زشت و زيباي «ساده نويسي»

* آرش شفاعي
هيچ نگرشي در حوزه هنر، مطلق نيست. اين جمله را اول يادداشت نوشتم تا يادآوري کنم نه قصد تعريف از يک جريان هنري رايج را دارم و نه انگيزه تکذيب.
جرياني که چند سالي است در شعرمعاصر ما طرفداران بسيار پيدا کرده است و از آن به «ساده نويسي» ياد مي کنند نيز از آن حکم کلي برکنار نيست. سادهنويسي- اگر اين اصطلاح را درست بدانيم يا از سر اجبار بپذيريمش- از يک سو فرصت هايي را در اختيار ادبيات ايران قرار داده است و البته از سويي ديگر آفت ها و مشکلاتي را نيز در پي داشته است. اين که سويه کدام يک از اين فرصت ها و تهديدها سنگين تر است به زماني بيشتر و تجربه هايي افزونتر نياز دارد تا با خوابيدن گرد و غبار ها و فرونشستن صداها و دعوي ها، بتوان زشت و زيباي اين جريان را شناخت و تجزيه و تحليل کرد.
ساده نويسي که واکنشي طبيعي است به پيچيدگي گويي و خاص گرايي شعر دهه پيشين خود، باعث شده است شمار مشتريان شعر بيشتر شود. بالارفتن نسبت درک حسي و معنايي مخاطبان از توليدات شعر معاصر به همراه عواملي جامعه شناختي و تاريخي - که شرح گفتنش در مجالي ديگر، اگر خدا خواست- باعث شده است امروز گروهي از شاعران که در شکل ارائه نهايي شعر، پيچيده گويي را به کناري نهاده اند مورد توجه دوستداران شعر قرار گيرند و بالارفتن شمارگان آثار اين گروه به سود کل ادبيات معاصر ايران است.
اما آن چه در بالا گفتيم همه ماجرا نيست، بخش تلخ داستان در آن جايي است که اين شمارگان بالا و چهره روز شدن شاعران آن و گرايش يافتن جوايز ادبي به سمت اين نگرش، گروهي را فريفته است و مي پندارند سلوک شعر چون رفتار آن پرنده مشهور است که خواست خراميدن ديگري را بياموزد، خودش دچار فقر حرکتي شد!
امروز در کنار گروهي از شاعران زحمت کشيده، جدي و با مطالعه اي که در جريان شعر دهه هشتاد و جريان ساده نويسي حضور دارند، جماعتي از اين پرندگان دچار مشکلات شخصيتي نيز ديده مي شوند. ظاهر ساده و بي دردسر زبان اين نگرش شعري، ساده انگاراني را به اين سمت کشانيده است که فکر کرده اند بدون رياضت کشيدن در عرصه هاي مختلف زبان و انديشه و احساس و بدون گذر کردن از مرحله هاي بسيار مي توان به ساده نويسي - حقيقي و ماندگار، نه تقليدي و از سر استيصال- رسيد .
نمونه اي از شاعراني که امروز پس از طي مراحل مختلف زباني و تجربه هاي شعري فراوان به سرمنزل ساده نويسي رسيده است و بعيد نيست تجربه هاي آينده در سلوک شعر او را به اقليم هاي ديگر و تازه تري رهنمون شود، «نرگس برهمند» برگزيده جايزه شعر خبرنگاران است که مصاحبه او را در اين صفحه مي خوانيد.
همين شاعر خود در ابتداي شاعري شعر کلاسيک مي گفت و امروز تجربه شعري او از جنسي ديگر است، فخامت در زبان را نيز تجربه کرده است و ساده نويسي امروز او برآمده از تجربه هاي قابل تامل در عرصه شعر است و نه استيصال از اجراهاي زباني پيچيده .تأکيد او بر اين که «شعر ساده اما بي مايه ماندگار نخواهد شد» تأکيدي است بر حرف اصلي اين يادداشت که ساده نويسي اگر متکي به توانايي و ضرورت هاي هنرمندانه باشد، ماندگار است و اگر نه، مانند هر بنايي که بر پي ريزي سستي استوار باشد، فروخواهد ريخت.