خاطرات مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۶، هر شب منتشر میشود. پیشتر، خاطرات «آیت الله» از سال ۵۸ تا ۷۱ در «انتخاب» منتشر شده بود.
متن خاطرات آیت الله هاشمی در روز ۵ فروردین ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۶ که برای نخستین بار در «انتخاب» منتشر می شود، در زیر آمده است:
سال ۱۳۷۱
جمعى از نمايندگان فعلى مجلس، آقايان [سيدعلي] عوض‌زاده، [نماينده شيروان]، هادى غفارى، [نماينده تهران] ، [صادق]خلخالى، [نماينده قم]، [نادر] كاووسى، [نماينده تويسركان]، [سيد ابوالحسن] حايرى‌زاده، [نماينده بيرجند]، [غلامحسين] آقايى، [نماينده همدان]، برزنجى، [قادر] شريف‌زاده، [نماينده پيرانشهر]، [قاسم مهرزاد] صدقيانى، [نماينده سلماس]، [ماشاالله] حيدرى مقدم، [نماينده دلفان و الشتر] و [حسين] نجفى، [نماينده خواف] كه صلاحيت‌شان در هيأت اجرايى رد شده است، براى استمداد و رفع مشكل آمدند. هر يك خود را مظلوم مى‌دانند و همه صحبت كردند. گفتم شكايت بنويسند تا من پيگيرى كنم.
آقايان [مهدي]كروبى و [سيدمحمد]موسوى خويينى‌ها آمدند و از روند انتخابات اظهار نگرانى كردند. معتقدند جوى به وجود آمده كه تصور اين است، حاكميت مى‌خواهد جناح آنها را حذف كند. مى‌گويند تحت تأثير همين جو، هيأت‌هاى اجرايى اقدام به حذف كرده‌اند. نگران هستند كه در مراحل بعدى، هيأت‌هاى نظارت و خود مجلس افراد بيشترى را حذف كنند. از من مى‌خواهند كه اقدامى براى علاج نمايم. رونوشت نامه‌اى را كه براى رهبرى نوشته‌اند، به من دادند. در آنجا گفته‌اند اگر اين وضع اصلاح نشود، مجمع روحانيون مبارز در انتخابات شركت نخواهد كرد؛ به آنها گفتم از موضع دلسوزى حرف بزنند و تهديد به كناره‌گيرى نكنند.
عصر در جلسه هيأت دولت شركت كردم. گزارش انتخابات و نظارت توسط [عبدالله نوري]، وزير كشور و گزارش وضع ميانجي‌گرى در قره‌باغ توسط دكتر ولايتى، [وزير امورخارجه] داده شد. دربارة مشكل اين ميانجي‌گرى، با توجه به توقع مردم آذربايجان كه ايران حامى مسلمانان در مقابل ارامنه باشد و اينكه در صورت جانبدارى از آذرى‌ها، فرصت ميانجي‌گرى از دست مى‌رود و ارامنه تحت حمايت غربى‌ها و به خصوص آمريكا قرار خواهند گرفت، مقدارى بحث كرديم. افطار به خانه آمدم. بستگان و بچهها مهمان‌مان بودند.
سال ۱۳۷۲
تا عصر وقتم به استراحت و مطالعه و پياده‌روى در ساحل دريا گذشت. عصر، ساعتى جت اسكى سوارى كردم و به نقاط دور دست دريا رفتم؛ چون محافظان نتوانستند همراه باشند، ناراحت شده بودند. مقدارى هم در دريا شنا كردم.
محسن رضايى، [فرمانده‌كل سپاه پاسداران] و [حميد] ميرزاده آمدند؛ مذاكراتى داشتيم. آقاى رضايى از سياست‌هاى تنگ‌نظرانه‌اى كه مانع سرمايه‌گذارى‌ها و جلب سرمايه خارجى و امنيت اقتصادى مى‌شود، انتقاد داشت و گفت دارند مراكز اشغال شده توسط سپاه در جنگ را بررسى مى‌كنند كه هنوز حدود يك هزار و سيصد مورد است تا موارد مورد نياز انتقال قطعى شود و موارد غيرلازم به ارگان‌ها برگردد.
سر شب مقدارى در خيابان‌هاى كيش با ماشين گشتيم و از بيمارستان نوساز بازديد كرديم؛ تميز و جامع و خوب است. سپس از يك كارگاه خياطى كه حدود هفتاد چرخ دارد و به منظور صادرات به كيش آمده است، بازديد كرديم. از دو آب‌انبار كه با مدل آب‌انبارهاى قديم مناطق يزد و كرمان، به منظور جمع‌آورى آب باران و نيز ارايه مدل آثار قديمى براى سياحان ساخته شده است، ديدن كرديم. سپس براى شام به رستوران درخت سبز رفتيم. همه همراهان آمده بودند و مردم را هم مانع نشده بودند.
آقاى [سيدحسين] مرعشى، استاندار كرمان و آقاى [بيژن نامدار] زنگنه، وزير نيرو هم اضافه شده بودند. توضيحاتى دربارة منطقه ويژه اقتصادي در دست احداث سيرجان دادند. اين منطقه ويژه مى‌تواند مركز و انبار جامعى براى كالاهاى عمده مورد نياز باشد. دربارة مسأله قيمت آب در مناطق ممنوعه براى مصارف صنعتى و شُرب، مذاكره شد. آقاى مرعشى مدعى بود آب‌بها خيلى گران در نظر گرفته شده، ولى دفاع آقاى زنگنه هم قوى بود.
بعد از شام از چند خانواده كه در رستوران بودند، احوال‌پرسى كردم. به پاويون برگشتيم و خوابيدم. در گزارشها هنوز مسأله روسيه در رأس است.
سال ۱۳۷۳
موضوع بیماری آقای [بوریس] يلتسين ، ریيس جمهور روسيه، در گزارشها مورد توجه است. پيش از ظهر از نخلستان كيش و مركز فاضلاب بازديدكردم. كمى باران بارید. كنار ساحل قدم زدم؛ سرگرم تماشاى ماهىهاى رنگارنگ شدم.
بعد از ناهار و نماز به سوى سيرجان پرواز كرديم. بعضى از همراهان مستقيم به تهران رفتند. چون هواپيماى بزرگ نمىتواند در سيرجان بنشيند، هواپيما را عوض كردند. از سیرجان، بلافاصله با هلىكوپترهاى نداجا= [نیروی دریایی ارتش] كه از بندرعباس آمده بودند، به معدن گلگهر پرواز كرديم. در گلگهر، مراسم رسمى نظامى و بازديد از معدن و كارخانه و انبارها و بارگيرى قطار انجام شد.
در مراسم افتتاح شركت کردیم. جمعى از مديران و سفیران خارجى هم آمده بودند. بعد از ارایه گزارشها و صحبت تشويقآميز من و مصاحبه با صداوسيما ، به سيرجان پرواز کردیم و بلافاصله به تهران رفتیم. عفت و فاطى و سعيد و بچهها به رفسنجان رفتند و بقيه با من به تهران آمدند. در راه، با آقاى [اکبر] تركان، [وزیر راه و ترابری]، دربارة طرحهاى وزارت راه، منجمله آزادراه تهران- شمال و سواحل خزر صحبت كرديم.
سال ۱۳۷۴
ساعت هشتو نیم صبح به سوى بندرعباس پرواز كرديم و بلافاصله با هلى‌كوپترها به شهر رودان رفتيم. در كنار استاديوم، محل اجتماع مردم فرود آمديم. [آقای سیدعلیبمان میرخلیلی]، نماينده مجلس خيرمقدم گفت و خواسته‌هاى مردم را مطرح كرد. بيش از همه، روى انتزاع معدن فارياب از استان كرمان و الحاق آن به استان هرمزگان تكيه كرد. برای مردم صحبت دلگرمكنندهاى نمودم.
اینجا منطقه مستعدى است. آب و خاك خوبى دارد. گفتند بيش از شش چاه عميق و نخل و مركبات و محصولات ديگر دارد. در سفر استانى به اينجا نيامده بودم و در اين سفر جبران كردم. هدف اصلى سفر، افتتاح پالايشگاه فروکروم و فرومنگنز فارياب است.
بلافاصله به طرف كارخانه پرواز كرديم. ابتدا به محل معدن رفتيم. مهندس [محمد] على‌آبادى‌زاده، مديرعامل توضيحات داد. معدن مهمى است. قبل از انقلاب، توسط رضایي‌ها كشف و بهره‌بردارى مى‌شده. بعد از انقلاب راكد بوده، ولى در برنامه اول، مجدداً فعال شده است. در گذشته فقط سنگ كروميت صادر مى‌شد، ولى اكنون با ايجاد پالايشگاه، قسمتى از معدن، پالايش و تبديل به فروكرم مى‌شود كه ارزش افزوده زيادى دارد. هر تُن سنگ را صد دلار صادر مى‌كنند و فروكرم را تُنى ششصد و پنجاه دلار صادر مى‌كنند. علاوه بر آن، در صنايع داخلى هم مصرف زيادى دارد و به قيمت هر كيلو دويست و شصت تومان فروخته مى‌شود. در معدن، قسمت روباز را ديديم و يكى از تونل‌هاى معدن را هم بازديد كرديم. آقای على‌آبادى گفت، تاكنون 5/3 ميليون تن ذخيره قطعى و حدود بيست ميليون تن ذخيره احتمالى داريم. از تونل معدن، آب شيرين فراوان خوبى هم به دست مى‌آيد كه در كارخانه مصرف دارد. تعداد زيادى سدهاى كوچك هم در دره زده‌اند كه آب‌هاى باران فصلى را جمع‌آورى مى‌كنند.
به محل كارخانه در هفت كيلومترى معدن رفتيم. بعد از نماز و ناهار و استراحت، در جلسهای توضيحات دادند و گفتند تكنولوژى را از چين گرفته‌اند و براى دو واحد توليد فروكرم، با ظرفيت پانزده هزار تن و فرومنگنز، با ظرفيت بيست هزار تن، تاکنون نوزده ميليون دلار ارز و سه و نيم ميليارد تومان، هزينه شده و براى توسعه كارخانه، با اضافهكردن چهار كوره ديگر، ظرفيت‌ها را چندبرابر مى‌كنند.
كلنگزنى كردم و از لوح پرده‌بردارى نمودم. در توسعه، همه كارها را خودشان بدون نياز به خارج انجام مى‌دهند. از بخش‌هاى مختلف بازديد كرديم و در اجتماعى، گزارش [آقای حسین محلوجی]، وزير معادن و فلزات و خيرمقدم [آقای مرتضی بانک]، استاندار كرمان را شنيديم. نشان سازندگى را به مهندس على‌آبادى[زاده تبریزی] دادم و سخنرانى تشويقآميز در اهميت كار نمودم. به كيش مراجعت كرديم. در راه آقاى سيد مجتبى [عبداللهی]، فرمانده مبارزه با قاچاق در منطقه توضيحات داد و نيازها را گفت.
سال ۱۳۷۵
جمعی از همراهان به تهران رفتند و جمعی در کیش ماندند و جمعی همراه من به‌سوی بندرعباس پرواز کردند. در فرودگاه بندرعباس، پس از استقبال با هلی‌کوپترهای نداجا [= نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی]، به بندر شهید باهنر پرواز کردیم. برای دیدن زیردریایی‌هایی که اخیراً از روسیه خریده‌ایم - به نام کلاس‌کیلو - هر دو فروند کنار اسکله پهلو گرفته‌اند. فرود آمدیم و از یک استوانه باریک، مثل چاه با پله‌های مخصوص به درون آن رفتیم. آقایان [علی] شمخانی، [فرمانده نیروی دریایی]، [حسین] محلوجی، [وزیر معادن و فلزات]، [غلامرضا] آقازاده، [وزیر نفت] و محافظان با من بودند. در حدود یک ساعت، در بخش‌های مختلف توضیحات شنیدیم.
درون زیردریایی، محفظه‌ای در حدود ۱۴× ۷×۵۴ مترمکعب، خالی است و به چند اتاقک تقسیم شده و تمامی آنها مملو از تجهیزات است. موتورها، سونارها، مخابرات، آتش‌نشانی، محل استراحت، اتاق پزشکی، راهروها، بسیاری سیم‌پیچ‌ها و باطری‌ها، باقدرت حرکت از ۱۷ گره دریایی و غوص تا عمق بیش از ۲۰۰ متر و با شش اژدرافکن با بُرد حدود ۲۰ کیلومتر و سر جنگی ۳۰۰ کیلو و ۵۷ خدمه که همگی در روسیه، به مدت شانزده ماه آموزش دیده‌اند. طول بدنه در بیرون ۷۴ متر است. با طراحی و محاسبه فوق‌العاده پیچیده، از عجایب صنایع نظامی است که گویا شوروی‌ها در این صنعت از غرب جلوترند.
در زیرِ آب، کشف آن برای دشمن بسیار دشوار است و خطری بسیار جدی برای نیروهای دشمن است. هر یک را ۱۳۰ میلیون دلار- تحویل در بندرعباس - خریده‌اند. در قرارداد، نواقصی هست که باید برای تدارک‌های بعدی تکمیل کنیم. باطری‌ها را که ارزبر و مصرفی است، اخیراً خودمان می‌سازیم. تقاضاهایی برای تکمیل جای آنها در چابهار و نیز خرید بعضی از لوازم، مثل رنگ و روغن داشتند. بین بدنه بیرونی و درونی، فضاهای خالی است که با مخازن متعدد آب پُر شده و برای غوص و بیرون آمدن از آب و حفظ تعادل از آن استفاده میشود.
از آنجا به جزیره قشم پرواز کردیم. در مسیر از کارخانه در حال ساخت فرومنگنز و دو سد کوچک خاکی بازدید کردیم. در محل شهرک صنایع سنگین، برای کلنگ‌زنی کارخانه آلومینیوم‌سازی فرود آمدیم. از بخش خصوصی است، با ظرفیت ۲۰۰ هزار تُن درنهایت و ۳۳ هزار تُن در فاز اول است. توضیحات توسط مدیر آن- آقای حمزه پور- داده شد. ماشین‌آلات دست‌دوم است و از چکسلواکی، با قیمت نازل خریده‌اند. تا آخر امسال به بهره‌برداری می‌رسد. مدیرعامل یک شرکت چینی هم توضیحات درباره سرمایه‌گذاری حدود ۳۰۰ میلیون دلار در چند کار تولیدی مس، فرومنگنز و روی را داد که جالب است. آقای محلوجی، [وزیر معادن و فلزات] هم صحبت کرد و من هم در صحبت کوتاهی، تشویق کردم.
به‌سوی فرودگاه بین‌المللی قشم پرواز کردیم. در مسیر از چند سد خاکی و روستاهای قشم بازدید کردیم. با توضیحات آقای [بهروز] بوشهری، [مدیرعامل منطقه آزاد قشم]، بیش از ۳۰ سد و بند کوچک برای جمع‌آوری آب‌های فصلی ساخته‌اند و سالیانه پنج بند دیگر می‌سازند؛ کار باارزشی است و امسال که باران زیادی در حدود ۵۰۰ میلی‌متر آمده، همه بندها پُر و جزیره هم سبز و خرم است. اگر چند سالی مثل امسال باران ببارد، وضع جزیره عوض میشود. باند فرودگاه بیش از چهار کیلومتر و با ساختمان‌های جنبی بسیار ساخته شده است.
به منطقه جنگل‌های حرا رفتیم. با قایق‌ها، مقداری در آبروها و خورها حرکت کردیم. در یک‌جا در جنگل پیاده شدیم. بوته‌ها و درخت‌های جالبی است؛ خیلی وسیع و با رشد زیاد در آب شور که برای خوراک دام و میگو مصرف میشود. به سرعت دارند در سطح جزیره رشد می‌دهند؛ ثروت عظیمی است.
به فرودگاه قدیم پرواز کردیم. به اقامتگاه رفتیم. بعد از نماز و ناهار و استراحت، عصر شهرک‌های مصنوعی را دیدیم. به سرعت در حال آماده کردن زمین و ساخت‌وساز هستند. زمین را با کمتر از ده هزار تومان، با آب و برق و فاضلاب می‌سازند. سپس به محلی رفتیم که برای پلاژ آماده می‌کنند و جایی به نام «شاه شهید» را دیدیم که با افسانه‌ای می‌گویند، انسان اهل کرامتی بوده، غیب شده و محلی مقدس شده است.
به محل صنایع بیوتکنولوژی-که خانم [نسرین] معظمی تأسیس کرده - رفتیم. توضیحات خوبی برای ساخت استخوان [مصنوعی]، از مرجان دریا، برای پیوند استخوان‌ها در عمل جراحی داد؛ جای پیوند استخوان را می‌گیرد. چهار نوع از مرجان‌های خلیج فارس از ۲۹ نوع آن، این خاصیت را دارند و منبع ثروت عظیمی است و نیز ساخت داروی ضد سرطان از مرجان‌ها و نیز ساخت ویتامین از جلبک‌های دریا، ساخت و تولید یک نوع میکروب، برای حفظ آب و رطوبت زمین کشاورزی در مناطق پُرتبخیر که اگر به نتیجه برسد، انقلابی در کشاورزی است.
دکتر حکمی توضیح داد و از مجتمع پزشکی مهمی گفت که در سطح بالاترین استانداردهای بین‌المللی، برای تربیت و جذب نیروهای سطح بالا ساخته میشود. ۵۰۰ هکتار زمین برای آنها در نظر گرفته‌اند، منجمله برای شناخت و تولید گیاهان دارویی
به پادگان نیروی دریایی سپاه رفتیم. از مرکز رادار که تنگه هُرمز را کنترل می‌کنند، بازدید کردیم. هر کشتی‌که وارد میشود، مشخصات و هدف آن را می‌گیرند و تعداد زیادی شناور، برای گشت‌زنی و نیروهای خوبی دارند. جای حساس و مُهمی است. از خوابگاهشان بازدید کردیم؛ خیلی خوب و تمیز بود.
به شهرک صنعتی رفتیم. بیش از صد واحد مشغول هستند. از یک واحد دوزندگی بازدید کردم. هنوز ساختمان نیمه‌تمام است، ولی کارشان را شروع کرده‌اند. از کارگران توضیحاتی خواستم؛ معلوم شد روزانه اگر حدود پانزده ساعت کار کنند، می‌توانند پنج تا شش هزار تومان مزد بگیرند. پارچه از کره جنوبی وارد می‌کنند. انواع لباس‌ها را می‌دوزند، یا صادر می‌کنند و یا به‌وسیله مسافران، به داخل [کشور] می‌فرستند. با خستگی به اقامتگاه برگشتیم. نماز را در همان کارگاه خوانده بودم. بعد از شام خوابیدم.
سال ۱۳۷۶
ديشب و امروز باران داشتيم كه مايه خوشحالى است. ساعت نُه صبح به دفترم رفتم. جمعى از وزرا و معاونان و مديران و دفتريان براى تبريك عيد آمدند. تا ساعت هشت و نیم شب كارهاى مانده از زمان سفر را انجام دادم و گزارشها را خواندم.
اظهاراتم در مصاحبه مطبوعاتى اسلام‌آباد، دربارة مسایل فلسطين و آمريكا و اسرایيل و توافق با عربستان سعودی، انعكاس وسيعى در رسانه‌هاى جهانى دارد.
