پيرمرد مهربان عرصه فضانوردي درگذشت

باريس چرتوك، طراح موشکي روسيه که نقش کليدي در مهندسي برنامه هاي فضايي دوران شوروي داشت، روز 14 دسامبر در سن 99 سالگي به دليل ذات الريه درگذشت.

به گزارش انتخاب به نقل از ايسنا، وي عضو کليدي تيم طراحي سامانه‌هاي فضاييِ دفتر مهندسيِ سرگئي كاراليف، پدر فضانوردي روسيه بين سال‌هاي 1956 تا 1992 بود و در طراحي و ساخت ناوهاي مهمي همچون سايوز و سامانه‌هاي مه‌نورد طرح موسوم به ان-1 دست داشت.

چرتوك، ساليان طولاني به عنوان معاون سرگئي كاراليف، پدر برنامه هاي فضايي شوروي فعاليت داشت و طي دوره همكاري او با كاراليف، وقايع مهمي در تاريخ كيهان نوردي رخ داد.

او شاهد نزديك و مستقيم وقايع کليدي تاريخ فضانوردي در دوران اتحاد جماهير شوروي بود و خاطراتش كه تاكنون در چهار مجلد به چاپ رسيده، منبع تاريخي مهمي براي كارشناسان و پژوهشگران فضانوردي به شمار مي‌رود.

چرتوك در ساخت و پرتاب اسپوتنيك-1 اولين ماهواره جهان را در 4 اکتبر 1957، همچنين آماده سازي و پرواز يوري گاگارين اولين پرواز انسان به فضا در 12 آوريل 1961 نقش مهمي داشت.

چرتوك در اول مارس 1912 در شهر لودز لهستان كه در آن زمان هنوز بخشي از امپراتوري روسيه به شمار مي رفت، متولد شد. پدرش حسابدار بود. خانواده اش با شروع جنگ جهاني اول به مسکو نقل مکان کردند و او در اين شهر به مدرسه رفت. با پايان تحصيلات متوسطه چرتوك براي ادامه تحصيل انستيتوي انرژي مسکو را انتخاب كرد.

باريس در سن 17 سالگي به عنوان برقكار به كار مشغول شد. از سال 1930 به دليل علاقه به الكترونيك در کارخانه سامانه‌هاي ارتباطات راديويي شروع به كار كرد.

علاقه و پشتكار بالاي او اجازه نداد تنها به كار در كارخانه اكتفا كند و همزمان، تحصيل در از انستيتوي انرژي مسکو را آغاز كرد. با ادامه تحصيلات دانشگاهي، در سال 1935 به عنوان رئيس دفتر طراحي انتخاب شد.

چرتوك سرانجام مدرک مهندسي عالي خود را در سال 1940 به دست آورد و کار بر روي سيستم هاي هدايت و کنترل را در دفتر طراحي نظامي وولخويتينف آغاز كرد.

نخستين کار باريس چرتوك در طراحي دستگاه كنترل موتور و سامانه احتراق هاي راكتوپلن ( نسل اوليه شاتل، هواپيمايي كه به طور عمودي و با موشك پرتاب مي شد) بود.

هنگامي که جنگ جهاني دوم به پايان رسيد ، در آوريل 1945 چرتوك رهبري يک گروه از کارشناسان شوروي براي شناسايي و شكار كارشناسان موشكي را برعهده گرفت و به آلمان سفر كرد. او تا ژانويه 1947 کار در آلمان فعاليت داشت. در همين سفر بود كه با سرگئي كاراليف از نزديك آشنا شد و زمينه دوستي و همكاري آنها بوجود آمد. او از ماه اوت سال 1946 ، کار خود را به عنوان معاون رئيس كاراليف شروع كرد. اين همكاري تا پايان عمر كاراليف ادامه داشت و او همچون مريدي در خدمت كاراليف فعاليت كرد.

به ترتيب باريس چرتوك موقعيتي کليدي در برنامه فضايي شوروي پيدا كرد. او سامانه هدايت موتور موشك قاره پيمايي را طرحي كرد و ساخت كه بعدا كاربردهاي زيادي پيدا كرد؛ از نخستين ماهواره گرفته تا ناوهاي سرنشين دار، وستک، وسخد و سايوز.

وي در طراحي موشك ناكام «ان-1» كه براي پرواز سرنشين دار به ماه طرحي شده بود نيز مسؤوليت داشت. پس از آن كه برنامه در سال 1974 لغو شد، چرتوك به عنوان معاون مجتمع توليدات فضايي انرگيا و طراح ارشد سيستم هاي کنترل انتخاب شد. وي تا زمان بازنشستگي اش در سال 1992 در همين سمت فعال بود.

باريس چرتوك، مدال ها و افتخارات زيادي در دوران شوروي و روسيه دريافت کرده است.

وي در كنار فعاليت در مجتمع توليدات فضايي انرگيا، سال ها به عنوان استاد دانشگاه نيز تدريس کرده، همچنين نويسنده بيش از 200 مقاله علمي است.

نام چرتوك مثل برخي ديگر از رهبران برنامه هاي فضايي ساليان سال مخفي بود و تعداد اندكي او را مي شناختند. وي تنها پس از به قدرت رسيدن ميخائيل گورباچف در اواخر دهه 1980 اجازه يافت به خارج از شوروي سفر کشور كند.

سيروس برزو، پژوهشگر تاريخ كيهان‌نوردي درباره چرتوك مي گويد: چرتوك داراي حافظه‌اي غيرقابل تصور بود در ملاقات هايي كه با او داشتم وي به جزئياتي اشاره مي كرد كه بيش از 50 سال از آن گذشته بود و مرا به حيرت مي انداخت زيرا در آن زمان بيش از 90 سال داشت.

اين حافظه قوي به او اجازه داد در سال هاي اخير کار بزرگي را انجام دهد و خاطرات خود از نخستين سال هاي عصر فضانوردي و فعاليت هاي موشكي را بنويسد.

وي خاطرات خود را در چهار جلد با نام «موشک و انسان ها» به زبان هاي روسي و آلماني نوشته است كه از نخستين سال‌هاي دهه 1990 چاپ و انتشار آنها آغاز شد و با توجه به اهميت باريس چرتوك و نقش مهمي كه او در تاريخ فضانوردي داشته، به عنوان كتاب هاي مرجع مورد استفاده است.

خاطرات وي بدون دخالت قيچي سانسور دوران شوروي ارزش زيادي دارد زيرا چرتوك براي اولين بار جزئياتي از تاريخ فضانوردي آن زمان را افشا و وقايع پشت پرده برنامه فضايي شوروي در روزهاي اوليه آغاز مسابقه فضايي بين شوروي و آمريكا بويژه طرح شكست خورده روس ها براي سفر به ماه را منتشر کرد.

چرتوك، عاشق فضانوردي بود و عليرغم سن بالا، در همه حال آماده بود براي بزرگداشت مراسم مربوط به اين فناوري شركت كند.

بنا به گفته همكارانش در دوران فعاليت با كاراليف نيز شبانه روز كار مي كرد و زمان برايش مطرح نبود.

سيروس برزو مي گويد زماني از او پرسيدم اين همه انرژي را از كجا مي آورديد، با خنده جواب داد: «هر کدام از اين موشک ها براي من و همكارانم حكم يک عشق را داشت. در عشق خستگي وجود ندارد»

اين روزنامه نگار علمي مقيم روسيه كه ملاقات‌هاي متعددي با چرتوك داشته وي را پيرمردي مهربان و پرحوصله توصيف كرد كه با دقت به سوالات خبرنگاران پاسخ مي داد.

در سال هاي اخير، چرتوك بارها در برنامه هاي مختلف تلويزيوني ظاهر شد. وي از اين كه رهبران روسيه بهاي لازم را به فضانوردي نمي دهند و مقام اولي اين كشور از بين رفته ناراحت بود و از آنان انتقاد مي كرد.

چرتوك گرچه ساليان سال رسما فعاليتي نداشت اما همچنان مورد احترام جامعه علمي بود و با توجه به حافظه فوق العاده اش مورد مشورت كارشناسان فضانوردي روسيه قرار مي گرفت.