علی(ع) ؛ مظهر صبر و پایداری

بخشي از تکامل و ارزش‏هاي انسان،بستگي به تحمل مشکلات و انواع فشارها دارد،که پايداري و ثبات قدم را در پي داشته باشد،و بدون آن ارزش واقعي او معلوم نمي‏گردد. و به همين جهت است که پروردگار عالم در برابر خوشيها و لذت‏ها و روزهاي شادي و رفاه،متقابلا ايام حزن و اندوه و انواع گرفتاري‏ها و دردها را مقدر داشته،تا انسان‏هاي وارسته و شايسته را،از عنصرهاي وامانده و درمانده متمايز ساخته،و براي آنان بباوراند که اشخاص صبور و مقاوم،با افراد زبون و ناتوان از زمين تا آسمان فرق دارد.و مولاي متقيان امير مؤمنان علي عليه السلام به اين حقيقت مسلم اشاره نموده و مي‏فرمايند:«الدهر يومان:يوم لک و يوم عليک،فاذا کان لک فلا تبطر،و اذا کان عليک فاصبر»روزگار داراي دو بعد است، روزي براي خوشي و کامراني تو است،و روز ديگر براي سختي و مشکلات،در ايام خوشي سرکشي نکن، و در ايام گرفتاري و سختي‏ها نيز ملول و ناتوان مباش. 

علي عليه السلام در اين فراز تمام روزها و زندگي هر شخص را بر دو محور تقسيم نموده،و آن را در شادي و اندوه خلاصه مي‏کند،و سفارش مي‏نمايد که:در مقاطع اقبال‏دنيا و مسرت و شادماني مغرور نباشيد،و در تهاجم غم‏ها و سختي‏ها نيز خود را نبازيد،و از پيشاپيش،خويشتن را براي ان روزهاي دشوار بسازيد. چنانچه پيشوايان دين و اولياي خدا همگي بر اين اساس حرکت مي‏کنند،و خود را بطور کامل تربيت نموده،و در برابر دنياي مشکلات از ميدان صبر و استقامت‏بيرون نمي‏روند!! مگر علي عليه السلام خود را به درخت جنگلي و کوهستاني تشبيه نمي‏کند،که در برابر بادهاي خشک و آفتاب سوزان و انواع سختي‏ها مقاوم بوده است؟!در حالي که نهالها و اشجار باغها و کنار جويبارها لطيف و ظريف بوده،و هيچگونه مقاومتي در مقابل بي آبي ندارند؟! آري‏«پيامبران الوالعزم‏»و ساير اولياء الله هميشه با برنامه‏هاي خاصي خود را تربيت مي‏ کردند،تا در برابر بي‏ادبي‏هاي بي ادبان ايستادگي کنند،و مقدرات الهي را با جان و دل خريداري نمايند،و در مقابل تند بادهاي مشرکان و منافقان نلرزند،که نمونه آنان حضرت‏«نوح‏»بوده است که شب و روز تلاش نمود و آشکار و نهان،و بطور عمومي و خصوصي را به سراغ گمراهان رفت،و در انجام وظيفه خسته نشد،و انواع تهمت‏ها را تحمل کرد،تا جايي که در طول نهصد و پنجاه سال رسالتش،فقط هشتاد نفر به وي ايمان آوردند،ولي وي روح مقاومت و استواري نشان داده،و به پيروان و عاشقانش درس پايداري داد.

اگر به آيات و احاديث‏«صبر و پايداري‏»توجه مختصري بنمائيم،ملاحظه مي‏کنيم که آن داراي شعبه‏ها و محورهاي مختلفي بوده،و تقسيمات گوناگوني را تشکيل مي‏دهد،که ما از ميان آنها به دو نمونه اشاره مي‏نمائيم:قال علي (ع) :«الصبر صبران:صبر علي ما تکره،و صبر عما تحب‏»در اين فراز علي عليه السلام صبر و مقاومت را به دو دسته تقسيم نموده و مي‏ فرمايند:آن بر دو قسم است‏بخشي از آن مربوط به جاها و مواردي است،که انسان از آنها کراهت دارد (مانند انواع بيماري‏ها،درماندگي‏ها،گرفتاري‏هاي اجتماعي و سياسي و از اين قبيل) و بخش ديگرش مخصوص جاهايي است که هر کسي از آنها خوشحال مي‏گردد (مانند بي صبري براي رسيدن به وصال دوستان و خويشاوندان،ايام مبارکه و زفاف و حج و مشاهد مشرفه و نظير آنها قابل توجه است که تحمل نوع اول از نوع دوم مشکل‏تر است،زيرا: اولي در مورد ضررها و نارسائي‏ها متصور است در حالي که دومي براي رسيدن به منافع و موارد مطلوب است.

و در يک تقسيم کلي مي‏فرمايند:«الصبر ثلاثة:الصبر علي المصيبة،و الصبر علي الطاعة،و الصبر عن المعصية و القسم الاخر اعلي درجة‏» علي عليه السلام مي‏فرمايند:صبر داراي سه نوع است:

1-تحمل و بردباري در برابر مصائب و مشکلات.

2-صبر در اطاعت از خدا و پرستش او.

3-صبر و خويشتن‏داري از دست‏يازيدن به گناه و نافرماني خدا،که اين از دو بخش قبلي مهمتر است.

اين حديث موارد صبر و مقاومت را بيشتر باز کرده،و آن را شامل انواع عبادت‏ها و مصيبت‏ها و دوري از معصيت‏خدا مي‏داند،به اين معني که انسان در برابر فشار دردهاي اجتماعي،و بيماري‏هاي جسمي،و فراق عزيزان و مرگ فرزندان،و فقر و مشکلات زندگي بيمه گردد.

و در مقام پرستش الهي و بندگي او مقطعي نباشد،بلکه با تداوم و نظم هميشگي به روح خود طافت‏ بخشد.و چون به مرز گناه مي‏رسد،آن چنان تقوا و پرهيزکاري را در خويشتن ملکه نمايد که بدون زحمت زياد،از آن دوري گزيند.

اگر به زندگي امير مؤمنان نظيري بيفکنيم،ملاحظه مي‏نمائيم که آن حضرت در تمام اين موارد موفق بود.

امتحانات گوناگوني که متوجه او گرديد،و او با سر بلندي از آنها بيرون آمد موجب مباهات خداوند و تعجب و تحسين ملائکه الهي گرديد!!که نمونه‏اش ايثار و فداکاري او در«ليلة المبيت‏»بود که بجاي رسول خدا در رختخواب او خوابيد،و جانش را با رضاي الهي معامله نموده،و آيه دويست و فت‏سوره‏«بقره‏»در حق او نازل گشت. او در تمام جبهه‏هاي نبرد در برابر دشمنان اسلام حاضر شد،و هرگز پشت‏به آنان نکرده،و بدون پيروزي برنگشت،در اين زمينه شواهد تاريخي آنقدر زياد است،که نيازي به ذکر نمونه نمي‏بينم.

علي در مسير بندگي و خودسازي به جايي رسيد که در حال پرستش خدا از خود بي خود مي‏گشت،و دوست و دشمن را به حيرت و تعجب وا مي‏داشت،و در همين رابطه بود که اشک‏هاي دشمني همچون‏«معاويه‏»را به صورتش جاري ساخته و از او شنيده شد که گفت:هيهات مادر روزگار مثل‏«علي بن ابي طالب‏»را بياورد!!

او در گريزي از خطا و گناه زبانزد عام و خاص بوده است،و الگو و اسوه عابدان و شب زنده‏داران به حساب مي‏آمد،که‏«دعاي کميل‏»شاهد زنده اين ادعا مي‏باشد.

پايداري علي عليه السلام در ميدان‏هاي نبرد آنچنان عظيم و شگرف است که تمام نويسندگان از درج عظمت و ارزش آن عاجز و ناتوانند،و هيچکس نمي‏تواند حقايق و ايثارگري آن حضرت را ترسيم نمايد!!

ما در اين قسمت‏بخش کوچکي از نمونه مقاومت‏هاي آن سرور را به خوانندگان عزيز تقديم مي‏نمائيم:!!

ما در اين قسمت‏بخش کوچکي از نمونه مقاومت‏هاي آن سرور را به خوانندگان عزيز تقديم مي‏نمائيم: روح کفر ستيزي امير مؤمنان علي عليه السلام آن چنان بالا بود،که در طول حياتش در بيش از هشتاد نبرد کوچک و بزرگ شرکت کرده،و هميشه در جنگ‏ها دست‏بالا راداشته و فاتح و پيروزمند بر مي‏گشت!!علي عليه السلام هرگز پشت‏به دشمن نکرد،و خود اظهار مي‏داشت:«لو تظاهرت العرب علي قتالي لما وليت عنها» يعني اگر تمام عربها بخواهند به جنگ من بيايند،من از آنان وحشت نکرده،و فرار نمي‏کنم!!

او طبيعتا مردان شجاع را دوست مي‏داشت،و از افراد بزدل و ناتوان و فراري متاثر مي‏گرديد،و به سپاهيان خود توصيه مي‏کرد،که روح مقاومت و توان رزمي‏شان را بالا ببرند که خطبه‏« جهاد»«خطبه 27»نهج البلاغه شاهد گوياي اين حقيقت است.

در تاريخ جنگ‏هاي دوران خلافتش آمده است که وي به افراد فراري جنگي ديدگاه تنفر داشت، چنانچه اين قبيل افراد در صحنه نبرد به قتل مي‏رسيدند نه تنها آنان را شهيد راه خدا نمي‏دانست، بلکه ارزش انساني نيز به آنان قائل نبود!!و به افراد زير پرچمش توصيه مي‏نمود که:مقتولين ميدانهاي نبرد را مورد توجه قرار دهند،چنانچه زخم‏هاي آنان از پشت‏ بدن بوده باشد،به آنها نماز ميت نخوانند، زيرا اين گروه در حال فرار از جنگ زخمي گشته‏اند... در روز بيست و يکم رمضان سال چهلم هجرت هنگامي که بر پيکر پاک علي عليه السلام غسل مي‏دادند،جاهاي زخم‏ها را شمردند،سر بر هزار مورد رسيد،که از آن زخمها،هشتاد موردش در جنگ‏«احد»صورت گرفته بود!!زيرا همه مسلمانان و اصحاب پيامبر فرار کردند،جز«ابو دجانه‏»و«امير المؤمنين‏»کسي باقي نماند!!و جراحان و پرستارها چون خواستند زخم‏هاي علي را پانسمان کنند،جاي سالم در بدن او پيدا نمي‏کردند که آنها را ببندند!!

در همين جنگ بود که ايثار و فداکاري علي عليه السلام موجب تحير و اعجاب ملائکه خدا گرديد، «جبرئيل‏»به نمايندگي از طرف آنان به حضور رسول خدا نازل شد،و بانک‏«لا فتي الا علي و لا سيف الا ذو الفقار»را سر داد،و به رشادت‏هاي علي عليه السلام نگريسته،و به پيامبر خدا گفت:يا رسول الله!علي چقدر مواسات مي‏کند؟!پيامبر خدا نيز در جواب جبرئيل گفت:«انه مني و انا منه‏»:او از من است،من هم از اويم!!جبرئيل بي درنگ اظهار داشت:«انا منکما!!»:منهم از شما هستم!!

در جهان هستي و در تاريخ بشريت کدام انسان را مي‏توان پيدا کرد که اينگونه مورد توجه خدا و پيامبر و ملائکه قرار گرفته،و اينهمه افتخارات داشته باشد؟!

چنانچه در بحث‏«مظلوميت امير المؤمنين عليه السلام‏»اشاره شد،آن حضرت در دوران خلفا فوق العاده مظلوم زيسته،و گرفتاري‏هاي طاقت فرسا را آزموده است.اگر چه تحمل ستم‏ها و عمل به وظيفه‏هاي گوناگون براي آن سرور خيلي دشوار بوده است،ولي در عين حال وي همانند کوه استوار تمام ناملايمات را هضم کرد!!و نقش رهبري و ارشاد مردم را تا آنجا که مقدور بود،ايفا نمود،و از مرز اسلام و حدود الهي محافظت کرد،و مشکلات و سؤالات جديد و مستحدث واردين به قلمرو اسلام را جوابگو شد.

اگر به طور اجمال نظري به فرازهاي نهج البلاغه و تاريخ زندگي آن حضرت در اين زمينه بيفکنيم، خواهيم ديد که آن سرور از اين دوران بالخصوص ناله‏ها دارد!و ترسيم و شنيدن ستم‏هاي وارده بر آن بزرگوار در اين برهه،و صبر و شکيبايي او،دل‏هاي عاشقان ولايت را مي‏سوزاند،و اشک‏ها را جاري مي‏سازد و کينه‏هاي مقدس را به عاملا آن جنايت‏ها تحريک مي‏نمايد!!