"سرطانهای دستگاه تناسلی" چرا ایجاد می‌شود

در این مطلب به معرفی، علائم، راه‌های تشخیص و درمان بیماریهای منتقله از راه تماس جنسی و سرطانهای دستگاه تناسلی پرداخته‌ایم و برای جلوگیری از بروز آنها توصیه‌هایی ارائه شده است.

عوامل موثر بر سلامت دستگاه تناسلی شامل طیف وسیعی از عوامل است که برخی ژنتیکی یا فامیلی است اما برخی در طول زندگی بر سلامت دستگاه تناسلی اثر می‌گذارد که در قسمت نخست این مطلب با عنوان "دلایل ایجاد بیماریهای دستگاه تناسلی" به عوامل ایجاد بیماریهای تناسلی و بیماریهای رایج آن پرداختیم.

در ادامه به معرفی، علائم، راه‌های تشخیص و درمان بیماریهای منتقله از راه تماس جنسی و سرطانهای دستگاه تناسلی می‌پردازیم:

بیماریهای منتقله از راه تماس جنسی(STD)

این عفونتها همانطور که از اسمشان معلوم است به بیماریهایی گفته می‌شود که از راه تماس جنسی ایجاد می‌شوند؛ عفونتهای منتقله از راه تماس جنسی، رایجترین بیماریهای عفونی است و بیشترین مشکلات سلامت عمومی را به همراه دارد؛ بعضی از این عفونت‌ها می‌توانند از طریق غیرجنسی از جمله در دوران بارداری یا هنگام زایمان از مادر به نوزاد یا از طریق تزریق خون یا سوزن مشترک منتقل شوند؛ انتقال بیماریهای جنسی ممکن است از افراد به ظاهر سالم یا افرادی که از بیماری خود آگاهی ندارند صورت گیرد؛ بسیاری از عفونتهای منتقله جنسی هیچ علامتی ندارند، این عفونتها می‌تواند منشاء باکتریایی داشته باشد(مثل سوزاک، سیفلیس، کلامیدیا)، یا ناشی از نوعی انگل باشد(مثل تریکومونیاز) و یا ویروسی باشد(مثل ویروس پاپیلومای انسانی، هرپس تناسلی، HIV و ایدز ).

علائم

عفونتهای منتقله از راه تماس جنسی طیف گسترده‌ای از علائم و نشانه‌ها را دارا است که ممکن است تا ظهور عوارض آن از نظر دور بمانند؛ زخم یا برجستگی در ناحیه ژنیتال یا دهان یا مقعد، ادرار دردناک یا سوزش ادرار، خروح ترشحات از آلت تناسلی، ترشحات واژن(مهبل)، خونریزی غیر معمول واژن(مهبل) و زخم و تورم غدد لنفاوی به خصوص در کشاله ران، گاهی اوقات با گستردگی بیشتر از جمله این عوامل است.

تشخیص

به همراه معاینه دستگاه تناسلی، انجام آزمایشات تخصصی از جمله آزمایش خون، نمونه ادرار و نمونه مایعات در تشخیص مراحل اولیه عفونت باکتریایی و برخی بیماریهای منتقله جنسی ویروسی استفاده می‌شود.

عوارض

عوارض احتمالی عبارتند از:

-عود کردن زخمهای تناسلی

-گسترش ضایعات قرمز پوستی

-درد در هنگام نزدیکی

-درد، قرمزی و تورم کیسه بیضه

-درد لگن

-آبسه کشاله ران

-التهاب چشم

-بیماریهای التهابی لگن

-ناباروری

-سرطان دهانه رحم

-سرطانهای دیگر از جمله لنفوم وابسته بهHIV(ایدز) و سرطانهای مقعد و رکتوم مرتبط با HPV(ویروس پاپیلومای انسانی)

-بسیاری از نقصهای هنگام تولد به دلیل انتقال از مادر به جنین

درمان

درمان سریع می‌تواند به پیشگیری از عوارض ناشی از برخی از بیماریهای منتقله جنسی کمک کند؛ عفونتهای منتقله جنسی باکتریایی و انگلی به آسانی درمان می‌شوند اما عفونتهای ویروسی را می‌توان کنترل کرد اما همیشه درمان نمی‌شوند؛ درمان فوری افراد باردار مبتلا به عفونتهای منتقله جنسی می‌تواند به پیشگیری یا کاهش خطر ابتلا به عفونت در نوزاد منجر شود؛ بسته به نوع عفونت درمان آنتی بیوتیکی یا ضد ویروسی صورت می‌گیرد.

ایدز

عفونت HIV، عفونت با ویروس نقص ایمنی انسانی است که یک نوع بیماری منتقله جنسی به حساب می‌آید؛ امروزه این عفونت یک اپیدمی بزرگ جهانی محسوب می‌شود؛ طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال 2010 نزدیک به 34 میلیون نفر آلوده به ویروس ایدز در جهان وجود دارند؛ میانگین زمان بین آلودگی با HIV و پیدایش ایدز 10 سال است.

علائم ایدز

علائم و نشانه‌های HIV بستگی به مرحله عفونت دارد؛ بسیاری از افراد آلوده تا مراحل بالاتر از بیماری خود آگاهی ندارند؛ گاهی در بعضی افراد آلوده، علائمی شبیه علائم سرماخوردگی مانند تب، سردرد، راش و گلودرد بروز می‌کند.

راههای انتقال ایدز

-تماس مستقیم خونی مانند انتقال خون، استفاده از سرنگ مشترک(معتادین) یا استفاده از وسایل تیز و برنده در آزمایشگاه‏‎، خالکوبی و تاتو

-تماس جنسی

-انتقال از مادران آلوده به جنین یا نوزاد از طریق تماس داخل رحمی یا در زمان زایمان یا انتقال از طریق شیر آلوده مادر

درمان فطعی برای بیماری نیست اما استفاده از داروهای آنتی‌ویروس می‌تواند به کند کردن روند بیماری و به بهبود کیفیت زندگی کمک قابل توجهی کند.

زگیل تناسلی(ویروس پاپیلومای انسانی)

عفونت با ویروس پاپیلومای انسانی، شایعترین بیماری مسری مقاربتی و از نشانه‌های این عفونت، زگیلهای تناسلی است؛ زگیلها معمولا در مناطقی از ناحیه تناسلی که در حین نزدیکی جنسی از بیشترین تماس برخوردار هستند، رخ می‌دهند؛ عفونت ممکن است به حالت نهفته باشد، دوره پنهان زگیلها 3 هفته الی 8 ماه و به طور متوسط تقریبا 3 ماه است؛ زگیلها به رنگ صورتی مایل به سفید است و ممکن است به صورت منفرد باشند و یا به صورت خوشه‌ای و متعدد دیده شوند یا ممکن است به هم پیوسته و به صورت توده‌های بزرگ گل کلمی درآیند؛ گاهی زگیلهای تناسلی هنگام زایمان به نوزاد منتقل می‌شوند و نوزاد را آلوده می‌کنند.

علائم و درمان

این زگیلها ممکن است خارش داشته باشند اما معمولا بدون درد است؛ در زنانی که روی گردن رحم آنها زگیل تناسلی وجود دارد، ممکن است خونریزی خفیفی از این ناحیه وجود داشته باشد؛ درمان، شامل درمان دارویی، الکتروکوتری و لیزر درمانی است.

تبخال ‌تناسلی(ویروس هرپس سیمپلکس)

تبخال تناسلی توسط ویروس هرپس سیمپلکس(HSV ) به وجود می آید؛ انسانها تنها منبع شناخته شده عفونت هستند و این ویروس از طریق تماس مستقیم با ترشحات آلوده منتقل می‌شود؛ شیوع دقیق عفونتهای هرپس تناسلی معلوم نشده است، زیرا تمام افراد مبتلا به عفونت فعال در جستجوی مراقبتهای طبی بر نمی‌آیند و درصد بالایی از بیماری به صورت بدون علامت است؛ عفونتهای علامتدار اولیه به طور مشخص شامل تعدادی تاول است که به سرعت زخم هایی در ناحیه فرج ایجاد می‌کند؛ زخمهای ناشی از ویروس هرپس معمولا 3 تا 7 روز پس از مواجهه ایجاد می‌شود؛ تماس نوزاد با هرپس تناسلی در طی عبور از کانال زایمانی باعث آلودگی نوزاد به این ویروس می‌شود و خطرهای عمده‌ای از نظر عوارض آن به بار می‌آورد؛ در بعضی افراد، تبخال تناسلی ممکن است دوباره برگردد و در جاهایی که قبلا ظاهر شده بود یا در نزدیکی آنها دوباره ضایعاتی به وجود بیایند.

علائم تبخال تناسلی

علائم بیماری شامل موارد زیر است:

-درد شدید

-سوزش و خارش

-قرمزی و التهاب

-علائمی شبیه آنفولانزا

-تورم غدد لنفاوی کشاله ران

-افزایش خفیف درجه حرارت بدن

-خستگی و سردرد

-درد هنگام دفع ادرار

درمان تبخال تناسلی

در حال حاضر درمان قطعی وجود ندارد اما درمان با هدف تسکین علائم انجام می‌شود؛ اهداف درمان شامل پیشگیری از انتشار عفونت، ایجاد راحتی برای بیمار، کاهش خطرات احتمالی و شروع برنامه آموزش و مشاوره است.

کلامیدیا

کلامیدیا تراکوماتیس یک باکتری منتقله از راه جنسی است که غالبا همراه با سوزاک است و علائم و نشانه‌های هر دو بیماری مشابه است؛ 80 درصد زنانی که کلامیدیا در دستگاه تناسلی دارند، بدون علامت هستند یا علائم خفیف و غیرقابل تشخیصی دارند؛ این موضوع یکی از مشکلات موجود در کنترل عفونت کلامیدیایی و عوارض آن است؛ از جمله عوارض کلامیدیا عفونت التهابی لگن، ناباروری و حاملگی خارج رحمی است؛ همچنین کلامیدیا در موقع تولد می‌تواند از کانال زایمانی آلوده به نوزاد سرایت کند؛ عفونت کلامیدیا می‌تواند تا رکتوم گسترش یابد.

علائم کلامیدیا

بیشتر عفونتهای کلامیدیا بدون علامت هستند و در صورت بروز علائم، این علائم 1 تا 3 هفته بعد از ابتلا به وجود می آید؛ از جمله علائم:

-افزایش ترشحات واِژن

-مقاربت دردناک

-درد در قسمت تحتانی شکم

-خونریزی بین دوره های قاعدگی

-سوزش ادرار

-تب

-در مردان التهاب مجرای ادرار و اپیدیدیم ایجاد می‌شود

سفلیس

سفلیس توسط ارگانیسمی به نام ترپونما پالیدوم ایجاد می‌شود که پس از تماس، بلافاصله وارد دستگاه لنفاوی می‌شود؛ این بیماری عمدتا در گروه سنی 40-15 وجود دارد؛ در جاهایی از بدن که میکروب سیفلیس وارد می شود، ممکن است یک یا چند زخم دردناک ایجاد شود، این زخمها می توانند در هر جایی از بدن ظاهر شوند اما بیشتر در نواحی مرطوب بدن مثل ولو و پرینه ایجاد می‌شوند؛ سفلیس چند مرحله دارد و ضایعات سفلیس اولیه شانکر نامیده می‌شود که به صورت زخمهای منفرد و بدون درد هستند؛ اگر شانکر اولیه درمان نشود، سفلیس ثانویه 6 تا 8 هفته بعد ایجاد می‌شود؛ در صورت عدم درمان، 15 تا 30 درصد افراد به مرحله سوم بیماری گرفتار می‌شوند که در این مرحله سفلیس می‌تواند قلب، مغز، چشمها، رگهای خونی، کبد، استخوان و مفاصل را درگیر کند؛ گاهی هم زنان مبتلا به سیفلیس بدون علامت هستند.

در زمان حاملگی، خطر عفونت مادرزادی جنین در مراحل اولیه و ثانویه سیفلیس 90 تا 80 درصد و مرگ جنینی یا مرگ حوالی تولد در 40 درصد جنینهای مبتلا به سیفلیس مادرزادی رخ می‌دهد.

علائم سفلیس

ظهور علائم، بیشتر در مرحله ثانویه است که از جمله این علائم به شرح زیر است:

-راش(دانه‌های ریز قرمز پوستی)

-از دست دادن وزن بدن

-پلاکهای مخاطی در ناحیه تناسلی

-کچلی

-علائمی شبیه آنفولانزا مانند تب، ضعف، سردرد، گلودرد و کم‌خونی.

سوزاک‌(گنوره)

بیماری سوزاک توسط ارگانیسم نایسریا گنوره‌آ ایجاد می‌شود؛ گنوره‌آ در نواحی گرم و مرطوب دستگاه تناسلی مانند سرویکس، رحم، لوله‌های فالوپ و پیشابراه رشد می‌کند، همچنین می‌تواند در دهان، گلو، خون، مفاصل، چشم‌ها و مقعد نیز رشد کند؛ حداقل 50درصد زنان دارای نایسریا گنوره علائم بالینی ندارند؛ در 17 تا 10 درصد زنان با سوزاک درمان نشده، بالا رفتن ارگانیسمها منجر به عفونت دستگاه تناسلی فوقانی و PID حاد می‌شود؛ PID حاد شایعترین عارضه جدی سوزاک است و نوزادان ممکن است طی عبور از سرویکس آلوده، به عفونت چشمی و مفصلی ناشی از گنوره‌آ شوند.

علائم سوزاک

-تکرر ادرار، سوزش ادرار، ترشح چرکی از واژن نخستین علائمی است که 2 تا 5 روز پس از مواجهه با عفونت ظاهر می‌شوند.

-خونریزی نامنظم بین دوره‌های قاعدگی

-ترشحات سفید، زرد یا خاکستری از پنیس

-ترشحات گاهی باعث تحریک موضعی شده و منجر به ادم، درد و حساسیت ناحیه ولو می‌شود

سل تناسلی

سل تناسلی عفونت مسری ناشی از باکتری هوازی میکوباکتریوم توبرکلوزیس(TB) است؛ سل، بیماری فوق‌العاده بی سر و صدایی است که ممکن است تا 10 سال بعد از کاشته شدن باسیل سل در دستگاه تناسلی بروز نکند؛ تاریخچه سل ریوی در بیماران مبتلا به سل تناسلی وجود دارد اما عفونت ریوی همزمان شایع نیست؛ البته عکس قفسه سینه نرمال، سل تناسلی را رد نمی‌کند، زیرا ضایعات ریوی همراه تنها در 30 تا 50 درصد موارد سل تناسلی یافت می‌شوند؛ سل تناسلی توسط جریان خون در عرض یک سال پس از عفونت اولیه ریه، از ریه‌ها به سمت لوله‌های فالوپ و از آنجا به سایر نقاط گسترش می‌یابد؛ شایعترین نقاطی در دستگاه تناسلی زنان که گرفتار سل می‌شوند، لوله‌های فالوپ، اندومتر هستند اما سرویکس و تخمدان نیز ممکن است درگیر شوند که باعث عوارضی مانند عقیمی، درد لگن و بی‌نظمی قاعدگی می‌شود.

علائم سل تناسلی

-درد لگنی

-خونریزی قاعدگی شدید به همراه درد شکمی

-خونریزی پس از یائسگی

عفونت لگن(بیماری التهابی لگن) PID

عفونت لگنی، حالت التهابی حفره لگن است که قسمت فوقانی دستگاه تناسلی را گرفتار می‌کند و عمدتا با عفونت لوله‌های رحمی مشخص می‌شود؛ عفونت ممکن است محدود به لوله‌های رحمی باشد یا تخمدانها را نیز گرفتار کند؛ این بیماری در دوران بارداری و در سنین قبل از شروع قاعدگی، بعد از یائسگی و نیز در زنان مجرد نادر است؛ اگر PID در این بیماران پدیدار شود، اغلب از نوع ثانویه و به علت انتشار یک کانون چرکی داخل شکمی، مانند پارگی آبسه آپاندیس خواهد بود.

علائم عفونت لگن

بعضی از بیماران ممکن است مبتلا به PID باشند اما هیچ گونه علامتی نداشته باشند؛ علائم شایع در این بیماری شامل موارد زیر است:

-خروج ترشحات غیر طبیعی واژینال

-درد زیر دل در قسمت لگن

-حساسیت احشای لگنی بخصوص بعد از خونریزی قاعدگی

-درد به هنگام دفع ادرار و مدفوع

-تب، کسالت عمومی، سردرد

-بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ

علل عفونت لگن

اکثر موارد PID در اثر میکروارگانیسمهایی به وجود می‌آیند که قسمت از قسمت تحتانی دستگاه تناسلی و از طریق سرویکس به طرف لوله‌های رحمی صعود می‌کنند؛ بیماری التهابی لگن یک عفونت چند میکروبی است؛ ارگانیسمهایی که از طریق جنسی منتقل می‌شوند مانند نایسریا گنوره و کلامیدیا و ارگانیسمهایی که بخشی از فلور طبیعی واژن هستند، هر دو در بروز PID دخالت دارند؛ از جمله عوامل خطرزای ابتلائ به این بیماری، سن پایین هنگام ازدواج، مقاربت زیاد، داشتن سابقه عفونتهای لگنی، استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری مانندIUD است؛ از جمله عوارض PID ناباروری و حاملگی خارج رحمی و درد مزمن لگن است.

سرطانهای دستگاه تناسلی

سرطان واژن

سرطان واژن، سرطان نادری است که در واژن رخ می‌دهد و در اغلب موارد از طریق گسترش مستقیم به داخل بافتهای نرم لگن و اعضای مجاور انتشار پیدا می‌کند؛ سرطانهای دیگر بدن می‌توانند به واژن گسترش یابند، سرطانی که از واژن شروع می‌شود، سرطان اولیه واژن نامیده می‌شود که نادر است و بسیاری از سرطانهای واژن و ولو به وسیله ویروس پاپیلومای انسانی ایجاد می‌شود.

زنان با مراحل اولیه سرطان واژن، بهترین شانس را برای درمان دارند.

علائم سرطان واژن

سرطان واژن در ابتدا ممکن است علائم و نشانه‌ای را ایجاد نکند که با پیشرفت سرطان علائم و نشانه‌های زیر ایجاد می‌شود:

-خونریزی غیرمعمول واژن، مثلا پس از مقاربت یا پس از یائسگی

-ترشحات آبکی واژن

-برآمدگی یا توده در واژن

-ادرار کردن دردناک

-یبوست

-درد لگن

-احتباس ادرار

-اسپاسم مثانه

-وجود خون در ادرار و تکرر ادرار

-تومورهایی که در دیواره خلفی واژن بروز می‌کنند، ممکن است سبب پیدایش علائم مقعدی مانند زورپیچ، یبوست یا وجود خون در مدفوع شوند

درمان سرطان واژن

گزینه‌های درمانی برای سرطان واژن به عوامل مختلف از جمله نوع سرطان واژن، مرحله آن و سن بیمار بستگی دارد ؛ درمان برای سرطان واژن معمولا شامل جراحی و پرتو درمانی است.

سرطان سرویکس

سرطان سرویکس یکی از سرطانهای شایع در میان زنان است؛ هر ساله 250 هزار نفر بر اثر این بیماری می‌میرند که 80 درصد از این بیماران در کشورهای کم درآمد هستند؛ ویروس پاپیلومای انسانی عامل سببی در ایجاد سرطان سرویکس است؛ تقریبا در 99 درصد از زنان مبتلا به سرطان سرویکس، عفونت ویروس پاپیلومای انسانی کشف شده است؛ از جمله عوامل خطر این بیماری، سن پایین در زمان اولین نزدیکی جنسی، مصرف سیگار، نژاد، داشتن بیماری منتقله جنسی دیگر، ضعیف بودن سیستم ایمنی و پایین بودن سطح اجتماعی و اقتصادی است.

علائم سرطان سرویکس

خونریزی واژینال شایعترین علامتی است که در بیماران مبتلا به سرطان سرویکس رخ می‌دهد؛ در اکثر موارد، این علامت به صورت خونریزی پس از نزدیکی بروز می‌کند اما ممکن است به صورت خونریزی نامنظم یا خونریزی بعد از یائسگی نیز رخ بدهد؛ ترشحات خونی و آبکی واژینال که دارای بوی بد است، درد لگن، درد در هنگام نزدیکی از علائم دیگر این بیماری است.

سرطان ولو(فرج)

سرطان ولو یکی از انواع سرطانهایی است که در سطح خارجی دستگاه تناسلی زنان رخ می‌دهد؛ ولو ناحیه‌ای اطراف مجرای ادرار و واژن که شامل کلیتوریس و لبها نیز می‌شود است و حدود 4 درصد سرطانهای دستگاه تولید مثل زنان را تشکیل می‌دهد و اغلب بعد از یائسگی دیده می‌شود.

علائم سرطان ولو

-خارشهای مداوم و طولانی و زخم و حساسیت ناحیه

-خونریزی

-ترشحات بدبو و عفونی

-درد

درمان سرطان ولو

این ضایعات را با خارج کردن موضعی، لیزردرمانی و کرمهای حاوی داروهای شیمی درمانی، سرمادرمانی درمان می‌کنند.

توصیه‌هایی درباره بهداشت و مراقبت از دستگاه تناسلی زنان

-زدودن موهای زائد ناحیه دستگاه تناسلی-ادراری در از بین بردن میکروب و باکتریهای مرده محیط بسیار کمک میکند.

-خانمها بدلیل شکاف و شیارهای موجود در دستگاه تناسلی-ادراری باید درنظافت آن دقت کنند و به طور مرتب و دقیق به شستشوی آن بپردازند.

-پس از ادرار کردن و اجابت مزاج، ناحیه تناسلی باید همیشه از سمت جلو بطرف عقب شسته شود؛ این کار از رانده شدن باکتریهای نواحی مقعد به مهبل جلوگیری می‌کند.

-همیشه مهبل و اطراف آن خشک و تمیز نگه داشته شود؛ رطوبت، رشد میکروبها و قارچها را سرعت می‌بخشد؛ بهتر است پس از استحمام با یک حوله نرم ناحیه تناسلی به ملایمت خشک شود.

-از لباسهای زیر با جنس الیاف نخی استفاده شود و از پوشیدن لباسهای زیر نایلونی و ساخته شده از سایر الیاف مصنوعی خودداری شود.

-از پوشیدن لباسهای تنگ مانند شلوار جین، جوراب شلواری و مایو به مدت طولانی اجتناب شود؛ بهتر است لباسهای گشاد و راحت به تن شود.

-لباسهای زیر باید حداقل هر دو روز در میان عوض شود؛ همچنین در صورت خیس و مرطوب شدن فورا باید لباس زیر عوض شود؛ هیچگاه لباس زیری که خیس و مرطوب است استفاده نشود.

-بهتر است برای شستشوی لباسهای زیر از شوینده‌های غیر معطر استفاده شود و همچنین تا حد امکان از نوارهای بهداشتی و دستمال توالت معطر استفاده نشود.

-سعی شود هنگام عادت ماهیانه از نوار بهداشتیهای استاندارد استفاده شود و حداقل هر 3 ساعت و حداکثر هر 6 تا 12 ساعت تعویض شود.

-کاندومها و دیافراگمهای از جنس لاتکس و ژلهای اسپرم کش در برخی از زنان ایجاد تحریک می‌کنند که باید از سایر روشهای جلوگیری از بارداری استفاده گردد.

-مصرف بی‌رویه و سر خود آنتی‌بیوتیکها میکروبهای مفید و طبیعی مهبل را از میان برده و زمینه ابتلا به عفونتهای قارچی را افزایش می‌دهد؛ توصیه می شود مصرف دارو طبق دستور پزشک باشد.

-استفاده از کاندوم جهت پیشگیری از بیماریهای منتقله جنسی یکی از بهترین روشهای پیشگیری است.

-در صورتی که همسر فرد مبتلا به بیماری منتقله جنسی است تا زمان بهبود همسر از نزدیکی جنسی خودداری شود یا از کاندوم استفاده شود؛ گاهی درمان همسر هم لازم است.

-عوامل بسیاری می‌تواند باعث تقویت ماهیچه‌های کف لگن شود از جمله این عوامل انجام برخی از تمرینهای ورزشی است که ورزشهای کیگل نمونه‌ای از آن است؛ ورزشهای کیگل را با احتیاط در هر زمانی می‌توان انجام داد.