روزنامه اینترنتی فراز نوشت: بهره برداری بی رویه از منابع شن و ماسه در سطح جهان باعث كمبود این منابع شده است و علاوه بر آن که به محیط زیست آسیب می زند، جوامع را به خطر می اندازد و حتی سبب ترویج جنگ و خشونت می شود»؛ این چشم اندازی است كه در نشریه علمی Science منتشر شده و قابل تعمیم به معادن تمام نقاط جهان است. با این حال ایران به عنوان کشوری که با منابع غنی شناخته می شود، چندان در حفظ این ثروت موفق نبوده بلکه با بهره برداری افزون بر استاندارد معادن برای صادرات و افزایش درآمدهای ارزی، ابعاد منفی این ذخایر را بیش از مزایای آن به جان می خرد.
تقاضای روزافزون برای شن و ماسه
شن و ماسه در حال حاضر بیشترین مواد معدنی استخراج شده در ایران و جهان است، به طوری كه میزان بهره برداری از منابع این دو ماده از استخراج سوخت های فسیلی و زیست توده پیشی گرفته است. همچنین شن و ماسه دو عنصر كلیدی برای ساخت بتن، جاده ها، شیشه و ابزارهای الكترونیك هستند. مقدار زیادی شن و ماسه برای پروژه های آبادسازی زمین، استخراج گاز و برنامه های بازسازی ساحلی مورد بهره برداری قرار می گیرد. در دهه گذشته كشورها بیش از ٢۰ میلیارد تن شن و ماسه فقط برای ساخت و ساز استخراج كردند؛ بیشترین میزان این بهره برداری در منطقه آسیا و اقیانوس آرام و به دنبال آن، اروپا و آمریكای شمالی بود.
جای خالی استراتژی در ذخایر ملی
در حوزه معادن ایران اما صحبت از همه چیز هست به غیر از استراتژی …! اگرچه تاکیدات مهمی برای رونق و رشد این حوزه شده است و بخش معدن از اولویت‌های دولت برای ایجاد حرکت و فعالیت اقتصادی در آن مدنظر قرار گرفته، اما هیچ برنامه مدونی مبنی بر انجام کار در این حوزه مشخص نشده است. واقعیت این است که در بخش معدن مدت مدیدی است که دچار شعارزدگی شده‌ایم. اتفاقی که پیش روی این بخش تاکنون بوده سبب شده تا این حوزه مغفول بماند. به طور کلی می‌توان ادعا کرد که در زمینه معدن از اکتشافات تا فرآوری کار اصولی انجام نشده، تنها در این میان اعلام می‌شود که چند صدمیلیارد تن ذخیره معدنی داریم اما حتی بر درصد کوچکی از این ذخایر کار اکتشاف و توسعه صورت نگرفته است.
صادرات بیش از ۱.٣ میلیارد دلاری سنگ، گچ، شن و ماسه در سال جاری
ایران تنها در ۵ ماه ابتدایی سال جاری اقدام به صادرات بیش از ٢ میلیون و ۴۶۵ هزار و ٩٨۱ تن برابر با یک میلیارد ٣۰٧ میلیون و ٧۰۶ هزار و ٢۴۶ دلار انواع سنگ، گچ، شن وماسه به کشورهای جهان کرده است. این محصولات صادراتی کشورمان شامل انواع آهک، گچ ، سنگ گچ ایندویت، اکسیدهای منیزیم، دانه ها و پودر سنگ مرمر، ماسه سنگ، سنگ های تراش خورده، ریگ صاف، سنگ چخماق ، مرمریت، سنگ چینی کریستال، تراورتن، سنگ پا، انواع ریگ، خاک سیلیسی، سولفات یاریم طبیعی، خاک رس، یونتونیت، شن و ماسه هستند. این محصولات ایرانی به ۴۰ کشور جهان صادر شده است که این کشورها عبارتند از: عراق، ارمنستان، عمان، قطر، ترکیه، ازبکستان، ترکمنستان، افغانستان، آذربایجان، هند، پاکستان، کویت، اندونزی، گرجستان، کره، روسیه، سودان، ساحل عاج، هنگ کنگ، آلمان، اسپانیا، ایتالیا، ویتنام، تایوان، یونان، اردن، مالزی، تایلند، لهستان، آلبانی، مصر، گرجستان، چین، بنگلادش، نیجریه، سریلانکا، کنیا، آفریقای جنوبی، قزاقستان، تانزانیا هستند ضمن آن که در این میان چین ، عراق و هند اصلی ترین مقاصد صادراتی سنگ کشورمان هستند.
پیامدهای منفی بهره برداری بی رویه از معادن
پیامدهای منفی بهره برداری بی رویه شن و ماسه در مناطق فقیر محل استخراج این مواد معدنی كاملا حس می شود. همچنین استخراج گسترده شن و ماسه اكوسیستم های رودخانه ها و سواحل را تغییر می دهد، افزایش رسوبات معلق را به همراه دارد و باعث فرسایش می شود. تحقیقات همچنین نشان می دهد كه عملیات استخراج شن و ماسه بر تعدد گونه های مختلف جانوری، از جمله ماهی ها، دلفین ها، تمساح ها و سخت پوستان تاثیر منفی دارد.
استخراج شن و ماسه تأثیرات جدی بر معیشت مردم نیز دارد؛ زیرا سواحل و تالاب ها از ساكنان جوامع ساحلی در برابر دریاهای خروشان محافظت می كنند و افزایش روزافزون فرسایش ناشی از استخراج شن و ماسه باعث می شود كه این جوامع در برابر بروز سیل و طوفان آسیب پذیرتر شوند.
