آیت الله هاشمی رفسنجانی: سركوبهای رضاخان و آتاترک به فقه نو آسيب زد

هاشمی رفسنجانی با بیان اینکه بعد از شیخ انصاری فقه شيعه هميشه رو به كمال بوده و نوآوري فقه در عصر مشروطه خود را در عالم سياست نشان داده، معتقد است که سركوب‌های رضاخان و آتاترک به فقه نو آسيب زده است. او با اشاره به اهمیت به روز بودن حوزه های علمیه و سرعت پیشرفت جهان و تکنولوژی و گسترش مسایل نوپیدا در جهان، این پرسش را مطرح می کند که واقعا حوزه‌هاي علميه شيعه و سني چه اندازه به دهها موارد از مسایل جدید پرداخته اند؟!

[B]در شرايطي كه ما وارد فقه حكومتي شديم بايد كار محققانه‌اي كنيم[/B]

آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی در ادامه گفت وگوی تفصیلی و مکتوب با شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) پس از تشریح جایگاه عقل در اجتهاد به جایگاه علمای بزرگ و تاثیر دیدگاه های آنها در نظر دیگران اشاره و بیان می کند: امام يك فقيه بودند ولي حالتي است كه نوعي تسليم هم به دنبال آن است. يعني وقتي امام در مساله‌اي نظر داشته باشند خيلي از شخصيت‌هاي علمي به خودشان جرات نمي‌دهند در مقابل نظرات امام نظرات صريحي مطرح كنند. شيخ طوسي هم چنين جايگاهي داشتند. يعني از قرن چهارم تا قرون ششم و هفتم اين حالت در حوزه‌هاي شيعه حاكم بود. نه اينكه تفقه نبود مدرسه تدريس نوشتن تحقيق و اجتهاد بود ولي محور حرف‌هاي شيخ طوسي بود و بر اساس نظرات ايشان كار مي‌كردند. بالاخره در قرن هفتم محققاني پيدا مي‌شوند و آن طلسم را مي‌شكنند كه نوآوري‌ها شروع مي‌شود. قواعد شكل مي‌گيرد كه يكي از كارهاي بسيار مهم است. فكر مي‌كنم در شرايطي كه ما وارد فقه حكومتي شديم بايد كار محققانه‌اي بكنيم.

[B]نياز جدي به تاسيس قواعد فقه سياسي و اجتماعي داريم[/B]

او با بیان اینکه قاعده سازي زياد مرسوم نبود و چند قاعده در كل فقه حاكم بود بیان می کند: شهيد اول در يك اقدام مقدس ابتكاري دست به قاعده سازي با استفاده از منابع تشريع مي‌نمايد و صدها قاعده را تاسيس مي‌كند كه در كتاب شريف القواعد و الفوائد موجود است و شهيد ثاني در كتاب تمهيد القواعد الفقهيه اين نوآوري را عمق مي‌بخشد كه هر قاعده محور ده‌ها مساله مي‌شود كه فتاواي متعددي از آن بيرون مي‌آيد. قواعدي مثل لاضرر لاحرج اصل اباحه اصل طهارت و امثال اينها كه خيلي از آنها استفاده مي‌شود. الان اگر به كتاب‌هاي فقهي نگاه كنيد مي‌بينيد كه اكثر فتاوا تحت يكي از قواعد مي‌گنجد و امروز در سايه تاسيس حكومت اسلامي بر محور مكتب اهل بيت (ع) ما نياز جدي به تاسيس قواعد فقه سياسي و اجتماعي داريم.  به هر حال محققان ما اين بار در جبل عامل نجف و بعد از آمدن مغول و سركوب شدن مراكز فقهي اسلامي در حله كه با همت علماي آن روز شكل گرفت دوره خوبي را گذراندند كه اين مراكز سال‌ها به عالم اسلام خدمت كرده اند.

[B]دوره اخباري[/B][B]‌ها [/B][B]به فقه اهل بيت آسيب رساند[/B]

هاشمی رفسنجانی اظهار می کند: همانطور كه در بين اهل سنت كساني را مي‌بينيم كه روي روايت و حديث بسيار جدي هستند و بودند و از اول دو مكتب حديث و راي شكل گرفت در شيعه هم اخباري‌ها به وجود آمدند كه در قرن 11 با مرحوم استرآبادي طلوع مي‌كنند.

اخباري‌ها با مقداري تعصب و خشكي بيشتر به مكتب محدثين برگشتند. كار عمده محدثين اين بود كه متون احاديث را در جوامع حديث جمع كردند. اما اخباري‌ها احاديث را تبديل به مكتبي كردند كه با بسياري از مسايل علم اصول مخالف است. چون مقداري از اصول استفاده مي‌كردند. با استفاده از عقل در اجتهاد مخالفت مي‌كنند با اينكه به ناچار در مواردي خودشان هم استدلال مي‌كنند. دوره اخباري‌ها به فقه اهل بيت آسيب رساند همان گونه كه اهل سنت هم براي رشد فقه خود در دوره انسداد آسيب ديدند.

اين حالت ادامه داشت و اخباري‌ها در زمان صفوي‌ها حدود دو قرن بر همه چيز غلبه داشتند تا اينكه شخصيتي مثل وحيد بهبهاني و ديگر شخصيت‌ها آمدند و دوره جديدي را آغاز و اخباري‌ها را منزوي كردند و فقه را بر مبناي تعقل علم اصول درايت و روايت شكل دادند. اين دوره جديدي كه اين شخصيت‌ها آغاز كردند از دوره قبل از اخباري‌ها بهتر بود و منتهي به مرحوم شيخ انصاري شد كه ايشان را در فقه مانند قله دماوند كه اطرافش كوه‌هاي زيادي هستند يك قله بلند مي‌بينيم.

 

[B]بعد از شیخ انصاری فقه شيعه هميشه رو به كمال بود[/B]

او یادآوری می کند که بعد از شیخ انصاری فقه شيعه هميشه رو به كمال بود گرچه فقها در زمان رضاخان پهلوي ضربه بزرگي خوردند. چون همه مدارس و حوزه‌ها تعطيل شدند و آسيب ديدند. منتها نجف روي پاي خود ايستاد و كار حوزه‌هاي ايران در نجف ادامه پيدا كرد.

[B] [/B]

[B]نوآوري فقه در عصر مشروطه خود را در عالم سياست نشان داد[/B]

[B]سركوب[/B][B]‌های رضاخان و آتاترک [/B][B]به فقه نو آسيب زد[/B]

هاشمی رفسنجانی به دوره نوآوري اشاره و اظهار می کند: كم كم دوره جديدي مي‌رسد كه دوره نوآوري است كه دقيقا از دوره شيخ انصاري شروع مي‌شود. براي اهل سنت هم از دوره عبده و سيدجمال الدين اسدآبادي شروع مي‌شود. البته اسدآبادي شيعه بود منتها با اهل سنت همكاري‌هاي زيادي داشت و عبده شاگرد ايشان است. نوآوري آنها از آن دوره شروع شد. اين دوره نوآوري با رژيم پهلوي ضربه خورد و بعد از رژيم پهلوي دوباره جان گرفت. نوآوري در عصر مشروطه خود را در عالم سياست نشان داد. علماي نجف تهران و علماي بلاد در شيراز تبريز و خيلي جاها وارد ميدان جديدي شدند كه فقه ما قبلا وارد آن ميدان نمي‌شد. ولي توسط رضاخان سركوب شد. در اهل سنت هم بود كه در زمان آتاترك در تركيه سركوب شد و اين سركوب‌ها به فقه نو آسيب زد ولي بعد از اين دوره‌ها نوآوري وارد فضاي كاملا جديدي مي‌شود كه بعد از شهريور 1320 است. در اين دوره حوزه علميه قم دوباره شكل مي‌گيرد. دوران طفوليت و جواني اين حوزه حدود 20 سال طول مي‌كشد و در اواخر دهه سي و چهل به بلوغ مي‌رسد.

[B] [/B]

[B]مهم ترين نوآوري امام (ره) بردن حوزه به سوي مسایل سياسي است[/B]

هاشمی رفسنجانی در ادامه بار دیگر بر نوآوری های امام خمینی (ره) اشاره می کند و می گوید: در اين دوره امام راحل وارد عرصه فقاهت نو مي‌شود و نوآوري‌هاي بسيار عظيم اساسي و پايه‌اي براي ما دارد كه بايد چند نمونه آن را عرض كنم. مهم ترين نوآوري ايشان اين است كه حوزه را به سوي مسایل سياسي مي‌برد و اصلاح حكومت را وارد كردن توده‌هاي جامعه به ميدان مبارزات سياسي مي‌داند.

[B] [/B]

[B]به تعبیر امام (ره) فقه اسلامي تئوري كامل و جامع اداره انسان و جامعه است از گهواره تا گور[/B]

او به دیدگاه امام درباره ولايت فقيه اشاره و به نقل از ایشان مي‌گويد: «اين موضوع يك مساله تشريفاتي براي رسيدگي به امور حسبي نيست. اداره همه امور كشور است» تعبير امام در جلد 21 صحيفه نور چنین است، «فقه اسلامي تئوري كامل و جامع اداره انسان و جامعه است از گهواره تا گور».

هاشمی رفسنجانی ادامه می دهد: همه چيز را شامل مي‌شود. بايد پرورش انسان و اداره جامعه در سايه فقه اسلامي شكل بگيرد. اين حرف خيلي عميق است. فقهاي ديگر هم هيچ وقت اين حرف را رد نكردند ولي هيچ كس با اين صراحت وارد اين فضا نشده است. درس‌هاي ولايت فقيه در نجف در حال تبعيد يعني در سخت ترين دوران بود. همه ما در ايران زنداني و ايشان در عراق تبعيد بودند ولي در آن شرايط ولايت فقيه را درس مي‌دادند.

او فتواي تاريخي تحريم تقيه در مبارزه با سلطه استكبار و استبداد را از دیگر نوآوری های امام (ره) می داند و یادآوری می کند که ایشان با قيد ولو بلغ مابلغ بسياري از بي تفاوت‌ها را براي اصلاح جامعه متعهد نمود. امام بر محور ولايت فقيه نوآوري‌هاي بسيار زيادي در طول سال‌هايي كه به عنوان رهبر انقلاب در ايران بودند، داشتند.

او در ادامه تشكيل مجمع تشخيص مصلحت نظام را نیز به عنوان یکی از نوآوری های امام برمی شمرد و با بزرگ و ریشه ای خواندن این تاسیس می افزاید: نمي‌توان در جامعه‌اي كه مي‌خواهد به عنوان اسلام اداره شود فقط با رواياتي كه هزار و چند صد سال پيش و بخشي از آنها براساس شرايط آن زمان و براي جامعه محدود آن دوره صادر شده بدون اجتهاد و بدون توجه به عقل و بدون ملاحظه مفاسد و مصالح كارهاي مهم انجام داد. مسايلي كه در چند قرن حادث شده در آن زمان سابقه نداشته است و با اين اقدام بسياري از بن بست‌ها را باز كردند.

[B]واقعا حوزه[/B][B]‌هاي [/B][B]علميه شيعه و سني چه اندازه به دهها موارد جدید جهان پرداخته اند![/B]

هاشمی رفسنجانی توجه ويژه به مسايل مستحدثه را از دیگر نوآوری های امام (ره) بیان و اظهار می کند: یكي بحث حقوق هوا كه تا 200 كيلومتر را شامل است و بحث فضا كه از 200 كيلومتر به بالاست در جامعه اسلامي و فقه ما مطرح بود كجا قواعدي درباره هوا و فضا آمده است الان اگر كتاب‌هاي حقوق بين الملل را بخوانيد هزاران فرع مي‌بينيد كه درباره همين موضوع با عناوين احكام فضا و احكام هوا مطرح است. مگر در حكومت اسلامي نبايد به اين مسائل مهم پرداخت. كي اعماق زمين تا عمق چند هزار متري با منابع زمين مطرح بود كي بحث اقيانوس‌ها آب‌هاي ساحلي و آب‌هاي بين المللي مطرح بود كي مسايل ذره مطرح بود كي مسايل بمب اتم مطرح بود كي مسايل جاسوسي ماهواره‌اي و اينترنت مطرح بود كه الان همه دنيا را تحت پوشش خود قرار داده اگر الان حرفي را در اينجا بزنيد يك لحظه بعد اين حرف را در آن طرف كره زمين مي‌گيرند و روي آن تحليل مي‌كنند. واقعا حوزه‌هاي علميه شيعه و سني چه اندازه به دهها موارد از اين گونه موضوعات پرداخته اند!

هاشمی رفسنجانی این بحث را با پرداختن به گسترش مسایل نوپیدا و مرجعيت علمي اهل بيت(ع) و[B] [/B]اجتهاد تخصصی ادامه می دهد که در قسمت بعدی منتشر خواهد شد.