سرویس سیاسی «انتخاب»: شامگاه دیروز -چهارشنبه- در مرز کشمیر میان نظامیان هند و پاکستان درگیریی‌های شدید اتفاق افتاد. این اتفاق تنها چند ساعت بعد از اعلام دولت پاکستان برای بستن حریم هوایی خودش بر روی هند رخ داد. در مجموع وضعیت کنونی وضعیت بحرانی و آشفته را در سطح شبه‌قاره میان دو قدرت بزرگ منطقه یعنی هند و پاکستان ایجاد کرده است.
در راستای پی‌گیری بحران کنونی پیر محمد ملازهی، کارشناس ارشد مسائل شبه‌قاره در گفتوگو با «انتخاب» ابعاد پیچیدگی مساله و سطوح بحران میان دهلی‌نو و اسلام‌آباد را مورد بحث و بررسی قرار داده است.
وعده‌های انتخاباتی نارندرا مودی علت منازعه کنونی در کشمیر
ملازهی در ارتباط ریشه‌ها و علل تنش کنونی میان دو کشور پاکستان و هند بر این اعتقاد است که متعاقب آغاز رقابت انتخاباتی توسط نارندرا مودی، او به مردم هند وعده داد در صورت انتخاب مجدد خودمختاری کشمیر و جامو را لغو خواهد کرد. این وعده موجب حمایت و خرسندی جناح راست‌گرای مذهبی یا راست‌گرایان هندو - که خود «مودی» نیز وابسته به آن‌ها است- شد. اهمیت این خودمختاری در این است که بر اساس ماده 53 قانون اساسی هند، حق سکونت دائم یا خرید ملک و زمین را ندارد. در گذشته نیز انتقاداتی نسبت به این قانون می‌شد اما به دلیل اینکه در آن مقاطع اوایل استقلال هندو بود و سیاست‌مداران این کشور قصد داشتند از طریق فرماندار وقت، کشمیر را به دهلی نو ملحق کنند، به رغم توافق میان رهبران سیاسی پیرامون الحاق مناطق مسلمان‌نشین به پاکستان و هندو به هندوستان، کشمیر تنها مکانی بود که اکثریت جمعیت آن مسلمان بودند ولی حاکم وقت به دلیل سیک مشرب بودن به سمت هند گرایش پیدا کرد. همین مساله موجب شد که اولین جنگ میان هند و پاکستان نیز در سال 1948 رخ دهد و کشمیر به دو قسمت تقسیم شد؛ یک سوم آن در اختیار اسلام‌آباد و دو سوم آن در اختیار دهلی‌نو.
وی افزود: «در مجموع می‌توان وعده نخست‌وزیر هند برای لغو ماده ۳۷۰ قانون اساسی که خودمختاری ایالت «جامو و کشمیر» و اختیارات ویژه آن را به رسمیت می‌شناسد، زمینه را برای خرید ملک و اراضی در این ایالات‌ها توسط هندوها ممکن می‌کند. در واقع، مساله کشمیر و جامو که اساسا مساله‌ای هویتی است در ذهن پاکستانی‌ها این تصور را ایجاد کرده هند در بلندمدت قصد تغییر ساختار دموگرافی و هویت این دو ایالت را دارد. واقعیت نیز این است که با این اقدام اکثریت مسلمانان در اینده تبدیل به اقلیت خواهند شد. در نتیجه بحران کنونی را می‌توان در همین وعده‌های انتخاباتی مودی ارزیابی کرد.»
عدم حل مساله کشمیر با تقابل نظامی
این کارشناس مسائل شبه قاره در ارتباط با واکنش‌های احتمالی و ابزارهای پاکستان در برابر این اقدام هند با بیان اینکه در عرصه قدرت سخت یا توانایی نظامی پاکستان شانسی در برابر هند ندارد، تاکید کرد: «قدرت نظامی هند، تاثیرگذاری این کشور در شبه‌قاره و نزدیکی مناسبات این کشور با آمریکا در وضعیت جدید، عاملی بازدارنده برای وقوع درگیری نظامی بزرگ میان دو طرف است. تنها حالت ممکن در این وضعیت، وقوع جنگ هسته‌ای است که در این حالت دو طرف نابود خواهند شد و برنده‌ای وجود ندارد. در یک جنگ متعارف، با وجود قدرت‌مند بودن ارتش پاکستان، توان نظامی دو کشور قابل قیاس نیست.»
گزینه منطقی پاکستان برای ارجاع مساله کشمیر به شورای امنیت
ملازهی در ادامه گفته‌های خود تصریح کرد: «با وجود کارساز نبودن قدرت نظامی، در بُعد سیاسی پاکستان اقدامی موثرتر را می‌تواند انجام دهد. بر این اساس که اسلام‌آباد، مساله را به شواری امنیت سازمان ملل متحد برده و به قطعنامه‌های سال‌های 1949 و 1951 که در نتیجه دخالت‌های سازمان ملل در این بحران بود، رجوع کند. در این قطعنامه‌ها تاکید شده برای تعیین تکلیف وضعیت مناطق مورد منازعه به آرای عمومی ارجاع شود. علاوه بر این در وضعیت جدید نیز مساله این است که در میان کشمیرها دیدگاه متفاوتی بر مبنای اعتقاد به جدای هر دو بخش کشمیر از کشورهای هند و پاکستان و ایجاد دولتی مستقل شکل گرفته است. بنابراین در صورت دخالت سازمان ملل برای برگزاری همه‌پرسی برای تعیین آینده منطقه کشمیر سه گزینه مطرح خواهد شد؛ الحاق به هند، الحاق به پاکستان و استقلال. با این وجود، تا کنون هندی‌ها حاضر به پذیرش برگزاری همه‌پرسی نشده‌اند و در آینده نیز این انتظار وجود ندارد.»
«میانجی‌گری» راهبرد مناسب ایران در بحران کشمیر
این تحلیلگر مسائل شبه‌قاره در ارتباط با راهبرد مناسب برای ایران نسبت به بحران به وجود آمده بر این باور است که مساله برای ایران اندکی پیچیده است. از یک سو، تهران خود را حامی تمامی مسلمان در سراسر جهان می‌داند و سطحی مثبت از روابط را با اسلام‌آباد دارد و از سوی دیگر ایران مناسبات حسنه‌ای با دهلی‌نو در ابعاد مختلف سیاسی و اقتصاد دارد. بنابراین می‌توان نوعی تناقض را برای ایران در ارتباط با موضوع کشمیر بازشناخت. در چنین شرایطی بهترین راهبرد را می‌توان « اعلام میانجی‌گری میان دو طرف» مورد ارزیابی قرار داد.
