چگونه ایران و عربستان باید از جنگ دور نگه داشته شوند؟ / تهران و ریاض را راضی به مذاکره کنید

سرویس بین الملل «انتخاب»؛ فارین افرز نوشت: درگیری ها در خاورمیانه، چه در عراق باشد یا لبنان و سوریه و یمن، در یک چیز مشترکند: رقابت میان ایران و عربستان. این رقابت عرصه های نبرد تازه ای را رقم زده که پیشتر در صلحی نسبی به سر می بردند. 

به گزارش «انتخاب»، این نشریه در ادامه آورده است: برای همین تصورش سخت است که انتظار داشته باشیم این دو کشور بتوانند باهم کنار بیایند. اما اگر می خواهند این منطقه روزی رنگ صلح و آرامش را به خود ببیند، باید راهی برای همزیستی پیدا کنند. حتی اگر نتوانند مسائل خود را کاملا باهم حل کنند، هنوز می توانند شدت خصومتشان را کاهش دهند. عملی کردن آن چالشی بزرگ خواهد بود، اما حالا زمانی است که دو طرف می توانند گام های لازم برای خارج کردن خاورمیانه از ورطه ی نابودی را بردارند.

رئیس جمهور آمریکا، باراک اوباما یکی از کسانی است که اعتقاد دارد درگیری میان ایران  و عربستان سابقه ای چند هزارساله دارد. اما تاریخ چیز دیگری می گوید. هرچند این دو کشور دوره هایی از افرایش تنش را به ویژه پس از بمب گذاری برج های خوبار در ژوئن 1996 تجربه کرده اند، اما در سال های 1989 تا 2005 نسبت به هم رفتار مناسبی داشته اند.

در واقع آیت الله هاشمی رفسنجانی و رئیس دولت اصلاحات رویکرد نرم تری را پیشه کرده و تلاش کردند روابط بهتری با کشورهای عربی داشته باشند. این باعث شد ایران و عربستان روابط دیپلماتیکشان را از سر بگیرند و دیدارهای دوجانبه ای میان رهبران آن ها انجام شد. حتی در اوایل دولت احمدی نژاد هم ادب و احترام در روابط آن ها وجود داشت. اما بهار عربی 2011 ساختار قدرت سیاسی منطقه را تغییر داد. سقوط حکومت های دیکتاتوری قدیمی آشفتگی و بی نظمی در این کشورها را با خود به جا گذاشت. ایران و عربستان از این فرصت استفاده کردند در کشورهای تازه بی ثبات شده بیشترین نفوذ را داشته باشند، و جنگ های نیابتی در پی آن آغاز شد.

اوضاع به سادگی می توانست به سطح جنگی تمام عیار میان دو کشور منجر شود. برای نمونه، در آوریل 2015 یک هواپیمای ایرانی تلاش کرد محاصره اعمال شده از سوی عربستان بر یمن را با فرود در صنعا از بین ببرد. جنگنده های عربستانی شدیدا به هواپیمای ایرانی نزدیک شدند، و باند فرودگاه را نابود کردند. دو اف 15 سعودی چنان به هواپیمای ایرانی نزدیک شدند که خلبان ها می توانستند چهره هم را ببینند. اگر حادثه ای رخ می داد، رسانه های ایرانی می گفتند عربستان به عمد هواپیمای ایرانی را ساقط کرد. این چاره ای جز تلافی برای ایران باقی نمی گذاشت. چنین حوادثی نیاز به ارتباط گسترده تر و هوشمندانه تر میان دو کشور را بیشترمی کند. هرچه قدر هم گفتگو با هم برای ایران و عربستان دشوار باشد، باز هم این بهترین راه برای دو کشور برای اجتناب از جنگ است. 

سوای پیشگیری از جنگ، عربستان و ایران دلایل بسیاری برای کنار آمدن باهم دارند. در واقع آینده آن ها ارتباط جدایی ناپذیری باهم دارد. آن ها قوی ترین  کشورها در جهان اسلامند، و هر دو در شکل دادن مسیر آینده خاورمیانه نقش دارند. هیچ یک نمی تواند برتری کامل کسب کند – خواه ناخواه هر دو به هم برای رسیدن به اهدافشان نیاز دارند. علت آن را می توان در سطح بالای وابستگی متقابل این دو همسایه به ویژه در زمینه حفظ امنیت خلیج فارس و وابستگی اقتصادی کشورهای منطقه به یکدیگر یافت.

هر دوی این کشورها می گویند می خواهند از درگیری مستقیم پرهیز کنند، و ترجیح می دهند روابط همسایگی خوبی با یکدیگر داشته باشند. در ماه ژانویه جانشین ولیعهد و وزیر دفاع عربستان، محمد بن سلمان گفت، هر کسی بخواهد باعث جنگ مستقیم دو کشور شود عقل درست و حسابی ندارد. زیرا جنگ ایران و عربستان مقدمه ای برای فاجعه ای بزرگ برای منطقه می شود. 

وزیر خارجه ایران، محمد جواد ظریف خواستار تغییر روش برخورد دو کشور شد، و به برادران سعودی اطمینان داد ایران آماده گفتگو با عربستان است. ماه بعد وزیر خارجه عربستان، عادل الجبیر گفت، اگر ایران روش و سیاست های خود را تغییر دهد، چیزی نمی تواند مانع از گشودن صفحه ای تازه و ایجاد بهترین روابط میان دو همسایه بدون مداخله در امور یکدیگر باشد. با وجود بی اعتمادی عمیق میان دو کشور، گفتگوی مستقیم میان آن ها برای درک بهتر یکدیگر و آغاز کاهش بی اعتمادی ها لازم است. ریاض به دلیل نقش ایران در کشورهای عربی از انجام هرگونه گفتگو امتناع می کند. ایران خواستار انجام گفتگوها پیش از هر تغییری در سیاست های خود است. به اعتقاد ایران، این گفتگوها برای اطمینان از برطرف شدن دغدغه های امنیتی آن ها پیش از انجام هر تغییر راهبردی لازم است.

در این زمان، ورود کشور سومی برای میانجیگری بین این دو کشور می تواند کمک شایانی به حل این اختلافات کند. هر دو طرف در حال حاضر اسیر چرخه نابود کننده شدت یافتن درگیری هایی هستند، که هیچ راه حل نظامی را نمی توان برای آن ها متصور شد. اگر این دو کشور راهی برای مدیریت بحران حاضر بیابند، این می تواند اولین گام در مسیر پایان دادن به رقابتی پرهزینه باشد.

نویسنده: ابراهیم فریهات، عضو ارشد فورن پالسی در مرکز دوحه موسسه بروکینگز، و متخصص در زمینه حل بحران های بین المللی در دانشگاه جورج تاون

مترجم: محمد صفری