در روايات آمده است که «صم للرويه وافطر للرويه» يعني با رويت روزه بگير و با رويت افطار کن. بر اساس اين روايت و مانند آن فقهاي عظام فتوا داده اند که بايد يا ماه رمضان رويت شود و يا ۳۰روز از ماه شعبان بگذرد تا بتوان روزه گرفت. همين اهميت استهلال سبب شده است تا فصلي در فقه به آن اختصاص يابد و رساله هاي متعددي در اين باره از سوي فقها تاليف شود. از طرفي اختلاف مبناي فقها در بحث استهلال طي سال هاي اخير اذهان مومنان را نسبت به استهلال حساس کرده و پرسش هايي را در ميان آن ها مطرح کرده است. اين تفاوت مبنا هم در ميان فقهاي شيعه کم و بيش وجود دارد و هم در ميان مذاهب اسلامي . در ميان فقها از جهاتي مانند شرط وحدت يا عدم وحدت افق، اثبات رويت با حکم حاکم ،درستي رويت با چشم مسلح و مانند آن تفاوت مبنا وجود دارد.در ميان مذاهب اسلامي هم مهم ترين دليلي که باعث اختلاف در آغاز و انجام روزه ماه رمضان در ميان کشورهاي اسلامي مي شود تفاوت مبناي آن ها درباره رويت هلال است در گفت وگويي با حجت الاسلام رضا مختاري از محققان حوزه علميه قم احکام استهلال را بررسي کرده ايم که مي خوانيد . گروه انديشه
گفته مي شود استهلال ماه موضوعي است مربوط به مکلف و نه مرجع تقليد. يعني اگر براي مکلف يقين حاصل شد که ماه ديده شده است او نيازي به حکم مرجع تقليد ندارد، اين مسئله به چه معنايي است؟
به اين معناست که اگر هر يک از ما، ماه را ديديم و يقين کرديم آن چه رويت کرده ايم ماه است ولو حلول ماه براي مرجع تقليد ما ثابت نشود، ما مکلفيم به قطع و يقين خود عمل کنيم. يعني لازم نيست حتما براي مرجع تقليد ما استهلال ثابت شود بنابراين اگر خودمان ماه را رويت کرديم يا کساني رويت کرده اند که ما به گفته آن ها اطمينان داريم مثل مقام معظم رهبري، اين امر براي ما حجت است و نيازي به نظر مرجع تقليد خودمان نيست.به خصوص اين که مثلا ما مي دانيم مقام معظم رهبري در اين زمينه بهترين و دقيق ترين امکانات را در اختيار دارند و نمايندگان زير نظر ايشان مي توانند رويت ماه را اعلام کنند. پس حکم ايشان براي ما يقين آور است و نيازي به کسب نظر مرجع تقليد خودمان نيست.
مسئله استهلال ماه در چه بخش هايي تقليدپذير است و مکلف بايد به نظر مرجع تقليد خود مراجعه کند؟
اين که آيا رويت هلال ماه فقط با چشم عادي معتبر است يا با چشم مسلح و با تلسکوپ نيز معتبر است که تقليدي است. اگر مرجعي معتقد بود که فقط با چشم عادي رويت هلال معتبر است، مقلدان نمي توانند با چشم غيرمسلح هلال ماه را اثبات کنند. البته بيشتر مراجع رويت ماه با چشم مسلح را هم معتبر مي دانند.موضوع ديگري که باز بايد مکلف تقليد کند، اين است که اتحاد افق شرط است يا نيست؟ بيشتر مراجع از جمله امام(ره)، مقام معظم رهبري، مرحوم فاضل لنکراني و... اتحاد افق را در استهلال ماه شرط مي دانند. به عنوان مثال اگر ماه در مشهد ديده شد، اين رويت براي شهر اهواز هم که در غرب کشور قرار دارد معتبر است چون اين دو شهر اتحاد افق دارند.اما اگر ماه در مشهد ديده شد اين براي شمال آفريقا معتبر نيست چون اين دو منطقه اتحاد افق ندارند. مراجعي مثل آيت ا... خويي اتحاد افق را شرط نمي دانند.
اتحاد افق يا نداشتن اتحاد به چه معنايي است؟
اين که اگر مانعي مثل ابري بودن هوا يا رطوبت بالا يا آلودگي هوا و... نباشد ماهي که مثلا در مشهد ديده مي شود، در تبريز نيز ديده شود به اين اتحاد افق مي گويند. پس ممکن است ماهي که در يک نقطه ديده شود، در نقطه ديگر ديده نشود آن هم به دليل مانعي که هست مثل آلودگي هوا؛ ولي اين مانع سبب نداشتن اتحاد افق نيست.نبود اتحاد افق هم به اين معناست که مثلا اگر ماه در مشهد ديده شد، در يکي از شهرهاي ترکيه مانعي نبود، اما ماه با چشم عادي يا مسلح ديده نشده است، پس اين دو شهر اختلاف افق دارند.برخي گمان مي کنند اتحاد افق به معناي غروب يا طلوع آفتاب است. در حالي که به معناي ديده شدن يا نشدن ماه است نه خورشيد.حتي ممکن است در کشور وسيعي مثل روسيه دو شهر با هم اتحاد افق نداشته باشند اگر چه در ايران اين اتحاد افق در همه مناطق وجود دارد. بيشتر فقها همچون مقام معظم رهبري، امام(ره)، آيت ا... فاضل لنکراني، مکارم شيرازي، گلپايگاني و ... حکم حاکم اسلامي را در استهلال ماه معتبر مي دانند. اين هم مسئله اي تقليدي است.به اين معنا که اگر براي حاکم اسلامي که در حال حاضر مقام معظم رهبري در کشور ما هستند، ثابت شود که ماه ديده شده، اين حکم معتبر است و اين ديدگاه را اگر مرجعي بپذيرد، مقلدان هم مي پذيرند اما مراجعي مثل آيت ا... خويي يا آيت ا... شبيري زنجاني که حکم حاکم را معتبر نمي دانند، براي مقلدانشان هم معتبر نيست چون آن ها بايد در اين مسئله از مرجع خود تقليد کنند.اگرچه مشهور فقها حکم حاکم را معتبر مي دانند، پس اگر حاکم اسلامي اعلام حلول ماه را کرد، مراجعي که حکم حاکم را معتبر مي دانند و مقلدانشان، اين حکم را مي پذيرند.
اگر بين نظر حاکم اسلامي و مرجع تقليد تزاحم ايجاد شود، مثلا سال گذشته در کشور ما عيدفطر اعلام شد اما آيت ا... سيستاني آن روز را عيدفطر اعلام نکردند، در اين گونه موارد چه بايد کرد؟
اين نظرات قابل جمع است، سال گذشته آيت ا... سيستاني نگفتند من يقين دارم عيدفطر نيست، بلکه فرمودند براي من عيدفطر ثابت نشده است. حالا اگر مقلدان ايشان به هر دليلي يقين يافتند که عيدفطر است، نيازي به اعلام نظر مرجع تقليد خود ندارند. چون اين مسئله تقليدي نيست.
گاهي براي مردم سوال پيش مي آيد که چطور در بيشتر کشورهاي اسلامي که البته مسلمانان آن اغلب اهل تسنن هستند، حلول ماه رمضان اعلام مي شود و آن ها يک روز از ما زودتر روزه مي گيرند اما در کشور ما حلول اعلام نمي شود. به چه دلايلي اين اختلاف وجود دارد؟
يک دليل اين اختلاف همان اختلاف افق است که بيشتر علماي اهل سنت اتحاد افق را مثل علماي ما شرط نمي دانند.تفاوت مهم ديگر به اختلاف مباني فقهي ما بر مي گردد؛ به اين معنا که آن ها بر اساس مباني فقهي خود که براي ما معتبر نيست، حلول ماه را اعلام مي کنند. مثلا آن ها بر اساس محاسبات نجومي حلول ماه را اعلام مي کنند. برخي کشورها مي گويند اگر از خروج ماه در محاق فلان ساعت گذشت حلول ماه اتفاق افتاده و ...اما ما معتقديم بايد ماه قابل رويت باشد. يعني مسئله رويت پذيري شرط است و مانعي نبايد در فضا باشد و ماه ديده شود. اگر مانعي نبود و ماه ديده شد اين معتبر است. البته بايد اين توضيح را داد که مسئله ماه ذي الحجه در زمينه حلول ماه با رمضان فرق مي کند. فقهاي ما حکم داده اند که در ماه ذي الحجه حجاج ما از اعلام ماه توسط دولت سعودي پيروي کنند و حجشان نيز صحيح است ولو اين که مطابق واقع نباشد. معمولا دولت عربستان روز عرفه يا عيدقربان را يک روز از کشور ما زودتر اعلام مي کند و حاجيان ما همه که در حج هستند مطابق همان عمل مي کنند و اشکالي هم ندارد اما در مسئله ماه رمضان اين تفاوت و اختلاف لحاظ مي شود.
حلول ماه از چه راه هايي قابل اثبات است؟
اگر از اول ماه ۳۰ روز بگذرد، بي گمان رسيدن ماه بعدي قطعي است مثلا اگر اول شعبان براي ما ثابت شود و ۳۰ روز نيز از آن بگذرد، به طور قطع روز بعد اول ماه رمضان است.رويت ماه توسط خود فرد يا توسط افرادي که ما به گفته آن ها اطمينان داريم، يکي ديگر از راه هاي اثبات حلول ماه است.
محاسبات نجومي قابل اطمينان نيز معتبر است. مثلا منجمان که متخصص اند اتفاق نظر کنند که فردا اول ماه است، حرف آن ها معتبر است.حکم حاکم اسلامي و به طور کلي هر راه ديگري که اطمينان آور باشد، معتبر است و حلول ماه را اثبات مي کند.
اگر در پايان اين گفت وگو نکته ناگفته اي در زمينه حلول ماه باقي مانده است، که ذکر آن را لازم مي دانيد، بفرماييد؟
مردم نبايد در زمينه حلول ماه دچار التهاب و استرس شوند، ما مکلف به واقع نيستيم بلکه مکلف به عمل به آن چيزي هستيم که براي ما اثبات شده و يقين آور است. اگر خداي نکرده به هر دليلي به واقع دست نيافتيم گناهي نکرده ايم چون ما ملزم به رعايت ظاهر هستيم حتي آمده است که اگر کسي باز هم مردد شد که اول ماه چه زماني است و در ادامه در شب هاي قدر دچار ترديد شد، او مي تواند دو شب قدر را شب زنده داري کند.
گروه استهلال ماه نو در استکهلم سوئد هلال ماه رمضان را به منظور تعيين دقيق آغاز رمضان رصد مي‌کند.به گزارش مهر، کشور سوئد و ديگر کشورهاي حوزه اسکانديناوي که در شمال اروپا واقع شده اند، داراي افق متفاوتي با نقاط مرکزي و نزديک به استوا هستند.در سوئد و بطور خاص شهر استکهلم به دليل طولاني بودن روز، حدود يک سوم از ايام سال، فجر واقعي مشخص نيست و اين موضوع بويژه در ايام ماه مبارک رمضان جهت زمان سحر و آغاز امساک مسلمانان را با مشکل مواجه مي کند.سال گذشته با حضور نمايندگان دفتر مقام معظم رهبري و حمايت رايزني فرهنگي ايران ، انجمن نجوم ماه نو تشکيل و فعاليت هاي خود را در سه بخش آموزش ، رصد هلال ماه و تعيين دقيق اوقات شرعي آغاز کرد.گروه رصد در روزهاي شنبه و يکشنبه ( هشتم و نهم مرداد ) براي رويت هلال ماه مبارک رمضان اقدام به رصد ماه در شهر استکهلم مي کند که نتايج اين رصد براي دفتر مقام معظم رهبري ارسال مي شود.امسال فاصله سحر تا افطار قريب به 22 ساعت روزه داري است و اين زمان در شهرهاي شمالي سوئد به 23 ساعت و بيشتر از آن هم مي رسد به طوري که روزه داران فقط 45 دقيقه زمان براي خواندن نماز مغرب و عشا و خوردن افطاري و سحري دارند .
