پیام انتشار خبر تهیه بمب اتمی توسط عربستان در شب مذاکرات ژنو چه بود؟

موسسه «واشنگتن» نوشت: برنامه نیوزنایت شبکه بی بی سی در روز 6 نوامبر گزارش داد که طبق گزارشات جاسوسی، پاکستان آماده است که به عربستان سلاح هسته‌ای بدهد. هدف آنها این است که با برنامه ساخت سلاح هسته‌ای ایران مقابله کنند. در پایان این گزارش گفته شد: «اکنون این احتمال وجود دارد که عربستان سعودی بتواند سریع‌تر از جمهوری اسلامی ایران این سلاح‌ها را تهیه کند.»

به گزارش سرویس بین الملل سایت خبری تیک Tik.ir، این گزارش شب پیش از دور بعدی مذاکرات میان قدرت‌های بین‌المللی و ایران در ژنو پخش شد. پیام ضمنی‌اش آن بود که ریاض در صورت به توافق رسیدن غرب با ایران، که برای آنان خوشایند نیست، گزینه دیگری در اختیار دارد. برخی به دلیل انکار و تکذیب هر دو کشور و همچنین وجود برخی ابهامات در رابطه با منابع این ادعاها این گزارشات را باور ندارند،‌ اما رد کردن و نادیده‌گرفتن فوری این گزارشات نیز اشتباه است: با افزایش خشم ریاض نسبت به واشنگتن بر سر سیاست‌های این کشور در خاورمیانه،‌ نکات اصلی این خبر ماه‌هاست که در میان بینندگان سعودی پخش می‌شود.

اگرچه به نظر نمی‌رسد که عربستان این اطلاعات را داده باشد- گفته شده منبع اصلی آن یک مقام ناشناس تصمیم‌گیرنده ارشد در ناتو است- انتقال هرگونه کلاهک یا موشکی از سوی پاکستان می‌تواند به خوبی در زمره «راه‌های پیش روی خاندان سعودی برای تلخ کردن کام آمریکا» قرار گیرد.

درست پیش از شورش‌های معروف به بهار عربی، ملک عبدالله، ایران هسته‌ای را عامل بزرگ بی‌ثباتی دانست. روزنامه گاردین بیش از ده سال پیش گزارش داد که عربستان بر سر سه گزینه راهبردی مباحثه می‌کند: هسته‌ای شدن خود،‌ حفظ یا تشکیل ائتلاف با یک قدرت هسته‌ای که بتواند از آنان محافظت کند،‌ یا تلاش برای رسیدن به توافق در منطقه بر سر غیر هسته‌ای شدن خاورمیانه.

در فوریه 2012،‌ از یک خبرنگار روزنامه لندن‌تایمز دعوت شد تا به ریاض برود،‌ در آنجا یک مقام ارشد سعودی، که نامش ذکر نشده،‌ به او گفت که عربستان می‌تواند «در ظرف چند هفته» که ایران مشغول ساخت سلاح اتمی است، کلاهک‌های هسته‌ای دریافت کند. طبق گفته‌های این منبع سعودی، در صورت موفقیت‌آمیز بودن آزمایش هسته‌ای ایران، ریاض «فوراً برنامه سلاح‌های هسته‌ای دوگانه‌ای را شروع می‌کند» ، در حالی که کلاهک‌های هسته‌ای از خارج "آماده" خریداری می‌شود. همزمان، عربستان برنامه هسته‌ای خود را بهبود می‌بخشد تا ابعاد نظامی را نیز در آن بگنجاند. برای دولت اوباما چالش‌برانگیز خواهد بود که این گزارشات را تنها شایعه بداند. گری سیمور، مسئول پیشین سلاح‌های کشتار جمعی در شورای امنیت ملی آمریکا، از افرادی بود که نیوزنایت در این گزارش با او مصاحبه کرده بود، او معتقد بود که سعودی‌های می‌دانند که «در نهایت می‌توانند بخواهند از پاکستان سلاح‌های هسته‌ای دریافت کنند.»

در بحث استودیویی که درست بعد از گزارش پخش شد، ویلیام پتی، سفیر انگلیس در عربستان بین سال‌های 2006 تا 2010 و مدیر کل پیشین بخش خاورمیانه در وزارت خارجه، این گزارش را رد نکرد. ریشه همکاری میان عربستان و پاکستان بر سر برنامه هسته‌ای اسلام‌آباد عمیق است و به اوایل دهه 1970 باز می‌گردد زمانی که ملک فیصل توافق کرد بودجه ساخت مسجد اصلی شهر اسلام‌آباد، پایتخت پاکستان، را تأمین کند.

عربستان همچنین توسط علی بوتو، نخست‌وزیر پاکستان، انتخاب شد تا بودجه برنامه غنی‌سازی اورانیوم این کشور را در اواسط دهه 1970 پرداخت کند- زمانی که کارخانه غنی‌سازی در سال 1979 آشکار شد، دیپلمات‌ها و خبرنگاران پاکستان، عربستان را تنها منبع تأمین بودجه چنین پروژه‌ای یافتند. عبدالقدیر خان، پدر برنامه هسته‌ای پاکستان- که بعدها به خاطر گسترش فن‌آوری هسته‌ای به ایران، لیبی و کره شمالی محکوم شد- به من گفت که بیش از 40 بار از عربستان بازدید کرده و یکی از برادران ناتنی ملک عبدالله پیشنهاد اعطای شهروندی این کشور را به او داده است.

در سال 1999، خان میزبان شاهزاده سلطان،‌ وزیر دفاع عربستان، نواز شریف، نخست‌وزیر پاکستان و پرویز مشرف، رئیس ستاد ارتش پاکستان در کارخانه غنی‌سازی اورانیوم کاهوتا خارج از اسلام‌آباد بود. ژنرال مشرف چند ماه بعد شریف را در کودتا سرنگون و او را به عربستان سعودی تبعید کرد.

سلطان همچنین چیزی علاوه بر سانتریفیوژهای غنی‌سازی کاهوتا را دید: به او ماکت و نمونه بمب پاکستان را نشان دادند. طبق گفته عبدالقدیر خان، خالد ابن سلطان، پسر وزیر دفاع، تلاش کرد تا «بازتابنده» نیمکره‌ای، که برای مهار کردن لحظه انفجار هسته‌ای استفاده می‌شود، را بلند کند اما آنقدر برای او سنگین بود که نتوانست.

برخی انتظار دارند که وزارت اطلاعات آمریکا تمام جزئیات چنین توافق‌هایی را بداند اما اطلاعات واشنگتن از برنامه نظامی عربستان همیشه کامل نبوده است. در سال 1988، عربستان موشک‌های CSS-2 را از چین دریافت کرد، حتی پیش از اینکه واشنگتن متوجه شود چین و عربستان دو سال قبل از آن توافق‌نامه امضا کرده‌اند. ماهواره‌های آمریکایی این موشک‌ها را در حالی ردیابی کرد که به پایگاه‌های پرتاب در جنوب ریاض برده می‌شد و پیش از این با هواپیمای عظیمی که در فرودگاه اختصاصی متعلق به شاهزاده سلطان در مزرعه‌ای فرود آمده بود فرستاده شده بود.

احتمال دارد این موشک‌ها، که قبلاً بخشی از نیروی هسته‌ای ضربتی چین بود،‌ موشک‌هایی کهنه و سوخت مایع با الکل صنعتی ناپایدار و اسیدنیتریک باشد. ترس بلافاصله آمریکا و دیگر کشورهای بزرگ غرب از این بود که این موشک‌ها به همراه کلاهک‌های هسته‌ای باشد اگرچه عربستان اصرار داشت که آن‌ها تنها حاوی مواد منفجره غیر اتمی است. در تحولی دیگر، طرح بمب اتمی را که چین در سال 1982 به پاکستان داد به خوبی با موشک CSS-2 تناسب دارد- دانشمندان پاکستانی آن را دوباره طراحی کردند تا برای یکی از موشک‌های خودشان مناسب باشد.

از قرار معلوم اختلافی که هفته گذشته میان واشنگتن و ریاض گزارش شده بود با دیدار جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا در روز دوشنبه از ریاض برطرف شد. به گفته ترکی الفیصل،‌ رئیس سابق اطلاعات عربستان، ضمن خطاب به جمعی خصوصی در روز 6 نوامبر در واشنگتن، آن دو نفر «بی‌پرده‌ترین و رک‌ترین حرف‌ها را به یکدیگر زدند.»

اما اگر ریاض باور داشته باشد که ایران در مسیر ساخت سلاح هسته‌ای پیش می‌رود، رک‌ترین سخنان دنیا هم نمی‌تواند آن را متقاعد کند که از مواضع خود کوتاه بیاید. احتمالاً بهترین حالتی که دولت اوباما می‌تواند در کنفرانس ژنو به آن امیدوار باشد این است که ایران را راضی کند تا برنامه هسته‌ای خود را محدود کند- در واقع متوقف کردن آن بدون دخالت نیروهای نظامی بیش از پیش غیر محتمل است. در این مواقع، سعودی‌ها می‌توانند به خوبی قضاوت کنند که سال‌هایی را که وقف آمادگی برای هسته‌ای شدن خود کرده‌اند، به خوبی صرف شده است.