مدتی است که بسیاری از افراد برای سرمایه گذاری در بورس مشتاق شده اند. اما این علاقه با پرسش‌های متعددی همراه است که بی جواب می‌ماند. عرضه اولیه سهام شرکت‌ها یکی از گزینه‌های بسیار جذاب برای سرمایه گذاران، به ویژه افراد تازه وارد در بورس است، چرا که سهام‌هایی که در این عرضه به فروش می‌رسند، اغلب سودآور هستند و طرفداران پرشماری دارند.
به گزارش سرویس خواندنی‌های انتخاب، برای سرمایه گذاری در بورس باید با برخی از اصطلاحات مهم نیز آشنا شد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:
عرضه اولیه سهام
این اصطلاح، معرف نخستین روز عرضه سهام یک شرکت در بازار بورس است، که در آن، درصد مشخصی از کل سهام شرکت برای نخستین بار در بازار بورس عرضه می‌شود. تجربه نشان داده که بیش از ۹۰% از عرضه‌های اولیه‌ای که در بورس انجام می‌شوند سودآور هستند.
البته ذکر این نکته نیز بسیار مهم است که عرضه اولیه یک شرکت در بورس به این معنی نیست که شرکت مذکور تازه کار و مبتدی است، بلکه معمولا به این مفهوم است که اخیرا اجازه خرید و فروش سهام آن در بورس صادر شده است. حتی گاهی شرکت‌های دولتی با سال‌ها سابقه کار در این عرضه شرکت کنند. شرایط خرید و فروش سهام در عرضه‌های اولیه کمی با سهام‌های عادی متفاوت است.
چگونه عرضه اولیه را خریداری کنیم؟
اگرچه روش‌های این کار متعدد است، اما روش‌های رایج در بازار بورس مشخص و محدودند. تا مدتی پیش، عرضه‌های اولیه‌ای که در بورس انجام می‌شدند به روش حراج با اولویت زمان صورت می‌گرفتند. به این ترتیب که سهم‌ها طی فرآیندی که سرمایه گذاران حقیقی در آن نقشی نداشتند، ابتدا کشف قیمت می‌شد؛ یعنی قیمتی که سرمایه گذاران برای اولین بار می‌توانستند آن سهام را خریداری کنند، مشخص می‌شد. سپس با توجه به تعداد سهام شرکت و تعداد سهامی که قرار بود عرضه شود، سهمیه هر فرد برای خرید سهام عرضه اولیه مشخص و ساعت سفارش گذاری تعیین می‌شد؛ بنابراین در این روش، قیمت خرید، ساعت خرید و حداکثر حجم خرید از قبل کاملا مشخص می‌شد و شما باید در ساعت مشخص شده سفارش خود را در سیستم ثبت می‌کردید. افزون بر این، چنانچه تعداد سهم‌های تقاضا شده از تعداد سهم‌های عرضه شده بیشتر می‌شد، اولویت با افرادی بود که سفارش خود را زودتر ثبت کرده بودند.
چگونه از عرضه اولیه سود ببریم؟
تجربه‌ای رایج در میان فعالان بازار می‌گوید خرید عرضه اولیه سودآور است. زیرا تاکنون بیش از ۹۰% عرضه‌های اولیه بورس حداقل بین ۲۰تا ۳۰% سود را برای خریداران خواهد داشت. حتی در برخی موارد این سود به بیش از ۱۰۰% نیز رسیده است. این موضوع باعث شده که تقاضا برای سهم‌هایی که برای اولین بار عرضه می‌شوند افزایش پیدا کند.
با این حال، افزایش تقاضا در کنار محدودیت‌های خریدی که در زمان عرضه اولیه وجود دارند، باعث می‌شود که تقاضا برای سهم عرضه شده نسبت به تعداد سهامی که در بازار عرضه می‌شود، بیشتر باشد. اگر سهام ارائه شده در زمان اولین عرضه را خریداری کنید، به احتمال زیاد چند روزی شاهد صف خرید در سهمتان خواهید بود. البته همان‌طور که گفته شد این اتفاق در بیشتر مواقع رخ می‌دهد و همیشگی نیست. پس نمی‌توان از قبل با اطمینان گفت که قیمت آن سهم حتما در روز‌های آینده رشد می‌کند.
چرا قیمت سهام شرکت‌ها بعد از عرضه اولیه رشد می‌کند؟
یکی از دلایل رشد قیمت سهم بعد از اولین عرضه، وجود دو محدودیت است؛ محدودیت در تعداد سهام قابل خریداری و محدودیت در تعداد سهام عرضه شده. در چنین شرایطی سهام شرکت کمی ارزان‌تر از ارزش ذاتی خواهد بود که توسط تحلیل‌گران برآورد شده و در نتیجه برای سرمایه گذاران جذابیت بیشتری دارد. این کار باعث افزایش تقاضا برای آن سهم می‌شود.
این جذابیت قیمت، باعث می‌شود تا قیمت سهام شرکت‌ها بعد از عرضه اولیه رشد کند. بعد از مدتی با افزایش قیمت سهم و عرضه سهامداران عمده و سرمایه گذارانی که در ابتدا سهم را خریداری کرده‌اند کم‌کم تقاضا برای سهم کاهش پیدا می‌کند. در این شرایط گفته می‌شود که سهم، متعادل شده است. در نهایت نیز سرمایه گذاران با سهم مذکور مثل سایر سهم‌های بازار برخورد می‌کنند. از این به بعد رشد و افت قیمت سهم به عملکرد آن شرکت بستگی پیدا می‌کند. حتی اگر آن سهم به شکل هیجانی رشد کرده باشد، باز هم این احتمال وجود دارد که افت زیادی را تجربه کند.
خرید عرضه اولیه سهام در بورس به روش بوک بیلدینگ
به تازگی در بورس تهران از روش جدیدی به نام «بوک بیلدینگ» برای خرید عرضه اولیه رونمایی شده است. مهم‌ترین مزیت این روش، امکان ثبت سفارش به قیمت‌های متفاوت است. در روش بوک بیلدینگ، هر سفارش با توجه به حداکثر حجم مشخص شده و در قیمتی که خریدار تعیین می‌کند در سامانه معاملات ثبت خواهد شد. به این ترتیب، در تخصیص سهام، بی‌عدالتی ایجاد نمی‌شود.
در روش بوک بیلدینگ هر خریدار با توجه به تحلیل و بررسی‌های خود، درخواست خرید سهام را در ساعتی مشخص که از قبل توسط ناظر بازار اعلام می‌شود، در سیستم معاملاتی ثبت می‌کند. یکی از معایب روش بوک بیلدینگ، قیمت و محدودیت مثبت و منفی ۱۰ درصد است. با وجود آن که نهاد عرضه کننده، یک قیمت را به عنوان کف قیمت سهم مشخص می‌کند. اما سرمایه گذاران می‌توانند سفارش خرید خود را در بازه‌ای بین این قیمت کف و ۱۰% بالاتر از آن قرار دهند.
مشکل این است که به احتمال زیاد چنین کاری باعث می‌شود تا افراد در سقف قیمتی ثبت سفارش و خرید سهام را انجام دهند که ممکن است باعث ایجاد صف خرید در عرضه اولیه شود. اما به صورت کلی، شما در این روش راحت‌تر از روش حراج، خرید خواهید کرد. هم چنین دیگر اولویت با سفارش زودتر نیست و شما نباید خیلی سریع سفارش خود را ثبت کنید. بلکه بر اساس تحلیل خود آن قیمتی را که در بازه مشخص شده انتخاب کرده و در آن قیمت، سفارش خود را ثبت می‌کنید.
عرضه اولیه در روش بوک بیلدینگ به این صورت اجرا می‌شود:
شرکتی که شرایط پذیرش در بازار بورس یا فرابورس را دارد و به اصطلاح در بازار «درج نماد» شده است توسط یکی از شرکت‌های مشاور سرمایه گذاری یا تامین سرمایه، ارزش گذاری می‌شود. این تعیین ارزش پس از بررسی کامل بنیادی شرکت، تخمین سودآوری آتی، تخمین نرخ بازدهی مورد انتظار سرمایه گذار و استفاده از روش‌های ارزش‌گذاری همچون تنزیل جریانات نقدی انجام می‌شود.
با توجه به ماهیت روش بوک بیلدینگ، قیمتی به عنوان حداقل قیمت مورد تایید قرار می‌گیرد و سقف قیمتی که معمولا ۱۰ درصد بیشتر از حداقل قیمت است تعیین می‌گردد تا تمام سرمایه گذاران علاقه‌مند به شرکت در اولین عرضه، متناسب با تحلیلشان درخواست قیمتی خود را ثبت کنند. حداقل ۴۸ ساعت کاری قبل از انجام اولین عرضه، اطلاعیه آن در سایت سازمان بورس یا فرابورس منتشر می‌شود. در آن اطلاعیه حداکثر تعداد سهام قابل سفارش، تاریخ انجام اولین عرضه و دامنه قیمت مجاز تعیین می‌گردد. در روز مشخص شده برای عرضه، اطلاعیه شروع دوره معاملات عرضه اولیه در سایت سازمان بورس و توسط ناظر بازار اعلام می‌شود. پس از آن، شما به مدت ۲ ساعت فرصت دارید تا درخواست خود را ثبت کنید. پس از پایان دوره سفارش سرمایه گذاران، سازمان بورس متناسب با تعداد متقاضیان و سقف تعداد سهام قابل عرضه، شروع به تخصیص سهام به تمام متقاضیان می‌کند.
برای خرید عرضه‌های اولیه توجه به اطلاعیه ناظر در روز عرضه بسیار مهم است. زیرا این اطلاعیه شامل موارد مهمی از جمله بازه قیمت سهمیه مجاز هر فرد و زمان مجاز ارسال سفارش است. در روز‌هایی که شرکت‌ها اولین عرضه خود را انجام می‌دهند، ترافیک بالایی در سایت کارگزاریها ایجاد می‌شود؛ بنابراین پیشنهاد می‌کنیم که از قبل حساب کاربری خود را شارژ کنید تا در روز عرضه با مشکل روبه‌رو نشوید.
در روش بوک بیلدینگ هر کد بورسی (هر فرد) تنها از طریق یک کارگزاری و از طریق یک درخواست می‌تواند در اولین عرضه شرکت کند. یعنی نمی‌توانید در یک سفارش ۲۵۰ سهم و در سفارش دوم ۱۵۰ سهم را ثبت کنید. بلکه باید در یک سفارش ۴۰۰ سهم را سفارش بدهید. در روش قبلی، افراد از طریق چندین کارگزاری سفارش خود را ثبت می‌کردند تا بالاخره یکی از کارگزاریها سفارش آن‌ها را ثبت کند. ولی در روش بوک بیلدینگ با توجه به وجود زمان دو ساعته جهت ارسال سفارش این مشکل برطرف شده است.
افزایش قیمت سهم در روز پس از اولین عرضه، به حمایت سهم از سوی سهام‌دار عمده و وجود تقاضای مناسب از سوی سرمایه گذاران بستگی دارد. این موضوع به جز چند مورد محدود، انجام شده و در نتیجه حداقل بازدهی ۱۵ درصدی را محقق کرده است.
عرضه اولیه به روش بازگشایی نماد
در صورتی که به تشخیص هیئت پذیرش، سهام شناور آزاد شرکت و تعداد سهامداران آن بزرگتر یا مساوی حد نصاب‌های بازار و تابلوی مربوطه سهام، موضوع دستورالعمل پذیرش باشد، عرضه اولیه به روش گشایش، بدون دامنه نوسان قیمت و به ترتیبی که در ماده ۲۲ دستورالعمل نحوه انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران آمده است، انجام می‌شود. قیمت پایانی سهم در روز عرضه اولیه، میانگین موزون معاملات روزانه سهم در آن روز خواهد بود (اطلاعیه این نوع عرضه اولیه، حداقل ۲ روز کاری قبل از عرضه، توسط بورس منتشر می‌شود. مدیرعامل بورس می‌تواند کشف قیمت سهم را به معامله حجم مشخصی از سهام ناشر مشروط کند و در صورت عدم انجام معامله در حجم مشخص شده، معاملات را تأیید نکرده و عرضه را به جلسه دیگری موکول نماید. همچنین در عرضه اولیه به روش فوق، باید بخش معینی از سهام شرکت که توسط بورس تعیین می‌شود، قابل معامله باشد).
بورس می‌تواند محدودیت‌هایی به شرح ذیل در زمان عرضه اولیه به روش گشایش اعمال نماید. در صورت اعمال هر یک از این محدودیت‌ها، بورس ملزم است موضوع را به طور مقتضی قبل از گشایش نماد به منظور دریافت سفارش، اطلاع‌رسانی کند:
ممنوعیت فروش مجدد سهام خریداری شده در همان جلسه معاملاتی توسط مشتریان
عدم رعایت این محدودیت‌ها، تخلف کارگزار بوده و موضوع، جهت رسیدگی به مرجع رسیدگی به تخلفات ارجاع خواهد شد. در عین حال بورس می‌تواند سفارش‌هایی که موجب عدم رعایت این محدودیت‌ها شده است را راساً اصلاح یا حذف نماید. در این موارد، کلیه مسئولیت‌های احتمالی ناشی از اصلاح یا حذف سفارش بر عهده کارگزار مربوطه است و بورس مسئولیتی ندارد.
