پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : سرویس تاریخ «انتخاب» / ۲۳ تیرماه ۱۳۲۵، کارگران نفت جنوب اعتصاب سراسری را بر علیه شرکت ملی نفت ایران و انگلیس سازمان دادند، اعتصابی که گفته می‌شود توده‌ای‌ها سازمان‌دهندگان اصلی آن بودند، هرچند که به نوشته ابوالفضل لسانی نویسنده کتاب «طلای سیای یا بلای ایران» که در آن زمان به عنوان وکیل مدافع پرونده در بیش از ۶۰ جلسه رسیدگی در دادگاه حضور داشت این اعتصاب در نتیجه اقدامات تحریک‌آمیز عمال انگلیسی شرکت نفت بود و برای مثال پخش بیانیه‌هایی به زبان عربی در شرکت مبنی بر اخراج فارس‌زبان‌ها آن هم درست در زمانی که کارگران از رفتار تبعیض‌آمیز شرکت خون‌شان به جوش آمده بود، آتش آن را شعله‌ور ساخت.
به هر روی این اعتصاب هرچند هزینه سنگین کشته و مجروح شدن چندین نفر از کارگران را به دنبال داشت اما در نهایت با ورود نمایندگان دولت به منطقه و اقناع شرکت نفت ایران و انگلیس جهت اجابت خواسته‌های کارگران از جمله برآورده شدن برخی حقوق‌شان مثل برخوردرای از شرایط برابر با کارگران غیرایرانی در خدماتی چنون بهداشت و درمان پایان یافت.
آیت‌الله میرزا عبدالله مجتهدی، عالم تبریزی، در کتاب خاطرات خود «بحران آذربایجان» اعتصاب نفت جنوب را چنین روایت کرده است:
شب گذشته [شامگاه ۲۴ تیر ۱۳۲۵ خورشیدی] رادیوی طهران خبر داد که آقایان مظفر فیروز [معاون سیاسی نخست‌وزی احمد قوام] و آرامش [کفیل وزرات پیشه و هنر] با طیاره به خوزستان رفته‌اند که در آن‌جا در خصوص اعتصاب عمله کمپانی نفت انگلیس و ایران تحقیقات نمایند. معلوم نشد که اعتصاب از کی شروع گردیده است؛ ولی نباید که خیلی مدت باشد که شروع کرده است. چون راجع به آن در رادیوهای خارجی هم اشاره شنیده نشده بود. در صورتی که رادیوهای خارجی مثل رادیوی طهران مقید به اخفای اخبار نیستند. آقای فیروز و آرامش که فعلا کفیل وزارت پیشه و هنر می‌باشد به اهواز وارد شده و شروع به مذاکرات نموده‌اند. آقای رضوی، نماینده رادیو و خبرگزاری پارس هم به خوزستان رفته است. معلوم می‌شود که اعتصاب خیلی مهم است. در طهران حزب توده اعلامیه منتشر نموده و اطلاع داده‌اند که صد هزار نفر عمله اعتصاب نموده‌اند، و والی آن ایالت حکومت نظامی برقرار کرده است. رفتن فیروز و آرامش با طیاره دلیل دیگری برای اهمیت قضیه می‌باشد. در ضمن اعتصاب اغتشاشاتی هم واقع شده است که در ضمن آن هفده نفر مقتول و صدوپنجاه نفر مجروح گردیده‌اند.
سفارت انگلیس در طهران اظهار داشته است که دولت انگلیس فقط دولت ایران را مسئول حفظ نظم در منطقه نفت می‌داند و از این اظهار سفارت معلوم می‌شود که مقامات دیگری هم ادعای حفظ نظم و تصدی شغل‌های به خصوص به دولت را داشته‌اند. منشاء اغتشاشات این بوده است که از طرف تشکیلات کارگران یک نفر تاجر عرب جلب می‌شود و این قضیه باعث حدوث جنگ مابین عرب‌های محلی و حزب توده می‌گردد که در نتیجه آن عده‌ای مقتول و مجروح می‌شوند.
جلب اشخاص که از وظایف دولت است و بنا به خبر فوق در خوزستان تشکیلات کارگران و حزب توده این وظیفه را هم به عهده خود گرفته است، نکته اظهارات سفارت انگلیس را توضیح می‌نماید.
در آذربایجان هم قبل از روی کار آمدن حکومت ملی، تشکیلات کارگران از این‌گونه اقدامات فراوان می‌نمود. دو سه روز قبل در کرکوک هم یک حادثه اتفاق افتاده و در اثر تیراندازی پولیس چند نفر مقتول شده بودند.
حالا این حادثه اعتصاب در ایران با حادثه کرکوک عراق ارتباط دارد یا این‌که وقوع دو حادثه به فاصله بسیار کم، صرف تصادف بوده است معلوم نیست. چون که راجع به آن هنوز تحقیق بیان نشده است. در هر صورت تقارن دو حادثه اسباب اندیشه دولت ذی‌نفع که انگلستان باشد، خواهد گردید.
منبع: بحران آذربایجان؛ خاطرات مرحوم آیت‌الله میرزا عبدالله مجتهدی، به کوشش رسول جعفریان، تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، چاپ نخست، تابستان ۸۱، صص ۳۲۸ و ۳۲۹
