این روز‌ها که نام ارز دیجیتال یا رمز ارز را می‌شنویم، پرسش‌های متعددی درباره این وجه دیجیتال به ذهنمان می‌رسد. یکی از مهمترین پرسش ها، احکام شرعی در خصوص ارز دیجیتال است، با این وجود پرسش اولیه این است که اساسا ارز دیجیتال چیست؟ ارزهای دیجیتال ارز‌هایی هستند که به صورت الکترونیکی ذخیره و منتقل می‌شوند و مبنای آن‌ها صفر و یک است.
به گزارش سرویس خواندنی‌های انتخاب، ارز دیجیتال به انواع مقادیر با ارزش ایجاد شده در بستر دیجیتال اشاره دارد؛ بنابراین مبنای این نوع ارز به طور کلی با ارزهای فیزیکی و رایجی که می‌شناسیم متفاوت است. با این وجود ارز دیجیتال با، اما و اگر‌های متعددی همراه است و هنوز مورد اعتماد بسیاری از افراد قرار ندارد.
ریشه‌های ارز دیجیتال
پول‌های دیجیتال مانند بیت کوین و اتریوم به عنوان «پول‌های غیرمتمرکز دیجیتال» شناخته می‌شوند؛ به این معنی که مرکزی برای تولیداین پول وجود ندارد. بیت کوین اولین پول دیجیتال، یک سیستم پرداخت جدید و یک نوع پول کاملاً دیجیتال را به وجود آورده‌است. این اولین شبکه پرداخت نقطه به نقطه غیر متمرکزی هست که توسط کاربرانش بدون هیچگونه واسطه ای، قدرت یافته‌است.
ریشه‌های ارز دیجیتال به ایجاد شرکت دیجی‌کش در اواخر دهه ۹۰ توسط دیوید چاوم برمی‌گردد. دیجی‌کش که در آن از علم رمزنگاری استفاده شده بود، بستری برای بانک‌ها فراهم می‌کرد تا به وسیله آن قابلیت انتقال ارزش به صورت الکترونیکی فراهم شود.
پولشویی و ارز دیجیتال
یکی از اولین ای-گلد‌ها با پشتوانه طلا در سال ۱۹۹۶ ایجاد شد. یکی از پول‌های دیجیتال مطرح دیگر رزرو آزادی بود که در سال ۲۰۰۶ به‌وجود آمد. این سرویس به کاربران اجازه می‌داد تا پول دلار یا یوروی خود را به رزرو آزادی تبدیل کرده و بتوانند آن را آزادانه با دستمزد ۱٪ بین یکدیگر رد و بدل کنند. هر دوی این سرویس‌ها متمرکز بوده و برای استفاده در پولشویی شهرت داشتند. همین امر سبب شد تا دولت آمریکا هر دو سرویس را تعطیل کند.
بیت کوین چیست؟
بیت‌کوین در سال ۲۰۰۹ به جهانیان معرفی شد و به سرعت به سرشناس‌ترین ارز دیجیتال در جهان تبدیل شد. ولی از نظر حقوقی هنوز هیچ کشوری آن را به عنوان پول قانونی به رسمیت نشناخته‌است. از نظر فنی بیت‌کوین نخستین پول دیجیتال غیرمتمرکز است. چرا که بدون بانک مرکزی یا مسئول مرکزی کار می‌کند. این شبکه همتابه‌همتا است و تراکنش‌ها، مستقیماً و بدون واسطه بین کاربران انجام می‌شود.
هیچ‌کس مالک شبکه بیت‌کوین نیست و مانند ایمیل، این کاربران بیت‌کوین هستند که آن را کنترل می‌کنند. کاربرد‌های بیت‌کوین در هیچ‌کدام از دیگر سیستم‌های پرداخت دیگر یافتنی نیست. در اردیبهشت ۱۳۹۷ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که به‌کارگیری بیت کوین و ارزهای مجازی دیگر در تمام مراکز پولی و مالی ممنوع است.
برخی از مردم جهان، بیت‌کوین می‌خرند یا از آن برای سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند. در ماه ژوئیه سال ۲۰۱۴ نخستین صندوق بیت‌کوین در نیوجرسی تنظیم و توسط کمیسیون خدمات مالی نیوجرسی تأیید شد. در سال ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴، بانک مرکزی اروپا و سازمان تنظیم مقررات صنعت مالی هشدار دادند که سرمایه‌گذاری در بیت‌کوین ریسک است.
چرا بیت کوین مورد انتقاد است؟
_نامشخص بودن طرفین پرداخت
_عدم تایید ارزهای دیجیتل توسط اغلب نهاد‌های دولتی و قانونی
_غیرقابل ردیابی بودن یا دشوار بودن ردیابی گیرنده و فرستنده
_استفاده در برخی وبسایت‌های سیاه یا استفاده برای پولشویی
بیت‌کوین‌ها عموماً از راه فعالیت‌های استخراج (ماینینگ) که همان فرایند پردازش تراکنش‌های بیت‌کوین است، بدست می‌آیند. این روش مستلزم در اختیار داشتن کامپیوتر‌ها و سخت‌افزار‌های قدرتمندی است. رهمچنین برخی از وب سایت‌های بخت‌آزمایی، به کاربران خود بیت‌کوین می‌دهند؛ بنابراین دو عنصرِ «غیر متمرکز بودنِ حسابرسی» و «نقل و انتقالات بدون حضور یک نهاد واسطه‌ای» دو ویژگی مهم رمزارزهاست که آن‌ها را از سیستم‌های مرسوم در نظام بانکی متمایز می‌کند.
حکم شرعی بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال
اصول چهارگانه معاملات را باید در مورد حکم فقهی بیت کوین و رمز ارزها مد نظر داشت: وجود یا عدم وجود ضرر غرر اکل مال به باطل ربا در مورد حکم شرعی رمز ارز ها، غرر که آیت الله محمد جواد فاضل لنکرانی نیز به آن اشاره داشته‌اند، و مساله اکل مال به باطل مورد بحث و تحقیق است.
یکی از ایرادات وارد بر رمز ارزها که بیشتر از طرف اهل سنت مطرح می‌شود مساله قمار در استخراج است، زیرا ماینر در هر لحظه نمی‌داند که در برابر منابع مصرفی جایزه بلاک را دریافت خواهد کرد یا خیر و این مساله به صورت یک احتمال باقی مانده است.
قاعده لاضرر و لا ضرار فی الاسلام از فقه فردی به طریق اولی به فقه حکومتی وارد می‌شود و بیان می‌کند که در هیچ معامله‌ای طرف یا طرفین نباید از معامله متضرر باشند که در سطح حکومتی و اقتصاد نیز قابل تعمیم است. با توجه به اینکه قیمت بیت کوین و رمز ارزها بهتر از هر کالای دیگری در سطح جهان با عرضه و تقاضا کنترل و تعیین می‌شود پس در سطح فردی ضرر نمی‌تواند متوجه فردی باشد که از قیمت آگاه است و در غیر این صورت شرط غرر در معامله برقرار خواهد شد.
همچنین ضرر عمومی از حضور رمز ارزها برای جامعه قابل اثبات نیست و همان طور که در انتهای مقاله توضیح خواهیم داد رمز ارزها دارای ویژگی‌هایی هستند که در نظر اسلام پسندیده بوده، ولی ارزهای فعلی دنیا فاقد این خصوصیات هستند. از عوامل دیگری که برای باطل بودن معامله با بیت‌کوین یا حرام بودن آن آورده می‌شود ادعای ارتباط آن با دشمنان مسلمانان یا امثال آن است که می‌تواند تحت عنوان قاعده نفی سبیل برای ارائه حکم شرعی له یا علیه رمز ارزها استفاده شود.
قاعده نفی سبیل ناظر بر مسدود کردن امکان تسلط دیگران بر جامعه مسلمین از طریق رمز ارزها است. یکی از محکم‌ترین پاسخ‌ها به این شبهات، قاعده شرعی «البینه علی المدعی» است به عبارت بهتر مدعیان این شبهات تا زمانی که دلیل روشن و دقیقی برای اثبات این ادعا نداشته باشند نباید با استناد به این شبهات حکمی در رد رمز ارزها صادر کنند.
ضمن اینکه طبیعت غیر متمرکز و توزیع شده اغلب شبکه‌های بلاکچین قابل رصد و مشاهده است. علاوه بر این موارد، مالکیت در بلاکچین به صورت خصوصی است و یک حکومت خارجی به واسطه اینکه رمز ارزها یا استخراج آن در اختیار مردم آن کشور قرار دارد نمی‌تواند دارای سلطه بر کشور دیگری باشد. همچنین ماهیت اکوسیستم بلاکچین در تشابه با خود شبکه نوعی توزیع شدگی را نشان می‌دهد که طرف‌های مختلف حاضر در شبکه گا‌ها منافع متضادی نیز دارند.
به طور مثال دارندگان رمز ارزها، ماینرها، صرافی رمز ارزها، کیف پول رمز ارزها، توسعه دهندگان بلاکچین همگی طرف‌های درگیر در اکوسیستمی هستند که هیچ یک بدون حضور حداقلی دیگری قادر به فعالیت نیستند و به طور مثال صرف تسلط بر مخزن کد بیت کوین نمی‌تواند باعث تسلط بر شبکه بلاکچین بیت کوین شود. در مورد رعایت مصلحت مسلمین هم هیچ دلیل یا ادعای له یا علیه رمز ارزها در تقابل با مصلحت مسلمانان وجود ندارد.
نظر مراجع تقلید درباره حکم رمز ارزها
در سال ۱۳۹۶ استفتائی از برخی مراجع عظام تقلید پیرامون حکم شرعی استفاده از بیت کوین در معاملات، صورت گرفته که نتیجه آن به شرح زیر است:
به طور کلی نظرات علمای مختلف درباره حکم شرعی کریپتوکارنسی‌ها را می‌توان در سه دسته بدون نظر، مخالف یا موافق با ذکر دلیل و موافق یا مخالف بدون ذکر دلیل طبقه بندی کرد. آنچه که مهم است این است که همان طور که اشاره شد باید به تفکیک حوزه و همچنین با توجه به کارکرد رمز ارزها نسبت به ارائه حکم شرعی در مورد آن‌ها اقدام کرد.
در ادامه نظرات مراجع عظام تقلید را می‌توانید بخوانید:
مطابق نظر آیت الله خامنه‌ای
سوال: حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟
پاسخ:
از مقام معظم رهبری پاسخی در این زمینه به دست ما نرسیده است. (تذکر مهم: با توجه به اینکه مقام معظم رهبری در این زمینه فتوا نداده اند، این به این معنا نیست که استفاده از این پول اشکال ندارد، بلکه مقلدین ایشان باید با رعایت الاعلم فالاعلم به مرجع دیگر در این مسئله رجوع کنند. لازم به ذکر است مطابق نظر معظم له رعایت قوانین رسمی کشور در این زمینه لازم الاجراست.
طبق نظر آیت الله مکارم شیرازی
سوال: حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟
پاسخ: با توجه به ابهامات زیادی که بیت کوین دارد معامله آن اشکال دارد.
آیت الله نوری همدانی
حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟
پاسخ: ورود در این معاملات اشکال دارد.
حضرت آیت الله هاشمی شاهرودی
سوال: حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟
پاسخ: با توجه به ابهامات فراوانی که این نوع معامله دارد، استفاده از این پول جایز نیست.
آیت الله وحید خراسانی
سوال: حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟
پاسخ: خرید و فروش آن باطل است.
آیت الله صافی گلپایگانی
سوال: حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟
پاسخ: حرام و اکل مال به باطل است. والله العالم
آیت الله شبیری زنجانی
معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چه حکمی دارد؟
پاسخ: چنانچه استفاده از این‌گونه ارزها نوعاً مفسده اقتصادی داشته یا خلاف قانون باشد، خرید و فروش آن اشکال دارد.
