سید هادی برهانی؛ استاد مطالعات اسرائیل دانشگاه تهران: خانم نالدی پاندور وزیر روابط و همکاریهای بین المللی آفریقای جنوبی چندی پیش در ملاقات با سفرای فلسطین در قاره آفریقا خواهان اقدام سازمان ملل متحد برای معرفی اسرائیل به عنوان رژیم آپارتاید و تشکیل کمیته ای از سوی مجمع عمومی این سازمان برای پیگیری موضوع شد. این موضع قوی و قاطع خانم پاندور در دفاع از حقوق ملت فلسطین در رسانه های بین المللی انعکاس وسیعی یافت اما متاسفانه صدای رسایی از کشورهای اسلامی – که سالهای متمادی بار حمایت از آرمان فلسطین را بر دوش کشیده اند – در دفاع از این ایده و ضرورت پیگیری آن شنیده نشد. این در حالیست که اجلاس سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل طی چند هفته آینده در نیویورک برگزار می شود و مسائل مهم بین المللی، از جمله مسئله فلسطین/اسرائیل، را بررسی خواهد کرد.
سالها کشورهای اسلامی و رهبران فلسطینی بر وجود سیاستی نژادپرستانه و آپارتایدسان در اسرائیل اصرار داشتند که به موجب آن برخورد دوگانه و کاملا متفاوتی با دو دوسته شهروندان یهودی و شهروندان عرب صورت می گرفت. در واقع رژیم آپارتاید اسرائیل، با اجرای این سیاست، می کوشد شهروندان عرب را از این سرزمین حذف نموده و شهروندان یهودی را جایگزین آنان نماید و در این کار دستاوردهای زیادی نیز داشته است. در سایه این دستاوردها، فلسطین از سرزمینی کاملا عربی با شهروندانی تماما عرب به سرزمینی یهودی تبدیل شده که عربها در آن تنها اقلیتی بیست درصدی را تشکیل می دهند.
صدای کشورهای اسلامی و رهبران مسلمان در سالهای گذشته گوش شنوای چندانی نداشت اما در سایه تحولات اخیر منطقه و روشن شدن ابعاد نژادپرستانه سیاستهای اسرائیل، سازمانهای مهم حقوق بشری به این صدا پیوستند و اینک اجماعی بین المللی در این زمینه شکل گرفته است. گزارشگر ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل (در امور فلسطین)، سازمان عفو بین الملل و سازمان دیده بان حقوق بشر که همگی از مهمترین مراجع حقوق بشر در سطح بین المللی می باشند، رسما اسرائیل را رژیمی آپارتاید اعلام نموده اند. در پی این تحول مهم، فضای کشورهای غربی در این رابطه متحول شده است. در انگلستان محافل و مراکز بسیاری خواهان تغییر سیاست دولت انگلستان در قبال اسرائیل شده و خواستار اتخاذ مواضعی شده اند که با ماهیت آپارتاید اسرائیل سازگار باشد. در فرانسه حدود چهل تن از نمایندگان مجلس این کشور خواهان آپارتاید نامیدن اسرائیل و اعمال تحریم علیه این رژیم شده اند. در آمریکا نیز یک نظرسنجی در میان دانشمندان مطالعات خاورمیانه در این کشور نشان داد شصت درصد آنها اسرائیل را رژیمی آپارتاید می دانند. این تحول حتی در داخل اسرائیل نیز انعکاس جدی داشته است. علاوه بر حمایت سازمان حقوق بشری بتسلم، به عنوان مهمترین بنیاد حقوق بشری این کشور، یک مقام عالیرتبه قضایی (آقای میخائیل بن یائیر، دادستان کل سابق) این کشور نیز وضعیت موجود در اسرائیل را آپارتاید خوانده است.
به نظر می رسد فرصت بی نظیری برای آپارتاید خواندن اسرائیل از سوی جامعه بین المللی فراهم شده است. این مهم، که می تواند تاثیرات تعیین کننده و سرنوشت سازی بر آینده اسرائیل داشته باشد، در اجلاس سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در دسترس کشورهای اسلامی و غیرمتعهد است. این کشورها خود دو سوم اعضای سازمان ملل می باشند و آرای آنها برای تصویب قطعنامه ای در این زمینه کافی است اما با توجه به فضای موضوع در کشورهای غربی و بعد حقوق بشری آن بعید به نظر می رسد آنها هم بتوانند مخالفت جدی با این مصوبه بنمایند.
ایران از اعضای مهم سازمان همکاری اسلامی و همچنین جنبش عدم تعهد است و می تواند در این حوزه نقش ممتازی ایفا نماید. ایران واجد انگیزه های جدی برای کمک به مردم فلسطین و مخالفت با سیاستهای تجاوزکارانه اسرائیل در منطقه است اما نقطه ضعف سیاست فلسطینی کشورمان تکروی و یکجانبه گرایی است. موفقیت در سازمان ملل به کار گروهی و چندجانبه گرایی مثبت نیاز دارد. سیاست مسئولانه اقتضا می کند ایران ضمن طراحی دیپلماسی موثری برای پیشبرد موضوع به همکاری با کشورهای اسلامی و غیرمتعهد روی آورده و اصراری بر پیشتازی و یکه تازی نداشته باشد. کشورهای اسلامی متعددی از جمله مالزی، ترکیه، قطر، کویت، عراق، لبنان و الجزایر انگیزه های خوبی برای همراهی با این ایده دارند. همچنین انتظار می رود کشورهای غیراسلامی (و غیرمتعهد) بسیاری مانند آفریقای جنوبی، کوبا و ونزوئلا نیز با چنین طرحی همکاری نمایند.
تصویب قطعنامه ای در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در باره آپارتاید خواندن رژیم صهیونیستی می تواند سنگین ترین ضربه دیپلماتیک به این رژیم در سالها و شاید دهه های اخیر بشمار آید. این ضربه با تصویب قطعنامه سال ۱۹۷۴ مجمع عمومی در باره نژادپرستانه خواندن صهیونیسم قابل مقایسه است. از طریق چنین قطعنامه ای می توان رژیم و ساختار ضدآپارتاید سازمان ملل را که برای مبارزه با آپارتاید آفریقای جنوبی طراحی و تاسیس شده بود، مجددا فعال نموده و مامور پیگیری آپارتاید اسرائیل نمود. این ترتیبات پرونده اسرائیل در سازمان ملل را در مسیر پرونده آپارتاید آفریقای جنوبی قرار خواهد داد. مسیری که یک گزینه آن ملغی کردن سیاستهای آپارتاید و گزینه دیگر آن تحریم جامعه بین المللی با هدف ساقط کردن رژیم آپارتاید است. این احتمالا سخت ترین دوراهی است که رژیم اسرائیل می تواند در آن گرفتار آید.
