنادی، اتاق مطالعه برای کتابخانه تخصصی این مدیریت و بسیاری کاستی های دیگر به هیچ وجه درخور استان همدان به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین و منطقه فرهنگ خیز غرب کشور نیست.
وی راه حل این مشکل را توجه استانداری همدان و همچنین رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی کشور دانست و تاکید کرد: فرمانداری همدان برای حل این مشکل و سایر مشکلات این مدیریت تلاش خود را انجام خواهد داد.
اما با این تفاسیر پرواضح است که باید قبل از اینکه ناخواسته با دستان خود تاریخ و تمدنمان را لگدکوب کنیم و از بین ببریم فرزندانی خلف برای گذشتگان خویش باشیم و دلایل اثبات بزرگی، عظمت و معرفت دینی ومعنوی اجدادمان را به شایستگی حفظ کنیم.
و دیگر اینکه نگهداری خاطرات و سندهای ارزشمند پیشینیان در مکانی شایسته امری ضروری است چراکه سپردن آن به محلی که خود با مشکلاتی روبروست، کنار آمدن با موضوع نگهداری از اسناد به نحو مطلوب را مشکل می کند.
