پاسخ آيةا...جوادي آملي به تهمتي که به شيعيان مي زنند

سيد حسين امامي، قدس: جامعه کبيره، معروف ترين زيارت ائمه اطهار(ع) است که اختصاص به زمان و مکان خاصي ندارد و در هر زمان و جايگاهي، مي توان امام را بدان زيارت کرد. اين زيارت که ميراث جاودان امام هادي(ع) است، سفره اي است که مهمانان آن با انواع گوناگون غذاهاي امام شناسي مورد تکريم قرار مي گيرند. زيارت جامعه در مقام خلافت الهي و امامت، جايي را خالي باقي نمي گذارد تا ديگران آن را پر کنند. آيةا...جوادي آملي اثري با عنوان «ادب فناي مقربان» دارد که تاکنون شش جلد از اين کتاب با تهيه و تنظيم حجة الاسلام محمد صفايي، عضو گروه عترت پژوهي پژوهشگاه علوم وحياني معارج تدوين شده است. گفتگوي قدس با وي در ارتباط با ويژگي هاي اين کتاب است ، همراه ما باشيد.

** برخي زيارتنامه ها هست که به «جامعه» معروف است و بدين معناست که هر امامي را با آن زيارت مي توان زيارت کرد، بدين معنا که علاوه بر ابراز علاقه و محبت به امامان شيعه داراي معرفت و حقيقت درس امام شناسي است. زيارت جامعه کبيره نيز از زيارتهايي است که اصطلاحاً «جامعه» است؛ يعني محضر شريف همه معصومان(ع) مي توان با آن ابراز ارادت کرد. اين زيارت از يادگارهاي امام هادي(ع) است. آن حضرت(ع) دو زيارت مفصل دارند که هر دوي آن هم عجيب است؛ يکي زيارت اميرالمؤمنين(ع) در روز عيد غدير و ديگري همين زيارت جامعه کبيره است.

** شرح هاي زيادي بر زيارت جامعه کبيره نوشته شده است و در اين زمينه کتابهاي زيادي وجود دارد. برخي در حد ترجمه است و برخي در حد شرح روايي و برخي هم احيانا در حد شرح عرفاني است. نخستين ويژگي عمده شرح آيةا...جوادي آملي در کتاب«ادب فناي مقربان» جامعيتي است که ايشان در نگاه هاي مختلف و از منظرهاي گوناگون به مسأله نگريسته اند.

«ادب فناي مقربان» حلقه وصلي ميان آيةا...جوادي آملي و عموم جامعه است و ما تلاش کرده ايم تا سطح اين کتاب عمومي باشد و به عنوان منشور بلند امام شناسي، به عنوان مقدمه اي براي ورود به تفسير تسنيم باشد. آيةا...جوادي آملي، مباحث مختلف امام شناسي در موقعيت هاي مختلف داشته اند، تلاش شد اين مباحث در اين کتاب به شکل دائرَ المعارف گونه و جامع گنجانده شود. ترتيب مباحث نيز به شکل منطقي قرار داده شده است.

آيةا...جوادي آملي در تفسير تسنيم تأکيد داشتند که هر آيه يک فصل و بخش جداگانه اي را به خود اختصاص دهد تا مراجعه براي خواننده سهل تر باشد، مگر در جايي که نمي توان مباحث دو آيه را از يکديگر جدا کرد. اين رويه و اين تأکيد در شرح زيارت جامعه کبيره نيز مشاهده مي شود. ايشان در شرح زيارت جامعه کبيره، جايگاه ويژه اي براي انسان کامل به عنوان واسط بين خلق و خالق، قائل است، بدين معنا که فيض الهي که نازل مي شود، هيچ کدام از انسانها توانايي گرفتن آن فيض را ندارند. آن فيض بايد در ظرفيت وجودي انسان کامل قرار گيرد و آن انسان کامل، فيض را بين همه نيازمندان- که شامل همه موجودات از انسانها گرفته تا حيوانات و حتي فرشتگان مي شود- توزيع کند. جناب استاد تصريح مي کنند که حتي جبرئيل(س) هم بايد فيض را از پيامبر اکرم(ص) بگيرد.

** ترتيب موجود در عبارات زيارت جامعه کبيره بسيار اهميت دارد که از شهادت به وحدانيت خدا آغاز مي شود و بعد به رسالت پيامبر اکرم(ص) مي رسد. آيةا...جوادي آملي اين مطلب را در شرح زيارت جامعه کبيره مورد توجه قرار داده اند. ايشان در شرح زيارت جامعه کبيره در کتاب «ادب فناي مقربان» ابتدا به الوهيت و وحدانيت پروردگار متعال توجه کرده اند و سپس به مسأله وساطت رسول اکرم(ص) در فيض رساني از خدا به بقيه اهل بيت(ع) پرداخته اند و بعد از آن کمالات اهل بيت(ع) را بيان مي کنند. ايشان توجه کرده اند که ائمه(ع) در جايگاه خودشان هستند؛ يعني نه در جايگاه خدا و نه در جايگاه رسول خدا(ص) قرار مي گيرند و بعد از اين دو جايگاه هستند. در تعابيري هم که در روايات آمده است، اين مطالب بيان شده است. ايشان در شرح برخي فرازهاي زيارت جامعه کبيره، مباحث طولاني و دقيقي دارند و به عنوان نمونه در آيه تطهير حدود 300 صفحه بحث مي کنند. در جايي به مناسبت، «حملة کتاب ا...» مطرح شده است و در کنارش بحث تاريخ حديث آمده است.

** اشکالات مختلفي به زيارت جامعه کبيره وارد شده است که ايرادهاي روايي و نقلي در اين کتاب پاسخ داده شده است. اين اشکالات، گاهي روايي و گاهي تاريخي است. همچنين ممکن است درباره سيره اي که از ائمه(ع) نقل شده نيز مشکلاتي وجود داشته باشد که در کتاب «ادب فناي مقربان» به آن پاسخ داده شده است. شبهاتي که به مباحثي همچون ضرورت امام، جايگاه امام و ويژگي هاي امام وارد مي شود، نيز در اين کتاب پاسخ داده شده است. پاسخ به شبهاتي که در روند شرح زيارت جامعه کبيره پيش مي آيد، يکي از عمده ترين ويژگي هاي اين اثر گران سنگ است. يکي از شبهاتي که در اين کتاب پاسخ داده شده، تهمتي است که نسبت به اين زيارت شريف گفته اند و آن اينکه زيارت جامعه کبيره در حقيقت مرام نامه شيعيان غالي است.

** شيوه پاسخگويي بدين ترتيب است که به صورت مستدل آن مباحثي که مورد نظر اين افراد است، مطرح مي شود. يکي از فرازهاي دعا که به آن اعتراض شده، آنجاست که اهل بيت(ع) را داراي علم غيب مي داند؛ در اين زمينه اشکال شده است که علم غيب مختص خداي متعال است و اگر کسي معتقد شود که ائمه(ع) علم غيب داشته اند، نوعي غلو است يا عده ديگري به مسأله عصمت ائمه(ع) خدشه اي وارد کرده اند. آيةا...جوادي آملي اين شبهات و شبهات ديگر را هم بر اساس آيات قرآن کريم و هم با تکيه بر روايات متقن و غيرقابل خدشه و همچنين با بهره گيري از ادله عقلي پاسخ داده اند. ايشان بارها سفارش کرده اند که اشکالات روز که در جامعه رايج است، همچنين اشکالاتي که در کتب پيشينيان آمده و يا اشکالاتي که ضمن بحث خود را نشان مي دهد شناسايي شوند تا پاسخ آن داده شود.

** اساساً بسياري از جملات و عبارات زيارت جامعه کبيره، برگرفته از قرآن کريم و روايات است. عبارت «عصمکم ا... من الزلل و طهرکم من الدنس و اذهب عنکم الرجس و طهرکم تطهيرا» نيز برگرفته از آيه 33 سوره مبارکه احزاب است. مقدمه اي که اخيراً آيةا...جوادي آملي بر کتاب «ادب فناي مقربان» نوشته اند و در ابتداي جلد ششم گنجانده شده است، بحثي درباره خود مسأله زيارت انجام داده است که درباره تمجيدهايي که از اهل بيت(ع) مي شود، بيان مي کنند. بايد مراقب باشيم که اين تمجيدها، توحيد ما را خدشه دار نکند. به همين دليل است که در جاي جاي زيارات ديده مي شود که به توحيد خداي متعال و همچنين عبوديت اهل بيت(ع) اشاره مي شود و اين مطلب در زيارت جامعه کبيره نيز ديده مي شود و اين مسأله مورد تأکيد ويژه آيةا...جوادي آملي است. شايد به همين دليل باشد که در ابتداي زيارت جامعه کبيره 100 مرتبه ذکر ا ... اکبر آمده است.