پرده آخر يك كارآفرين/به بهانه درگذشت محمدتقي برخوردار، بنيانگذار كارخانه هاي توشيبا

اعتماد نوشت: حاج محمدتقي برخوردار يكي از بزرگ ترين پدرخوانده هاي صنعت ايران، در شامگاه جمعه گذشته بدرود حيات گفت. او در كنار حاج محمدتقي ايرواني، محمود و احمد خيامي، حاج جليل خسروشاهي و احمد لاجوردي يكي از پنجگانه هاي دوران تحول صنعت در دهه 40 و 50 شمسي در ايران بود.

محمدتقي برخوردار جز نبوغ و استعداد درخشانش، به دوراني خوش درخشيد كه سكان اقتصاد ايران رو به تحول و شكوفايي نهاد و كساني در راس امور اقتصاد قرار گرفتند كه از قضا در هماهنگي و همنوايي در تاريخ سياسي- اقتصادي ايراني مثال زدني بود.

دكتر علي نقي عاليخاني (وزير اقتصاد)، مهدي سميعي (رييس بانك مركزي)، محمدعلي صفي اصفياء (رييس سازمان برنامه و بودجه)، خداداد فرمانفرماييان (معاون سازمان برنامه) و محمد يگانه (وزير عمران و آبادي) هركدام بخشي از اقتصاد و متعلقات اين سازمان را پوشش مي دادند كه ديگر تكرارشدني نيست. با وجود اين محمدتقي برخوردار با پشتوانه اقتصاد تجاري و صنعتي كه از سال ها پيش كسب كرده بود در سال هاي دهه 40 و همزمان با شكوفايي اقتصاد صنعتي ايران رو به اوج نهاد و در بستر اقتصاد خانواده منويات و آرزوهاي خود را به منصه ظهور رساند.

در آخرين تحقيقات موجود پيرامون او و خاندان اقتصادي اش به قلم دكتر علي اصغر سعيدي و فريدون شيرين كام بيشتر به شيوه تجارت و نوع مديريت و نظارت او تاكيد شده است، اگرچه او وجوه ناشناخته ديگري هم داشت. حاج محمدتقي برخوردار در سال 1303 در يزد چشم به جهان گشود.
    شروع كسب و كار او در تهران تفاوت بسياري با فعاليت اقتصادي او در شهر يزد داشت. حاج محمدتقي برخوردار نمايندگي هاي مختلف واردات كالاهاي بادوامي مانند راديو، پنكه، يخچال، ماشين حساب و باتري را به دست آورد. فروش بعضي از اين كالاها نيازمند تكنسين هايي بود كه قادر به نحوه كاربرد اين كالاها و آموزش آن به مصرف كننده باشند.

    از اينجا نخستين ارتباطات او با مسائل فني پيش آمد. آغاز فعاليت تجاري او در سنين جواني فعاليت در دو حوزه اقتصاد كشاورزي و كالاهاي مصرفي بود. اما هرچه از عمر فعاليتش مي گذشت، حوزه كالاهاي جديد توسعه و گسترش مي يافت و از دهه 40، تنها در صادرات پسته فعال بود و انرژي خود را به واردات و ساخت كالاهاي صنعتي مدرني مانند انواع وسايل خانگي اختصاص داد. برخوردار بتدريج نمايندگي راديو، باتري و لوازم برقي رافائل را دريافت كرد و كسب و كار خود را توسعه داد.

    سپس به ژاپن رفت و نمايندگي پنكه توشيبا را به دست آورد. در فاصله سال هاي 1330 تا 1332 با قطع صدور نفت، درآمد صادراتي ايران محدود شد: لذا كاهش درآمدهاي ارزي محدوديت هايي براي وارد كننده ها پديد آورد. از سوي ديگر، خانواده هاي برخوردار، مرشد، آگاه و امين از خاندان هاي مهم تجاري يزد بودند كه اعقابشان به مهرشاه يزدي مي رسيد. اكثريت آنها در تجارت و صرافي مشغول به كار بودند و از طريق مبادله با بمبئي تا سال ها پيوند خانوادگي خود را حفظ كردند. شيوه تجارت در اين خانواده به صورت بنگاه خانوادگي بود كه از اين طريق پروسه تجارت در سال هاي بعد به دست فرزندان ديگر تكميل مي شد.

    از ميان خانواده برخوردار، محمدتقي در اقتصاد صنعتي كسب و كار محكم تري داشت و به كار خود رونق بيشتري داد. حاج برخوردار بعد از 20 سال فعاليت تجاري (1341-1321) در چهارمين دهه زندگي خود به سرمايه گذاري صنعتي روي آورد. در 10 سال فعاليت صنعتي (1352-1342) شش بنگاه صنعتي تاسيس كرد و به يكي از غول هاي صنعتي ايران تبديل شد. او به آموزش و برقراري جلسات متعدد براي پيشبرد امور و حل معضل در اكثر سطوح شركت اعتقاد جدي داشت.
    كمي بعد وحدت نظر و عمل در درون شركت او بر سر اهداف توليد داخلي در دهه 50 به بلوغ كامل رسيد.

 تيم بازرگاني شركت وي اهتمام داشت كه با آگاهي كامل از شركت هاي توليدكننده قطعه، بهترين و مناسب ترين را از جهت قيمت تهيه كند و حتي آخرين بروشور محصولات شركت هاي مختلف تهيه مي شد تا با آگاهي نسبت به خريد اقدام كنند. هنگامي كه توليد بخشي از كالاهاي صنعتي پرهزينه شد، به جاي توقف آن، تيمي براي بازرسي تشكيل داده و پس از تحقيق و بازديد از شركت خارجي مساله را حل مي كرد. كيفيت توليد در كسب و كار برخوردار جايگاه مهمي داشت.

    از جهت مرغوبيت، بسياري از توليدات قابل مقايسه با مشابه خارجي بود. مدير شركت در همه بخش هاي توليدي حاضر مي شد و بر كارها نظارت مي كرد. بتدريج حساسيت بر كنترل كيفيت در تمام شركت ها، به يك فرهنگ تبديل شد.

    در سال هاي پس از انقلاب نيز اگرچه اموال منقول و غيرمنقول او مصادره و هيچگاه به او بازگردانده نشد، اما در ايران ماند تا سرانجام طي دو سكته بين سال هاي 74 و 78 به آلزايمر دچار شد و حيات اقتصادي خود را به دست فراموشي سپرد.

    به گمانم محمدتقي برخوردار اين جمله حكيمانه ايمانوئل كانت را كه مي گفت در عالم دو چيز از همه زيباتر است: آسماني پرستاره و وجداني آسوده را در زندگي اين جهاني و آن جهاني خود تجلي بخشيد.