روزنامه اینترنتی فراز نوشت: پس از خروج آمریکا از برجام، شاید امیدوارکننده‌ترین خبر در میانه تشدید تحریم‌ها برای ایران بود، بازگشایی کانال تجاری بشردوستانه میان سوییس و ایران که در بهمن ماه سال گذشته خبرساز شده بود، امیدها را برای واردات بی دردسر دارو و سایر اقلام ضروری به کشور زنده نگه داشت. هرچند بسیاری از مقامات از همان ابتدا نیز به دلیل دخالت‌های آمریکا و کارآمدی این مسیر تجاری تازه، بدبین بودند، اما ارسال اولین محموله دارو تا حدی اوضاع را آرام کرد. حالا اما با گذشت ۶ ماه از همه‌گیری کرونا، مدت‌هاست که خبری از این کانال تازه بشردوستانه نیست و مقامات سوییسی به تازگی، کرونا را سد راهی برای ادامه کار این مسیر تجاری دانسته‌اند.
کرونا، عامل تاخیر ما بود
وزارت خارجه سوئیس به تازگی ناکارآمدی کانال راه‌اندازی‌شده برای مبادلات بشردوستانه با ایران را به شیوع کرونا ربط داده است. یک پایگاه سوئیسی در گزارشی به ناکارآمدی کانال راه اندازی‌شده برای مبادلات بشردوستانه با ایران اذعان کرده است. پایگاه «سوئیس‌اینفو» نوشته این کانال که قرار بود ارسال دارو و سایر اقلام ضروری به ایران را تسهیل کند با تأخیر مواجه شده است. در بیانیه وزارت خارجه سوئیس آمده است: «متأسفانه به دلیل کووید-۱۹ تأخیرهایی صورت گرفته است.» در ادامه این بیانیه آمده است: «شرکت‌های ذی‌نفع به خصوص در بخش دارویی یک شبه با اولویت‌های دیگری روبرو شدند. با وجود این مایلیم تأکید کنیم که چند شرکت مورد تأیید قرار گرفته‌اند و اولین تراکنش‌ها به زودی انجام خواهند شد.» سخنگوی وزرات امور اقتصادی سوئیس گفت: «هیچ مبادله‌ای از این کانال انجام نشده است. متأسفانه، این فرایند به دلیل همه‌گیری کووید-۱۹ کندتر از روند مورد انتظار بوده است.»
این در حالی است که در ابتدای همه‌گیری کرونا، حسن روحانی، رسیس جمهوری ایران، بر لزوم فعال‌تر شدن این سازوکار مالی تاکید کرد و گفته بود: «ایجاد این سازو کار می‌تواند در این شرایط سخت تاثیر گذار باشد و انتظار داریم با فعال‌تر شدن این سازوکار مالی، مواردی از منابع مالی ایران در برخی کشورها از این مسیر عملیاتی شود.»
رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و سوئیس نیز گفته بود: «می‌توان تجهیزات پزشکی مقابله با کرونا را از طریق این کانال تهیه کرد.» شریف نظام مافی، درباره اینکه امکان خرید دارو، لباس و تجهیزات مورد نیاز مقابله با ویروس کرونا از طریق شرکت‌های تولیدکننده سوئیسی وجود دارد یا نه، گفت: «امکان خرید تجهیزات پزشکی از طریق این کانال مالی وجود دارد.»
کانال سوییس چگونه کار می‌کند؟
ماجرا از آن جا آغاز شد که پس از خروج امریکا از برجام، خزانه‌داری این کشور، با اعمال دستورالعمل‌هایی موسوم به «تمهیدات خاص نوع ۵» تهران را در زمره قلمروهای قضایی موجد نگرانی‌های خاص از لحاظ پولشویی قرار داده و نهادها و سازمان‌های مالی را به اتحاذ تدابیری ویژه در مراودات مالی با طرف‌های مرتبط با ایران، از جمله در مبادلات اقلام بشردوستانه با ایران ملزم کرد. خزانه‌داری آمریکا در آن بیانیه که همزمان با راه‌اندازی ساز و کار SHTA برای مبادلات انسان‌دوستانه با ایران صادر کرده بود اشاره کرد که «شبکه اجرایی جرائم مالی خزانه‌داری آمریکا، همزمان با راه‌اندازی مکانیسم جدید برای تسهیل مبادلات انسان‌دوستانه با ایران، با استناد به بند ۳۱۱ «قانون میهن‌پرستی»، مصوب سال ۲۰۰۱ قواعد جدیدی «برای محافظت از نظام مالی آمریکا در برابر فعالیت‌های مالی مخرب ایران» به کار گرفته است. تدبیر خاص نوع ۵ به شبکه اجرایی جرائم مالی اجازه می‌دهد در صورتی که تشخیص دهد حساب کارگزاری یا حساب payable-through که قرار است برای یک بانک خارجی یا به نیابت از آن افتتاح شود به نحوی با یک قلمرو «موجد نگرانی‌های پولشویی» مرتبط است، برای افتتاح آن حساب‌ها در داخل آمریکا محدودیت‌هایی اعمال کند.
این‌ها هیاهوهایی بر سر راه اندازی کانال تازه بشردوستانه میان ایران و سوییس بود. کانالی که در ۱۳ بهمن ماه ۹۸ اولین بار، سفیر سوییس در تهران از عملیاتی شدن آن خبر داد. سفیر سوییس در آن زمان گفت که سازوکار مالی سوییس در ۲ تا ۳ هفته آینده راه اندازی می‌شود و ۱۸۰ هزار بسته از اقلام دارویی مورد نیاز بیماران پیوند اعضا وارد تهران شده است. مارکوس لایتنر در نشست خبری خود در محل سفارت این کشور در تهران گفت: «هدف تمهید تجاری انسان دوستانه سوییس این است که اطمینان حاصل کند که صادرکنندگان و شرکت‌های مستقر در سوییس که دفاتر مرکزی یا شعب آنها در سوییس است، در حوزه دارویی و پزشکی بتوانند کانال مالی ایمنی با کمک بانک مرکزی این کشور داشته باشند و بتوانند صادرات خود را به ایران ادامه دهند.» سفیر سوییس در تهران افزود: «با ایجاد این کانال سهم مهمی در تامین مواد دارویی وغذایی خواهد داشت که کاملا در راستای سنت انسان دوستانه سوییس است. البته این کانال فقط انسان دوستانه نیست بلکه می‌تواند نشانه و پیام سیاسی هم باشد.» او درباره نقش آمریکا نیز گفت: «با توجه به اعتمادی که سوییس هم در ایران و هم در آمریکا دارد، ما توانستیم این کانال مالی را ایجاد کنیم تا بتواند اقلام انسان دوستانه را برای بیماران و مصرف کنندگان ایرانی فراهم کند.» او همچنین درباره ساز و کار اجرایی این مسیر توضیح داد: «با توجه به اینکه کانال‌ها و روش‌های پرداختی باقیمانده خیلی گران، پیچیده و در اغلب موارد قابل اعتماد نیستند از این رو این کانال را ایجاد کردیم تا بتوانیم این راهکار را ادامه دهیم. در عین حال برای اینکه این تمهید تجاری انسان دوستانه راه‌اندازی شود همکاری نزدیکی با مقامات ایرانی، سوئیسی، آمریکایی، شرکت‌ها و بانک‌های سوئیسی داشتیم.» لایتنر یادآور شد: «در اجرای معامله آزمایشی هفته گذشته، سه پرداخت از طریق بانک bcp مستقر در ژنو انجام شد که این از اهمیت کلیدی برای اجرایی کردن سازوکار برخوردار هستند. این معاملات شامل تامین داروهای متفاوت از یک شرکت دارویی سوییسی هستند که ارزش تقریبی این اقلام ۲.۳ میلیون یورو است که امروز دو مورد از موضوعات این معامله به ایران رسید و امروز ۱۸۰ هزار بسته از اقلام دارویی مورد نیاز بیماران پیوند اعضا وارد ایران شد.»
بیم و امیدها به کانال سوییسی
با آغاز به کار کانال تازه بشردوستانه سویس، از همان ابتدا، تردیدهای زیادی از سوی مقامات کشورمان نسبت به کارآمدی آن مطرح شد.
بهمن ۹۸ بود که رییس کل بانک مرکزی گفت: «ایران برای این بخش از امور ضروری کشور وابسته به تصمیم ها و اقدام های دیگران نیست. یک‌سال و نیم گذشته نیز آمریکا حداکثر تلاش خود برای جلوگیری و اختلال در روند واردات دارو برای بیماران کشورمان انجام داد.» رییس کل بانک مرکزی افزود: «موضوع اعلام صدور مجوز توسط آمریکا برای واردات دارو و تجهیزات پزشکی نشان می دهد که باوجود ادعای آمریکا مبنی بر تحریم نبودن دارو و اقلام بشردوستانه، این اقلام عملا توسط آمریکا تحریم شده؛ زیرا در غیر این صورت دیگر نیازی به مجوز نداشت.»
با گذشت یک ماه از آغاز این کانال نیز سخنگوی وزارت امور خارجه گفت: «آمریکایی‌ها علی‌رغم این که ادعا می‌کنند اقلام دارویی جزو تحریم نیست اما عملا راه را بسته اند و تا الان اجازه نداده‌اند منابع مالی ما در دیگر کشورها وارد کانال سوئیس شود.» سیدعباس موسوی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی تصریح کرد: «بنابراین تا اقدام عملی نکنند و موانع برطرف نشود ما حرف‌ها و ادعاهای آنها را جز حرف گزاف و فریب نمی‌دانیم.»
معاون حقوقی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز در این باره گفت: «کانال مورد ادعای سوئیس برای انتقال دارو به ایران مشکل تحریم ظالمانه دارو توسط آمریکا را حل نمی‌کند و حجم فعالیت بالایی ندارد.» کریم همتی، در نشست خبری در وزارت بهداشت افزود: «وزارت بهداشت از هر کانالی که برای تامین دارو و تجهیزات پزشکی مورد نیاز بیماران باز شود استقبال و از آن استفاده می‌کند و هر مقدار بتواند از این کانال نیز برای تامین بیماران به خصوص افراد مبتلا به سرطان و بیماری های صعب العلاج استفاده می‌کند اما این کانال مشکل اساسی تامین داروی مورد نیاز بیماران کشور و انتقال ارز برای خرید دارو و تجهیزات مورد نیاز بیماران را حل نمی‌کند.»
در میانه بحران کرونا در فروردین سال جاری نیز مجید تخت روانچی،نماینده ایران در سازمان ملل، در مقاله‌ای در یو اس آی تودی نوشت: «تحریم های آمریکا علیه بخش پزشکی ایران، مانع مهمی بر سر تلاش‌های ایران برای مهار این ویروس است.» روانچی تاکید کرد که «دولت آمریکا همواره ادعا می‌کند که کالاهای بشردوستانه از مجازات‌های فرا سرزمینی‌اش معاف هستند. با این حال این ادعا، خلاف واقع است. کانال مالی که برای تسهیل این گونه معاملات، حتی برای کالاهای بشردوستانه مورد نیاز است قابل دسترسی نیست چرا که موسسات مالی نگران اقدامات تنبیهی آمریکا در صورت نقض قوانین این کشور هستند. حتی کانال به اصطلاح سوئیس که به منظور تسهیل تجارت بشردوستانه با ایران طراحی شده و با هیاهوی زیادی رونمایی شد، در عمل کارایی ندارد، چرا که ماهیتا انتقال ذخایر ارزی ایران – که خارج از کشور مسدود شده است – به بانک تعیین شده سوئیسی با دشواری‌های بسیاری روبرو است.»
حالا با اعتراف طرف سوییسی به ناکارآمدی کانال بشردوستانه افتتاح شده پس از ۶ ماه فعالیت، بخشی زیادی از تردیدهای مقامات کشور، رنگ واقعیت به خود گرفته است. واقعیت آن است که مسیری که قرار بود پلی برای تسهیل ورود دارو و خدمات پزشکی به کشور باشد حالا درست در میانه یک بحران بهداشتی و در شرایطی به نیاز به واردات این اقلام، بیش از پیش احساس می‌شود، به دلیل شیوع ویروس، به ابزاری برای ضد خود تبدیل شده است.
