بازي، خلاقيت و ارتباط سازنده

مريم السادات کاظمي: در کنار صحبتها و نوازشهاي پدر و مادر، بازي نيز يکي از جنبه هاي ضروري رشد کودک براي ورود او به جهان پيرامون است. از آنجا که بازيها و در کنار آنها اسباب بازيها در سنين گوناگون کودک اهميت بسيار زيادي دارد، تصميم گرفتيم شما را با ابعاد مختلف اين مسأله و نقش بسيار مهم آن آشنا کنيم. به اين منظور، گفتگويي با سرکار خانم دکتر فاطمه محرري، فوق تخصص روانپزشکي کودک و نوجوان و عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشکي مشهد، انجام داده ايم که شما را به مطالعه آن دعوت مي کنيم.

مراحل بازي در کودکان

نوزادان در سنين 3 تا 6 ماهگي، به دنياي خارج و مراقب خود علاقه نشان مي دهند. اين علاقه در واقع سرآغازي براي بازي است. بازي که ابتدا در شيرخواران ديده مي شود، کشف و جستجوي دنياي خارج است. پس از تولد، نوزاد تا ماهها حالت اوتيستيک و در خودماندگي دارد و محرکها بيشتر دروني و فيزيولوژيک هستند. کم کم شيرخوار از اينکه با او بازي کنند و تحريک شود، احساس رضايت و لذت مي کند. در هفته هاي اول تولد، رهبري بازي با والد است و در واقع سعي مي کند کودک را اجتماعي کند.بتدريج، حالات بازي خود شيرخواران شروع مي شود و ابتدا با صداهايي مانند غان و غون کردن که از خود درمي آورند، نمود پيدا مي کند. در حدود 6 ماهگي، کودک از اين صداها لذت مي برد و لحن صداي مراقب خود را تقليد مي کند و از آنجا که احساس خوشايندي براي او دارد، مي توان گفت نوعي بازي قلمداد مي شود. پس از اين مرحله، در سنين حدود 9 ماهگي کشف دنياي اطراف و محيط به صورت چهار دست و پا کردن، لمس وسايل و... آغاز مي شود که بازيهاي حسي حرکتي هستند و براي او دوست داشتني است.بتدريج، بازيهاي کودکان حالت تعاملي پيدا مي کند و با لبخند زدن و صدا درآوردن اطرافيان را تحريک مي کند تا با او بازي کنند.

عوامل تأثيرگذار در بازي

دکتر محرري عوامل متعددي را در بازي بچه ها دخيل مي داند که از جمله مهمترين آنها مي توان به سن، جنس، ضريب هوشي و محيط اطراف کودک اشاره کرد.
تأثير سن: هر چه کودک بزرگتر مي شود، علاقه مندي او به بازي بيشتر مي شود. همان طور که اشاره شد، بازيهاي حسي- حرکتي، نخستين اقدامهاي کودک براي بازي است. سپس بايد به بازيهاي تقليدي يا تمريني اشاره کرد. در اين بازيها، بچه فعاليتي را که در محيط بيرون مي بيند، تقليد مي کند؛ مانند برداشتن گوشي تلفن يا به دهان بردن فنجان خالي. اين حرکتها در واقع مقدمه اي براي دستيابي کودک به فعاليتهاي پيچيده تر است.
بازيهاي نمادين، نوع ديگري از بازيهايي هستند که در کودکان 2 تا 5 ساله ديده مي شود و طي آن کودک از اشياي جديدي براي بازي استفاده مي کند. براي مثال، از يک تکه چوب به جاي اسب يا از يک مکعب به جاي گوشي تلفن. کودک در قالب اين بازيها به دنبال کسب تجربه زندگي است و مي خواهد چيزهايي را که تجربه کرده، به جهان بيرون اعلام کند.بچه ها در انجام بازي واکنشهاي هيجاني به استرس را نشان مي دهند. همچنين، عواطف آنها مشخص مي شود. بازي، نشان دهنده شناخت و درک آنها از محيط است و مسائلي را که نمي توانند بيان کنند، با بازي نشان مي دهند.والدين مي توانند با توجه به بازي فرزندشان، روند رشد عاطفي کلامي او را بهتر بشناسند.
بتدريج که بچه ها بزرگتر مي شوند، در حدود 2 تا 3 سالگي علاقه دارند با همسالان خود ارتباط برقرار و با هم بازي کنند. کودک 2 ساله به تنهايي يا در کنار ديگر بچه ها بازي مي کند، اما بين سنين 3 تا 4 سال، تمايل دارد وسايلش را به بچه هاي ديگر بدهد و با آنها در بازي شريک شود. در سنين 4 تا 6 سال، بازيهاي اشتراکي ساختاردارتر مي شود و به بازيهاي گروهي مي پردازند. کودک در بازيهاي گروهي ياد مي گيرد که:
- چگونه با کودک ديگر ارتباط برقرار کند.
- چگونه با همسن خود بده بستان داشته باشد.
- چگونه با همسن خود هماهنگ باشد و با او کنار بيايد.
- چگونه با همسالان خود دوست شود، در نوبت بايستد و نوبت را رعايت کند.
- چگونه با ديگران در وسايلش شريک شود.
- چگونه به حقوق ديگران اهميت بدهد.
تأثير جنس: يک سري تفاوتهايي در بازي دختران و پسران است که مربوط به طبيعت، فطرت و تحت تأثير توقعات و انتظارهاي والدين مي باشد. پسران بازيهاي پرتحرک مانند دوچرخه سواري، فوتبال، ماشين سواري و دويدن را مي پسندند و دختران به بازيهاي آرام از جمله عروسک بازي، مهمان بازي، تشکيل کلاس درس، فروشندگي و... علاقه بيشتري دارند. معمولاً بچه ها بخصوص در سنين دبستان تمايل دارند با همجنسان خود بازي کنند و به بازي با جنس مخالف علاقه ندارند.
تأثير هوش: هوش، بر نوع بازي کودکان تأثير مي گذارد. معمولاً کودکاني که از حد معمول با هوش ترند، در استفاده از اسباب بازي، ابتکار و نوآوريهاي جالبي به کار مي برند، خواهان تنوع بيشتري هستند و ممکن است بيشتر به انجام بازيهاي انفرادي نسبت به بازيهاي جمعي تمايل داشته باشند. اين تفاوت نوع بازي، در کودک عقب مانده نيز وجود دارد. چنين بچه هايي معمولاً کاربرد اسباب بازي را نمي دانند و توانايي شرکت در بازي جمعي را ندارند.