روزنامه اینترنتی فراز نوشت: غروب روز شنبه 17 آبان ماه در ایرآن‌هم‌زمانبا اعلام نتایج انتخابات آمریکا مصادف شد با غروب ریاست جمهوری دونالد ترامپ جمهوری‌خواه و طلوع ریاست جمهوری جو بایدن دموکرات. رقابت این دو که یکی برای حفظ صندلی ریاست جمهوری می‌جنگید و دیگری برای تصاحب آن، رقابتی بود که در گوشه گوشهٔ دنیا دنبال چه در میان مردم عادی و چه سیاست‌مداران دنبال کنندگان بسیاری داشت و ایرانیان نیز چه در لباس سیاست‌مدار و چه مردم عالی نه‌تنها در این موضوع مستثنا نبودند بلکه با توجه به آمارهاآن‌ها نیز به دلایل گوناگون یکی از جدی‌ترین دنبال کنندگان این رقابت در جهان بودن بودند. اما حال که مستأجر جدید کاخ سفید برای حداقل 4 سال آینده مشخص‌شده است بد نیست نگاهی بیندازیم به آنچه او و همراهانش در کمپین‌های انتخاباتی در رابطه با ایران مطرح کردند و ببینیم برنامه‌های رئیس‌جمهور دموکرات جدید آمریکا در برابر ایران چه خواهد بود.
رویکردهای سیاست خارجی دولت‌های گوناگون در آمریکا که یکی از مهم‌ترین کانون‌های آن فارغ از سکونت یک دموکرات یا جمهوری‌خواه در قدرت همواره ایران بوده است، موضوعی بود که همواره در طول رقابت‌های انتخاباتی اخیر آمریکا دو کاندیدا درباره‌اش سخن گفتند و برنامه‌های خود را در رابطه با نحوه مواجهه با ایران مطرح کردند.
ترامپ در چهار سال زمامداری خود در مسند ریاست جمهوری آمریکا سخت‌ترین مواجهه‌ها را در برابر ایران اتخاذ کرد و در کارزارهای انتخاباتی‌اش از ادامه مسیری که در پیش گرفته بود تا زمانی که او توافق جدید با ایران می‌نامید بارها سخن گفت. در سوی دیگر اما رقیب او که در دوران پیش از ریاست جمهوری ترامپ معاون دولت اوباما، طرف آمریکایی ایران در برجام بود قرار داشت. فردی که بسیاری گمان می‌کردند می‌خواهد با تصاحب کرسی ریاست جمهوری ایالات‌متحده آنچه در دوران پیش از ترامپ و در دولت گذشته نسبت به ایران جریان داشته را زنده کند. اما در طول رقابت‌های انتخاباتی مشخص شد هم این‌گونه است و هم این‌گونه نیست.
اوایل مردادماه بود که مجله «فارین پالیسی»که به سمت محافظه‌کاران آمریکایی گرایش دارد خبر داد که بیش از 2 هزار نفر در 49 کارگروه در امور مختلفی چون سیاست خارجی، دفاع و امنیت داخلی و ملی و… به کمپین بایدن مشاوره می‌دهند. این مجله در ادامهگزارش خود افزوده بود که در این میان شخصیت‌های سیاسی و کارشناسان برجسته آمریکایی هستند که در رابطه با خاورمیانه و مشخصاً ایران به بایدن برای تدوین سیاست‌های دولت آینده‌اش مشاوره می‌دهند.
بهره‌مندی رییس‌جمهور جدید آمریکا از این مشورت‌ها سبب شد تا او پارها از رویکردهایش در قبال ایران در انتخابات سخن بگوید. رویکردهایی که یکی از آن‌ها شامل تلاش او برای بازگشت به توافق برجام می‌شود. بااین‌همه اما بایدن و مقامات برجسته کمپینش پارها در طول کارزار انتخاباتی یادآور شوند رویکردهای دولت او در قبال ایران با در نظر گرفتن عامل زمان و متغیرهای بسیاری است که نحوه مواجهه با ایران را دستخوش تغییر می‌کند و قرار نیست معاون اوباما در دولتشالزاماً سیاست‌های دولت دموکرات پیش از ترامپ را موبه‌مو در پیش گیرد.
اوایل مردادماه بود که مشاوران و تیم سیاست خارجی بایدن، برنامه منسجم، چندمرحله‌ای، و پیچیده خود را در رابطه با نحوه مواجهه دولت بایدن با ایران نهایی کردند. برنامه‌ای که گفته می‌شود مدیریت تدوین آن بر عهده «ایلان گلدنبرگ» عضو سابق وزارت خارجه آمریکا و همکارانش در اندیشکده «مرکز امنیت نوین آمریکا» بوده است و آن را برای بررسی نهایی به «جِیک سالیوان» مشاور ارشد نامزد آن هنگام دموکرات‌ها و رئیس‌جمهور امروز آمریکا در حوزه سیاست خارجی، قرار گرفت.
تغییر تاکتیک برای«مهار همه‌جانبه»
بالاخره حدود یک ماه و نیم پیش از روز برگزاری انتخابات بود که جو بایدن فراتر از سخنان انتخاباتی و به‌صورت مشخص در قالب یک یادداشت مبسوطبرای شبکه خبری CNN آمریکا از سیاست‌های تدوین‌شده تیم انتخاباتی‌اش در رابطه با ایران رونمایی کرد. یادداشتی که به‌عنوانمانیفست دولت او در نحوه مواجهه با ایران نام گرفت و عنوانش این‌گونهانتخاب‌شده بود: «راه هوشمندانه‌تری برای سخت‌گیری بر ایران وجود دارد»
رییس‌جمهور جدید آمریکا در ابتدای این یادداشت آورده بود: «چالش‌هایی که دولت ایران برای منافع امنیتی آمریکا، دوستان و شرکای ما و مردم خود ایجادمی‌کند را نادیدهنمی‌گیرم، اما یک راه هوشمندانه برایسخت‌گیری به ایران وجود دارد و یک راه ترامپ! او نزدیک‌ترین متحدان ما را نادیده گرفت و از توافقی که چشم و گوش جهان را در داخل برنامه هسته‌ای ایران قرار می‌داد و مسیرهای دستیابی این کشور به سلاح هسته‌ای را مسدود می‌کرد، به‌تنهایی و بدون هیچبرنامه‌ای، کنار گذاشت.»
او مدعی شده بود: «پنج سال پیش، دیپلماسی تحت رهبری آمریکا به توافقی انجامید که از فاصله دست‌کمیک‌ساله بین ایران و تولید مواد هسته‌ای لازم برای تولیدیک بمب اطمینان حاصل می‌کرد. اکنونازآنجاکه ترامپ امکان عقب‌نشینی ایران از تعهداتش را فراهم آورده، «زمان دستیابی» این کشور به تنها چند ماه کاهش‌یافته استو هیچ دیپلماسی جدی برای معکوس کردن این روند در جریان نیست. خلاصه کلام اینکه ایران امروز نسبت به زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ به بمب هسته‌اینزدیک‌تر شده است.»
بایدن خاطرنشان کرده بود: «اکنون، آمریکا تنها ایستاده است. سیاست‌های ترامپ روسیه و چین را به ایراننزدیک‌تر کرده و روابط در دو سوی اقیانوس اطلس را به پایین‌ترین سطح در چند دهه اخیر رسانده است.»
کاندیدای پیروز انتخابات اخیر آمریکا نوشته بود:«ازآنجایی‌که ترامپ توافقی را نقض کرد که خود آمریکا بر سر آن مذاکره کرده بود، اکنون دیگرقدرت‌های جهانیبه‌جای اینکه در کنار ما برای مقابله با ایران کار کنند، انرژی خود را صرف مخالفت با سیاست‌های آمریکامی‌کنند. این آمیزه از تقابل و انزوا، ما را در بدترین شرایطقرار خواهد داد به آن سبب که نه تحریم تسلیحاتی وجود دارد، نه بازگشت سریعتحریم‌های سازمان ملل و نه هیچ توافقی برای محدود نگه‌داشتن برنامه هسته‌ای ایران.»
او در ادامه ادعاهای خود خاطرنشان کرده بود: «پنج سال پیش، ایرانیک بازیگرمنطقه‌ای بد بود، اما حمله بزرگی علیه نیروهای آمریکایی در منطقه انجام نداده بود. از زمان روی کار آمدن ترامپ، ایرانیاگروه‌های تحت حمایت آن، دو نیرو و یک پیمانکار آمریکایی را کشته و بیش از ۱۰۰ سرباز آمریکایی را به‌شدت زخمیکرده‌اند. پیش از ترامپ، برایسال‌ها هیچ حمله موشکیگروه‌هایشبه‌نظامیپایگاه‌هایایالات‌متحده در عراق را هدف نگرفته بود. اکنون این حملات به‌طور منظم اتفاق می‌افتند. ترامپ به‌جای بازدارندگی، به ایران جسارت داده است. ترامپ به‌جای پایان دادن به «جنگ‌هایبی‌پایان»،آمریکا را به آستانه یک جنگ جدید کشانده است. اگر این چیزی است که ترامپ آن را موفقیتمی‌خواند، اصلاً دوست ندارم بدانم اگر شکست می‌خورد، چه می‌شد.»
بایدن سپس در این یادداشت با اشاره به اینکه «خبر خوب اینکه راه بهتری وجود دارد» افزوده بود که در اینجا(این یادداشت) توضیحمی‌دهم که به‌عنوانرئیس‌جمهوری چه خواهم کرد.
او در ادامهیادداشت مذکور رویکردهای خود در برابر ایران رابرشمرده و نوشته بود: «اول، به‌طورتزلزل‌ناپذیر متعهد خواهم شد مانع از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای شوم.»
رئیس‌جمهور جدید آمریکا آورده بود: «دوم، مسیری معتبر برای بازگشت به دیپلماسی برای ایران فراهم خواهم آورد. اگر ایران به پیروی دقیق از توافق هسته‌ای برگردد، ایالات‌متحده هم مجدداًبه‌عنوان نقطه آغاز مذاکرات بعدی، به توافق می‌پیوندد. ما باهم‌پیمانان خود در جهت تقویت و گسترش مفاد توافق هسته‌ای تلاش خواهیم کرد. این، شامل تلاش برای آزادیآمریکایی‌هایبازداشت‌شده در ایران نیزمی‌شود.»
بایدن هم چنین با ادامه ادعاهای خود نوشته که در صورت پیروزی در انتخابات به‌عنوانرئیس‌جمهور آمریکا،«ایران را وادار به پاسخگویی در عرصه نقض خشن حقوق بشر خواهم کرد و اطمینان می‌دهم که آمریکا بر فشار خود علیه ایران در عرصه رعایت موازین حقوق بشر می‌افزایم.»
کاندیدای پیروز در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا همچنین در ادامه ادعاهای خود در این یادداشت نوشته بود: «سوم، ما به تلاش برای ترغیب ایران به عقب‌نشینی از فعالیت‌هایبی‌ثبات کننده که دوستان و شرکای ما را در منطقه تهدیدمی‌کنند، ادامه خواهیم داد. آمریکا همچنین با استناد به توافق مساعد امنیتی امریکا و اسرائیل که درزمانی که معاون رئیس‌جمهوری بودم امضا شد، با اسرائیل از نزدیک همکاری خواهد داشت تا از توانایی آن برای دفاع از خود در برابر ایران و گروه‌های متحد آن اطمینان حاصل شود. ما به استفاده از تحریم‌های هدفمند علیه نقض حقوق بشر در ایران، حمایت این کشور از تروریسم و برنامه موشک‌های بالستیک آن ادامه خواهیم داد.اگر ایران تقابل را انتخاب کند، من آمادگی دفاع از منافع حیاتی و نیروهای خودمان را دارم. اما اگر ایرانگام‌هاییبردارد تا نشان دهد آماده است در مسیر دیپلماسی گام بردارد، من هم برای این کار آماده هستم.»
او هم چنین در انتهای این یادداشت خاطرنشان کرده بود: «دولت بایدن با بازگرداندن جهان به سمت آمریکا، درست کردن سیاست در قبال ایران را در اولویت قرار خواهد داد.»
با نگاهی به جزییات برنامه‌ها و ادعاهای بایدن علیه ایران اگر با دقت بنگریم می‌بینیم که رئیس‌جمهور جدید ایالات‌متحده آمریکا در سیاست‌های خود نسبت به کشورمان رویکردی که از آن می‌توان با عنوان سیاست«مهارهمه‌جانبه» نام برد،تکیه دارد. از سوی دیگر باید توجه داشت که تفکر رئیس‌جمهور جدید آمریکا به طیف «بین‌الملل‌گرایان لیبرال» در حزب دموکرات نزدیک است، درنتیجه او بر ضرورت همکاری با متحدین و شرکای جهانی آمریکاتأکید می‌ورزد. بنابراین به نظر می‌رسد بایدن با پیگیری سیاستچندجانبه گراییتلاش خواهد کرد تا اروپا و حتی چین و روسیه را با سیاست آمریکا در قبال ایرآن‌همراه کند. این در شرایطی است که رابطه او و معاونش “کامالا هریس”و همچنینحزب دموکرات با لابی‌هاییهودی در آمریکا بسیار قوی است پس باید انتظار داشت که حمایت آمریکا از اسراییل در برابر ایران با شدت ادامه داشته باشد.
معاون و مشاوران سیاست خارجی بایدن چه می‌گویند؟
«کامالا هریس» معاون رئیس‌جمهور جدید آمریکا نیزنه‌تنهادیدگاه‌های مشابه با بایدن دارد وبه‌شدت از اسرائیل پشتیبانیمی‌کند. او هنگامی‌که چندی پیش از انتخابات در برابر پرسشی در رابطه بابرنامه دولت بایدن در برابر ایران که از سوی اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکامطرح‌شده بود، قرار گرفت این‌گونه پاسخ داد: «برنامه دولت بایدن بازگشت به برجامباهدف افزایش محدودیت‌ها برای برنامه‌هایهسته‌ای و همچنین ایجاد محدودیت‌هایی برای برنامه منطقه‌ای و موشکی ایران است.»
«آنتونی بلینکن» یکی از مشاورین سیاست خارجی بایدن یکی دیگر از مقاماتی است که گفته می‌شوداحتمالاً در دولتبایدن سمت مهمی را نصیب خود خواهد کرد. از همین گفته‌های او نیز می‌تواند نکات بیشتری از سیاست‌های دولت آتی آمریکا در برابر ایران را نمایان کند. بلینکن حدود یک ماه قبل از روی انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سخنانی هدف دولت آتی بایدن را ایجاد اجماع به‌منظور آوردن فشار مؤثرتر علیه ایران و منزوی کردن تهران دانست.
مشاور سیاست خارجی بایدن در کارزار انتخاباتی وی اواخر نیمه‌های مهرماهسال جاری در مصاحبه با شبکه تلویزیونی«سی‌بی‌اس نیوز» درباره موضوع ایران و سیاست آتی بایدن در این زمینهگفته بود: «اگر جو بایدنرئیس‌جمهور شود، و اگر ایران به پایبندی به توافق هسته‌ای برگردد، ما هم کار مشابهی خواهیم کرد. اما آنگاه، ما از پلتفرمی استفاده خواهیم کرد تا با شرکا و متحدانمان تلاش کنیم که آن را تقویت و طولانی‌تر کنیم. فکر می‌کنم این امتیازاتی داردکه ما را در کنار شرکا و متحدانمان قرار می‌دهد تا بتوانیمباهمبه‌طورمؤثرتر علیه سایر فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران فشار وارد کرده و این اطمینان را حاصل کنیم که در خصوص آن‌ها، ایران منزوی شود و نه آمریکا.»
«جیک سولیوان» دیگر مشاور سیاست خارجی بایدن نیز حدود یک ماه پیش از روز انتخابات در “موسسه امنیت آمریکای نوین” جزئیات بیشتر و بسیار حائز اهمیتی را از دیپلماسی دولت احتمالی بایدن نسبت ایرانبازگومی‌کند.او می‌گوید:«تمرکز تیم سیاست خارجی بایدن در صورت پیروزی در انتخابات مختومه کردن پرونده هسته‌ای ایران در نیمه اول سال ۲۰۲۱ است.» با توجه به سخنان سولیوان در این نشست به نظر می‌رسد انتخاب نهایی تیم بایدن بازگشت به برجام باشد اما با پیش‌شرط؛ کاهشتحریم‌ها (نه برداشتن کامل آن‌ها) در قبال بازگشت ایران به تعهدات هسته‌ای خود.مابقیتحریم‌هااحتمالاًبه‌عنوان اهرم مذاکراتی برای حذف بند غروب آفتاب یا تمدید زمان آن پس از بازگشت آمریکا به برجام حفظ خواهد شد.یعنی پس از بازگشت ایالات‌متحده مذاکرات جدی بر سر متمم تازه آغاز خواهد شد آن‌هم با کارت بخشی از تحریم‌هایی که کماکان حفظ‌شده است و روی میزقرارداد و کارت بازگشت تحریم‌های لغو شده. تأکید سولیوان بر کاهش و نه حذف کامل تحریم‌ها در این نشست نیز نشانی از تمایل جدی بایدن برای اصلاح برجام است.
تفاوت در شدت و ضعف تضعیف ایران
در انتها دو نکته وجود دارد که با توجه به آن‌ها می‌توان تصویر جامع‌تری ازآنچه از سوی دولت بعدی آمریکا در برابر ایران به وقوع خواهد پیوست، به دست آورد.
نکته اول را می‌توان در تحلیلی که از سوی هفته‌نامه اکونومیست چاپ لندن که حدود سه هفتهپیش ازروزانتخابات منتشر شد، یافت.تحلیلگر این نشریه به موضوع تأثیر حضور بایدنیارقیب او بر اقتصاد ایران می‌پردازد و در بخشی از گزارش خود می‌آورد: «حضور بایدنیا ترامپ تأثیر شگرفی برای ایران ندارد؛ چراکه سیاست کلان آمریکا، تضعیف ایران است و تنها شدت و ضعف آن با حضور روسای جمهوری مختلف تغییر می‌کند. تاریخ تحریم‌های آمریکا علیه ایران بسیار طولانی‌تر از دوران ترامپ است. این تحریم‌ها عمریبه درازای عمر نظام جمهوری اسلامی دارند. این تحریم‌ها از زمان ریاست‌جمهوری کارتر و پس از ماجرای اشغال سفارت آمریکا در ایران آغاز شد. بعدها در دورانبیل کلینتون شکل مدرن‌تر و پیچیده‌تری گرفت، در زمان بوش شدت یافت، در دوران اوباما سفت و سخت‌تر شد و پس از وقفه‌ای همین روند در دوران ترامپ ادامه یافت.
و نکته دوم هم اینکه نگاهی به تحریم‌های آمریکا علیه ایران از بدو استقرار نظام جمهوری اسلامی نشان می‌دهد آمریکا از آغاز تا پایان دولت اوباما که بایدن معاونتش را بر عهده داشت ۳۵ بار ایران را تحریمکرده است. از این مجموعه ۲۴ بار توسط دموکرات‌ها و ۱۱ باراز سوی جمهوری‌خواهانتحریم‌های گوناگون اعمال‌شده. در این میاندولت اوباما و بایدن در فاصله سال‌های 2008 تا پیش از برجام ازنظر کمیت با اعمال دست‌کم 11 تحریم مختلف رکورددار اعمال تحریم‌ها علیه ایران هستند به‌نحوی‌که در آن دوره به‌اندازه تمامی دولت‌های جمهوری‌خواه، تحریم صورت گرفته است.از طرف دیگرمهم‌ترین و سخت‌ترین تحریم‌ها در طول 40 سالگذشته مربوط به دوران دولت داری اوباما و بایدن در پیش از برجام است. تحریم‌هایی که درواقع دولت ترامپ در دوران دولت داری‌اش بخش اعظمی از آن‌ها را بازگرداند و تعداد معدودی هم به این تحریم‌ها افزود.
تمام آن چه از سوی جو بایدن رئیس‌جمهور جدید آمریکا، کاملاهریس معاونش در دولت آتی او و همچنین برخی از مشاوران سیاست خارجی‌اش در رابطه با رویکردها و برنامه‌های دولت جدید آمریکا در برابر ایران بیان شد را اگر در کنار نکات انتهایی این گزارش بگذارید، متوجه خواهید شد فارغازآنچه از سوی برخی مطرح می‌شود، سر رسیدن دولت جدید در آمریکا الزاماً مساوی با تغییر مثبت رویکردآن‌ها نسبت به ایران نخواهد بود، اگرچه که باید منتظر ماند و دیدید روند وقایع به کدام سو خواهد رفت.
