پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : سينماي ايران مدت هاست ديگر گل سرسبد جشنواره هاي جهاني نيست و اين از منظر
گروهي اتفاق خوشايندي است و از نگاه گروهي ديگر مويد اينكه سينماي رو به
نزول ايران، جايگاه هاي جهاني خود را نيز از دست داده است. به گزارش
«اعتماد»، سهم سينماي ايران از شصت و پنجمين دوره جشنواره فيلم كن بر اساس
آنچه در اخبار رسمي از فيلم هاي پذيرفته شده در اين جشنواره منتشر شده،
نشان از آن دارد كه تنها يك سينماگر ايراني با فيلمي از ژاپن راهي اين
رويداد سينمايي شده و اين قطعا براي كشوري كه بحق يا نادرست دست اندركاران
سينماي آن، توقع مشاركت در اين جشنواره را دارند، اتفاق دور از انتظار و
ناخوشايندي است.
«مثل يك عاشق» كيارستمي با فيلم هاي
كارگرداناني چون ميشل هانكه، كن لوچ و آلن رنه رقابت خواهد كرد و اين، كار
را براي سينماگر ايراني كه البته نماينده ايران در كن شصت و پنجم نيست،
دشوار مي كند.
مثل يك عاشق كيارستمي
چند سالي است كه ديگر در ايران فيلم نمي سازد و فرق او با ساير كارگردانان
ايراني كه پيش از اين در خارج از ايران فيلم ساخته بودند، در اين است كه
او هنوز در ايران زندگي مي كند و بعد از سال ها، در سال 1390 فيلمي از او
در سينماهاي ايران روي پرده رفت.
اين كارگردان، فيلم قبلي
خود را با عنوان «رونوشت برابر اصل» در ايتاليا ساخت و موفق شد با اين فيلم
در جشنواره كن مطرح شود و ژوليت بينوش براي بازي در فيلم كيارستمي جايزه
بهترين بازيگر زن را از آن خود كرد.
تعدادي از سينماگران
ايراني معتقدند فيلم كيارستمي بيش از اين يك جايزه مي توانست دريافت كند و
اين نگاه اروپايي ها موجب شد «رونوشت برابر اصل» آن طور كه در حد و اندازه
فيلم بود، موفق به دريافت جايزه نشود.
اين فيلم كيارستمي
نمايش هاي محدودي در ايران داشت و گفته شد قرار است با حضور بينوش در ايران
و البته اعمال اصلاحاتي روي آن در ايران به نمايش عمومي درآيد كه چنين
نشد. «مثل يك عاشق» دومين فيلم كيارستمي است كه به عنوان محصول سينماي
ايران توليد نمي شود. اين فيلم، فيلمساز ايراني را راهي ژاپن كرد تا در
شرقي ترين كشور آسيا فيلمي به زبان ژاپني بسازد. اين فيلم با بازي رين
تاكاناشي و تاداشي اوكونو پيش از اين «پايان» نام داشت و نمايش اين فيلم در
بخش مسابقه جشنواره فيلم كن پنجمين حضور كيارستمي را در يكي از مهم ترين
رويدادهاي سينماي جهان رقم مي زند. پيش از اين كارگردان «خانه دوست كجاست»
با «طعم گيلاس» نخل طلاي كن را گرفت و علاوه بر «رونوشت برابر اصل»، فيلم
هاي «ده» و «زير درختان زيتون» او در اين جشنواره شركت داشتند. حضور ناني
مورتي به عنوان رييس هيات داوران در اين دوره از جشنواره كن و علاقه مندي
او به سينماي كيارستمي اين انتظار را به وجود مي آورد كه كيارستمي و فيلمش
امكان بيشتري براي ديده شدن در كن داشته باشند.
كيارستمي كه از ايران رفت... سال 1390 بالاخره بعد از وعده و وعيدهاي بسيار، فيلمي از عباس كيارستمي در سينماهاي تهران روي پرده رفت.
شروع
به كار گروه اكران فيلم هاي خاص با خبر اكران فيلم هاي كيارستمي همراه شد و
با وجود اينكه نمايش فيلم هاي اين فيلمساز چندان شدني به نظر نمي رسيد،
اين اتفاق رخ داد و «شيرين» ساخته كيارستمي كه در جشنواره ونيز نمايش داشت و
اعتراض برخي از تماشاگران و منتقدان را موجب شده بود، در تعدادي از
سينماها روي پرده رفت تا بحث درباره اكران فيلم هاي كيارستمي داغ تر شود.
با آنكه عباس كيارستمي را بي ترديد مي توان يكي از تاثيرگذارترين
كارگردانان سينماي ايران بر نسل جديد فيلمساز دانست، اما فيلم هاي اين
كارگردان صرف نظر از اكران يك سالنه «پنج» در سال 1382 و نمايش محدود
«شيرين» در سال 1390 بيش از 10 سال بود كه در ايران روي پرده نمي رفت و
همين مساله موجب شده بود دوستداران سينماي اين كارگردان جهاني، آثار او را
در قالب سي دي ها يا دي وي دي ها ببينند و اين پرسش به وجود آيد كه دليل
انكار فيلم هاي كيارستمي در شرايط كنوني سينماي ايران چيست؟
كيارستمي
در حالي «باد ما را خواهد برد» را ساخت كه پنج سال قبل از توليد اين فيلم
براي «طعم گيلاس»، نخل طلاي كن را به دست آورده بود، اما «باد ما را خواهد
برد» حكايتي ديگر بود. اين فيلم در سال 1378 در جشنواره فيلم فجر به نمايش
درآمد و انتظار مي رفت در سال هايي كه اوضاع فرهنگي كشور نسبت به گذشته
بازتر شده و فضاي مناسب تري براي فعاليت سينماگران به وجود آمده، عرصه يي
مناسب براي اكران اين فيلم كيارستمي فراهم شود اما برخلاف تصورات، فيلم
كيارستمي براي كسب پروانه نمايش عمومي و رفتن روي پرده پنج سال انتظار كشيد
تا اينكه در سال 1383 با شروع به كار گروه سينمايي آسمان باز وعده هايي
درباره اكران شدن اين فيلم داده شد اما برخلاف صحبت هاي صورت گرفته، نه
«باد ما را خواهد برد» اكران شد و نه گروه سينمايي آسمان باز به فعاليت خود
ادامه داد. در عين حال كيارستمي هم اعلام كرد براي اكران فيلمش حاضر به
حذف هفت دقيقه از آن نيست و همه اين مسائل دست به دست هم دادند تا «باد ما
را خواهد برد» در سينماهاي ايران روي پرده نرود. البته شنيده مي شود اين
فيلم فقط به دليل مايل نبودن كيارستمي براي حذف يكي از رباعي هاي خيام كه
در جريان ديالوگ ها مطرح مي شود، پروانه نمايش عمومي دريافت نكرده است. اين
در حالي بود كه اين فيلم غير از نمايش هاي جشنواره يي در 11 كشور به نمايش
عمومي درآمد. ايتاليا، آلمان، امريكا، بريتانيا و فرانسه از جمله كشورهايي
بودند كه اين فيلم كيارستمي را اكران كردند.
«اي بي سي
آفريقا» اكران محدودي در ايران داشت، هرچند اين فرصت از سوي دوستداران
سينماي كيارستمي مورد توجه قرار گرفت و سينماكانون كه به عنوان سالن نمايش
دهنده اين اثر انتخاب شده بود با حضور گسترده تماشاگران مواجه مي شد. فيلم
هاي كيارستمي از «گزارش» تا «زير درختان زيتون» همگي در ايران روي پرده
رفتند و از ميان اينها «زير درختان زيتون» و «خانه دوست كجاست؟» بيش از
ساير فيلم ها مورد توجه قرار گرفت و مخاطبان را به سالن هاي سينما دعوت
كرد. اما از مقطعي و قبل از نمايش «شيرين» در ايران حتي گاه درباره پخش دي
وي دي هاي فيلم كيارستمي نيز اظهارنظرهاي منفي از سوي مديران و مسوولان
نزديك به مديريت دولتي صورت گرفت.
شايد همين كم توجهي ها و
سختگيري ها نسبت به آثار كيارستمي در ايران يا ارتقاي نگاه اين سينماگر از
مرزهاي ايران و تفكر جهاني او سبب شد كيارستمي ديگر خود را محدود به ساخت
فيلم در ايران نكند و پيشنهادهاي فيلمسازي خارج از ايران را بپذيرد. البته
او پيش از ساخت «رونوشت برابر اصل» يكي از اپيزودهاي فيلم «بليت» را خارج
از كشور ساخت. اين تجربه كوتاه فيلمسازي خارج از ايران گويا براي كيارستمي
قانع كننده بود و در روزهايي كه ديگر ساخت فيلم در ايران با سختي هاي
بيشتري نسبت به قبل همراه است، اين فيلمساز ديگر در انتظار دستور شوراي
صدور پروانه ساخت براي توليد فيلمش و خواندن فيلمنامه هايش نمي نشيند و
موضوعات انساني خود را در جغرافيايي خارج از ايران روايت مي كند.
كيارستمي نماينده غيرايراني ها مي شود يكي از دستاوردهاي مهم سينماي ايران پرورش سينماگران برجسته است كه اين روزها كمتر فرصتي براي نمايندگي سينماي ايران مي يابند.
عباس
كيارستمي نيز يكي از اين چهره هاست. او مانند ديگر همكاران خود كه نامي
بين المللي يافته اند، از ايران نرفته يا ممنوعيتي براي فيلمسازي در اين
كشور ندارد، اما گويا سختگيري ها و استقبالي كه از اين سينماگر در خارج از
كشور مي شود، او را راغب كرده ديگر آثار خود را در ايران توليد نكند. از
آنجا كه كيارستمي ديگر فيلمسازي تاثيرگذار فراتر از مرزهاي ايران هم هست،
طبيعي است فيلم هايش در جشنواره هاي جهاني مورد استقبال قرار گيرد، اما اين
بار ديگر نام ايران پشت ساخته هاي كيارستمي نيست. اين اتفاق كه نخستين بار
درباره حضور «رونوشت برابر اصل» در جشنواره فيلم كن رخ داد، واكنش هاي
مختلفي را از سوي ايرانيان و البته دوستداران سينماي كيارستمي به همراه
داشت. شادمهر راستين، فيلمنامه نويس، در گفت وگويي درباره اينكه «رونوشت
برابر اصل» به عنوان نماينده كشور ديگري غير از ايران در جشنواره كن حضور
پيدا كرد، اظهار داشت: «اين فيلم به لحاظ فرم روايي و سينمايي نيز نكاتي
تازه دارد. اين فيلم نيز مي تواند به عنوان حركت جديدي از كيارستمي در
سينما ثبت شود.»
او همچنين درباره سينماي كيارستمي گفت:
«اين ويژگي را بايد براي كيارستمي در نظر گرفت كه در مسير پاخورده يي كه
منتقدان و هوادارانش از او انتظار دارند، ؟قدم نمي زند و به دنبال مسير
جديدي در سينما است. مهم اين نيست كه «رونوشت برابر اصل» واكنشي است به
آنچه درباره «شيرين» رخ داده يا كنشي است از سوي كيارستمي، ؟مهم ترين ويژگي
اين فيلم، كيارستمي و تجربه جديد آن است.»سيف الله صمديان كه در آثار
مختلف، كيارستمي با او همكاري داشته ديدگاه خود را درباره نمايش فيلم
كيارستمي در جشنواره كن به عنوان اثري غيرايراني اين طور ابراز كرد: «كاري
به اينكه فيلم در كجا توليد شده ندارم مهم اين است كه فكر موجود در پس آن
ايراني است و چه كسي ايراني تر از عباس كيارستمي؟»
او ادامه
داد: «كيارستمي با آن هويت مشخص هنري فراتر از حد و مرز سياست ها و سياست
زدگي ها پيش رفته است. دل ما نبايد به حال كيارستمي بسوزد كه فيلمش از
ايران به كن نرفته، دل ما بايد به حال سينماي ايران بسوزد. تا زماني كه
نگاه محدود مديران در سينماي ايران وجود دارد حسرت حضور كيارستمي به عنوان
نماينده سينماي ايران در كن باقي مي ماند.»
صمديان همچنين
درباره پيشينه حضور كيارستمي در كن گفت: «عباس كيارستمي از سال ها قبل حضور
در جشنواره فيلم كن را تجربه كرده است. نخستين حضور او در اين جشنواره با
نمايش فيلمش در بخش نوعي نگاه بوده و بعد از آن با دو فيلم «ده» و «طعم
گيلاس» در بخش مسابقه جشنواره حضور داشته و «اي بي سي آفريقا» و «پنج» در
بخش رسمي جشنواره اما خارج از مسابقه به نمايش درآمد.»احمد ميرعلايي،
مديرعامل بنياد سينمايي فارابي نيز زمان انتشار خبر حضور «رونوشت برابر
اصل» در جشنواره فيلم كن گفت: «هرچند كه كيارستمي فيلم خود را خارج از
ايران ساخته، اما او فيلمساز و چهره شناخته شده ايراني در سطح جهاني است و
حضور او در كن مي تواند اعتباري براي سينماي ايران محسوب شود. كيارستمي
همواره در فيلمسازي خود نوعي از هوشمندي را داشته كه ايرانيان توانسته اند
به فيلم ها و آثار او ببالند و اميدوارم امسال هم ايشان نماينده شايسته
سينماي ايران در كن باشد.»او اظهار داشت: «عباس كيارستمي كارگردان صاحب
نامي است كه همه او را با توجه به سابقه فيلمسازي اش به عنوان سينماگري
ايراني مي شناسند و طبيعي است كيارستمي فيلم هاي بعدي خود را به فراخور قصه
اش در ايران مي سازد. بديهي است بنياد فارابي نيز حمايت خود را از
فيلمسازاني همچون كيارستمي دريغ ندارد.»
تصوير ايران در كن سينماي
ايران در سال هاي اخير غير از حضورهاي تك فيلمي در بخش هاي نوعي نگاه و دو
هفته كارگردانان كن سهم چنداني از اين جشنواره نداشته، اما اين همه ماجرا
نيست. ايرانيان هر سال با تعدادي از آثارشان در بازار فيلم كن شركت مي كنند
و فرصتي براي بازاريابي به دست مي آورند، اما از سوي ديگر كمرنگ شدن حضور
ايران در كن موجب كمرنگ شدن حضور مديران سينمايي در بازار فيلم و گوشه و
كنار جشنواره نشده است.
سال قبل همزمان با برپايي جشنواره
كن لارس فون ترير، فيلمساز دانماركي، به خاطر اظهارات خود در نشست مطبوعاتي
فيلم «ملانكوليا» و ابراز همدردي با هيتلر از جشنواره فيلم كن اخراج شد.
اخراج او موجب انتشار نامه يي از سوي جواد شمقدري، معاون امور سينمايي شد.
شمقدري
در بخشي از نامه خود خطاب به ژيل ژاكوب، رييس جشنواره كن نوشت: «نمي دانم
آزادي بيان ديگر چه مفهومي خواهد داشت. شايد لازم باشد در داير\ المعارف ها
مفهوم جديدي از آزادي بيان ارائه شود، و الارفتاري كه جشنواره كن با آقاي
فون ترير انجام داد و مجبورش كرد كه بارها به عذرخواهي بپردازد، انسان را
به ياد گاليله مي اندازد كه صاحبان كليساهاي قرون وسطايي با تهديد مجبورش
كردند نظريه علمي اش را كه زمين كروي است انكار كند.» او ادامه داد: «جناب
آقاي ژيل ژاكوب! بپذيريد فارغ از آنكه نسبت به اظهارات آقاي فون ترير چه
نظر و ديدگاهي داريم، جشنواره كن نقطه سياهي را در تاريخ رفتارهاي خود ثبت
كرد. از اين دوره نداي دفاع از آزادي در جشنواره كن شايد شعار بي معنايي
باشد كه براي ترميم آن سال ها بايد تلاش كرد.»
فون ترير نيز
نامه شمقدري را بي جواب نگذاشت و گفت: «در ارتباط با نامه جواد شمقدري،
معاون وزير فرهنگ ايران به جشنواره فيلم كن، لازم ديدم مواردي را يادآوري
كنم. به اعتقاد من آزادي بيان، به هر شكل آن بخشي از حقوق اوليه انسان
هاست. هرچند اظهارات من در نشست مطبوعاتي جشنواره نابخردانه، مبهم و بي جهت
آزارنده بود.»
و به اين ترتيب با آزارنده دانستن گفته هاي
خود اشتباه را پذيرفت و در اين ميان نامه شمقدري به ياد ماند و اظهارنظر او
در دفاع از يك فيلمساز دانماركي.
اين حال و روز سينماي
ايران طي سال هاي اخير در جشنواره كن است: سينمايي كه مدتي با افتخار در
اين جشنواره حاضر مي شد، اكنون از كوچك ترين سهم ها در اين رويداد سينمايي
نيز بهره چنداني ندارد.
