سینا آزادمنش / سرویس اقتصادی «انتخاب»: روز بیستم آذر اولین خط آهن میان ایران و افغانستان با حضور ویدیوکنفرانسی روسای جمهور دو کشور بالاخره افتتاح شد. این خط آهن خواف را در ایران به هرات در افغانستان وصل می کند. البته هنوز کل پروژه ساخته نشده. طول مسیر 225 کلیومتر است که 140 کیلومتر آن از خواف در استان خراسان رضوی در ایران تا ایستگاه روزنک در خاک افغانستان ساخته شده و قرار است از آنجا تا شهر هرات مرکز ولایت هرات در غرب افغانستان ادامه یابد.
در واقع این خط آهن 4 قطعه داشت که سه قطعه آن ساخته شده و قطعه چهارم باقی مانده.
«محمد یما شمس» رئیس عمومی راه آهن افغانستان گفته: «پس از افتتاح قطعه سوم، فاز نخست قطعه چهارم این پروژه به طول 43 کیلومتر و با هزینه 55 میلیون دلار که با شرکت قزاقستانی قرارداد منعقد شده بود و به دلیل بحران کرونا تنها کار طراحی آن به‌اتمام رسیده بود، آغاز خواهد شد و پس از 9 ماه به بهره برداری می‌رسد.»
این مقام افغان گفته است: «پس از فاز نخست، کار ساخت فاز دوم به طول 44 کیلومتر و با هزینه 65 میلیون یورو با کمک‌های کشور ایتالیا تکمیل خواهد شد.»
پروژه ساخت این خط آهن از ایران در سال ۱۳۸۶ آغاز شده اما پیش بینی ساخت سه ساله آن محقق نشده بود. ساخت پروژه در افغانستان از ۱۳۹۵ آغاز شده بود.
چند مسافر، چند تن بار؟
به گفته محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی، راه آهن خواف–هرات قابلیت حمل و نقل یک میلیون مسافر و ۶ میلیون تن کالا را در سال داراست و با افتتاح آن روابط تجاری میان ایران و افغانستان گسترش خواهد یافت.
از نگاه طرف افغان، دسترسی ریلی افغانستان از طریق ایران به آب‌های آزاد، منطقه قفقاز، ترکیه، عراق و اروپا و همچنین توسعه و ایجاد کریدور ریلی از هرات به مزار شریف از اهداف این طرح ریلی به شمار می‌رود.
از سوی دیگر، مقام های دو کشور بر قانونی شدن تجارت در مرز دو کشور با افتتاح این راه آهن تاکید کرده اند. مثلا رئیس عمومی راه آهن افغانستان گفته: پروژه خط آهن هرات – خاف می‌تواند از فرار مالیاتی جلوگیری کند و فساد در گمرکات را کاهش دهد.
حوزه فرهنگی ایران
پیرمحمد ملازهی کارشناس مسایل افغانستان می گوید: واقعیت این است که این پروژه در منطقه‌ای انجام می شود که به لحاظ تاریخی در حوزه تمدن ایرانی- اسلامی است و متاسفانه این حوزه خیلی تاکنون مورد توجه دولتمردان قرار نگرفته است. در زمان آقای حامد کرزی تلاش شد که تلویزیون مشترکی میان ایران، افغانستان و تاجیکستان ایجاد شود اما موانعی بود و این کار انجام نشد.
به گفته او، از این رو، ساخت خط آهن مذکور همکاری جدی منطقه‌ای و دو جانبه است که می تواند کل آسیای مرکزی را از حالت انزوای جغرافیایی خارج کند و مسیر ترانزیت انرژی و تجارت را از مسیر سنتی قبلی به سمت ایران برگرداند و چابهار را به مرکز اصلی تجاری در منطقه که به آب های آزاد دسترسی دارد تبدیل کند. اگر این افتاق بیفتد، موقعیت ژئوپلتیک ایران را به نحو محسوسی افزایش می دهد و ایران را به منطقه آسیای مرکزی، شرق آسیای چین، آسیای جنوبی و خاورمیانه وصل می کند و این مناطق را نیز به یکدیگر متصل می کند که به این شکل وضع ایران در منطقه در ابعاد مختلف ارتقا می یابد.
درآمد قابل توجه ایران
بر اساس آمارها افغانستان ۹۰ درصد مایحتاج و موارد مصرفی خود را از طریق واردات تأمین می‌کند و ایران در سال ۲۰۱۸ چهارمین کشور برای واردات به افغانستان به ارزش ۹۰۰ میلیون دلار بوده، بنابراین راه‌اندازی راه‌آهن خواف-هرات موجب شتاب صادرات مواد غذایی و تولیدات ایرانی از طریق ایران به افغانستان شده و سهم ایران از بازار افغانستان را افزایش خواهد داد.
ملازهی درباره مزایای اقتصادی ریلی خواف - هرات هم می گوید: این خط ریلی از دو زاویه برای ایران سود دارد. هر کالایی که از این طریق به افغانستان صادر شود و یا از افغانستان به هندوستان و سایر کشورها منتقل گردد، به این علت که بخشی از خط آهن چابهار تا خواف در ایران است، باید در برابر هر کیلو بار، کرایه‌ای به ایران پرداخت شود.
ملازهی درباره آثار این خط آهن برای کشورهای دیگر منطقه گفت: هندوستان نیز نیاز شدیدی به مواردی از قبیل سنگ آهن دارد که از طریق این خط از ایران و افغانستان قابل تأمین است و مجموعه این شرایط درآمد قابل توجهی را برای ایران در طول سال ایجاد خواهد کرد.
ایران و افغانستان، قطار چین را به اروپا می‌رسانند؟
راه آهن ایران از طریق ترکیه به اروپا وصل شده. اما فعلا راه ریلی بین افغانستان و چین وجود ندارد وگرنه خط آهن خوااف - هرات می توانست همین حالا چین را به اروپا متصل کند. از طرفی چین در پروژه «راه ابریشم جدید» خود که از سال ۲۰۱۳ آغاز کرده، و قصد دارد از دو راه آبی و خاکی به اروپا برسد، افغانستان را کنار گذاشته است. این پروژه با گذر از شمال افغانستان از دو مسیر، یکی از کشورهای شمالی دریای خزر و دیگری از شمال ایران به ترکیه و اروپا می‌رسد.
با این حال، نمی توان گفت راه آهن خواف - هرات در وصل کردن چین به اروپا بی تاثیر است. اکبر احمدپور نماینده خواف و رشتخوار در مجلس گفته «یقینا استمرار خطوط ریلی خواف به هرات ادامه پیدا خواهد کرد و برنامه توسعه آن تا مزار شریف هم در دستور کار قرار خواهد گرفت و یقینا استمرار ساخت این خطوط ریلی می تواند باعث اتصال ریلی ایران و چین هم شود و در صورت تحقق بخشی به این امر، حمل و نقل کالا میان ایران و چین سهولت بیشتری به خود خواهد گرفت و از نظر هزینه، سرعت و امنیت برای هر دو کشور مفیدتر خواهد بود. »
اگر راه آهن خواف - هرات به چین وصل شود، چه بسا بتواند بخش بزرگی از حمل و نقل میان چین و اروپا را نیز به دوش بکشد و شاید بتوان گفت مسیر جاده جدید ابریشم با این خط آهن به نوعی تغییر خواهد کرد؛ اتفاقی که اگر رخ دهد منفعت مالی گسترده ای هم برای هر دو کشور خواهد داشت.
