شیوع بی‌سابقه کرونا در برخی روستاها رقم خورده و آمار قرنطینه در آنها رو به افزایش است. در همان روستاهایی که تصور می‌شد از کرونا در امان باشند، ویروس با تأخیر آمد، اما جاخوش کرد؛ زیرا میزان رعایت پروتکل‌ها در مناطق روستایی پایین و رفت و آمدها بالاست؛ بنابراین میزان سرایت و انتشار ویروس نسبت به محیط‌های شهری شدت بیشتری دارد؛ روستاهایی که بخش کوچکی از مردمانشان اعتقادی به کرونا ندارند و بخش دیگر هم با وجود باور به کرونا و خطرات آن، معیشت‌شان در اولویت قرار گرفته و برای ماندن در قرنطینه مقاومت می‌کنند.
از سوی دیگر، جمعیت روستایی و وضعیت ابتلا و مرگ‌ومیرشان به‌صورت مجزا محاسبه نمی‌شود که این مسئله می‌تواند وضعیتی مبهم را برای آنها رقم بزند.قرنطینه روستاهای سراب‌غضنفر و چغادون در لرستان به‌دلیل ابتلای قابل توجه روستاییان، قرنطینه همزمان چند روستا در اهر و بستان‌آباد، ابتلای 50درصدی مردم روستای گوار و افزایش آمار ابتلا به کرونای انگلیسی در 3روستای چاراویماق و روستاهای خاروانا در آذربایجان شرقی، شیوع بی‌سابقه کرونا در روستاهای بخش‌های کهک، مرکزی و سلفچگان قم، افزایش ابتلای خانوادگی روستاییان در بوشهر و... حکایت تلخ این روزهای روستاهای کرونازده است.
طی 10روز آینده و بازه زمانی مورد نیاز برای گذار از بحران فعلی کرونا و قطع زنجیره انتقال، آغاز ماه رمضان هم نگرانی‌هایی را از ایجاد خلل در این روند با اجرای آیین و رسوم و دورهمی‌های انبوه رقم زده است. روستاییان در غفلت دهیاران و مسئولان همچنان مراسم عزا و عروسی برپا می‌کنند و طی روزهای پیش‌رو هم مایل به انجام آیین مذهبی هستند تا همچنان آسیب جدی موج چهارم کرونا و ابتلای جمعی و حداکثری آنها را تهدید کند و با آلوده‌شدن اکثر مناطق روستایی به ویروس جهش‌یافته، افزایش قرنطینه روستاها و آمار تلفات محتمل باشد.
برگزاری مراسم در غفلت دهیار
دهیار یکی از روستاهای لرستان از تصمیم برخی شهرنشینان برای اقامت در روستاها از زمان شیوع کرونا می‌گوید و توضیح می‌دهد: «حتی برخی هم در زمان بیماری برای گذراندن دوران قرنطینه به روستا می‌آمدند، اما به‌تدریج مردم از پیامدهای این سفرها مطلع شدند و از ورود افراد غیربومی جلوگیری کردند. البته در دوران تعطیلات نتوانستیم این شرایط را کنترل کنیم و ترددها موجب ابتلای گسترده و قرنطینه روستا شد.»
این دهیار بدون ذکر نامش به نکته جالبی هم اشاره می‌کند و اینکه در برخی روستاها، یک دهیار مدیریت چند روستا را همزمان برعهده دارد و این مسئله موجب می‌شود ارتباط خوبی با مردم ایجاد نشود.به‌گفته او، روستاییان عادات خاص خودشان را دارند و تعامل‌های صمیمانه موجب می‌شود بیشتر به رعایت پروتکل‌های بهداشتی ترغیب شوند، اما این قبیل ارتباطات وقت‌گیر است و دهیاران شاید نتوانند چنین زمانی را صرف کنند؛ همین مسئله هم موجب می‌شود روستاییان کمتر از شرایط کرونا و شکل رعایت پروتکل‌ها آگاه شوند. ناآگاهی‌ها هم شیوع گسترده را رقم می‌زند و تأسف‌بارتر اینکه در غفلت دهیاران مردم همچنان مراسم عزا و عروسی را برگزار و ابتلای جمعی را رقم می‌زنند.
برخی روستاییان به کرونا اعتقاد ندارند
رئیس شبکه بهداشت و درمان مرکز بهداشت بستان‌آباد اما مشکل را فقط حاد شدن وضعیت ناشی از سفرهای نوروزی نمی‌داند و می‌گوید: «در آستانه ماه مبارک رمضان این بحران با برگزاری مراسم در مساجد و دورهمی‌های مراسم افطاری دوچندان خواهد شد.»رامک زوار‌کعبه با بیان اینکه هم‌اکنون به یک دوره مراقبتی 10روزه برای عبور از بحران فعلی نیاز است، می‌افزاید: «این شرایط روستا و شهر ندارد و مردم باید محدودیت‌ها را رعایت کنند تا دوره سرایت‌کنندگی، بیماری‌زایی و مثبت شدن‌های متوالی رفع شود.»
این متخصص پزشکی خانواده به مشکلات کنترل کرونا در روستاها با توجه به جمعیت سالمند اشاره کرده و می‌گوید: «نباید تصور کرد پیشگیری از کرونا در روستاها آسان‌تر از شهرهاست. ما مشکلات قابل توجهی در این حوزه داریم. به‌عنوان مثال حدود 5تا 10درصد جمعیت روستایی اصلا به کرونا اعتقادی ندارند و به هیچ عنوان ماسک استفاده نمی‌کنند.
از سوی دیگر مشاغل روستایی با شهری هم متفاوت است و ماهیت آن خروج از خانه و تردد در روستاست. نمی‌توانیم به زور مانع خروج روستاییان از خانه‌هایشان حتی درصورت ابتلا به کرونا شویم.» زوار‌کعبه توضیح می‌دهد: «چندی پیش در شرایطی مشابه یکی از افراد مبتلا به کرونای انگلیسی در یکی از روستاهای بستان‌آباد حاضر به قرنطینه نبود و چالش‌های زیادی برای راضی کردن او حداقل برای رعایت فاصله اجتماعی داشتیم.
از سوی دیگر معیشت روستاییان عمدتا از فروش محصولات تولیدی دام‌هایشان تامین می‌شود برای فروش آنها باید به شهر مراجعه کنند. این هم یکی از مشکلات است که نمی‌توانیم آنها را از زندگی و کار روزانه منع کنیم. در این میان نکته تأسف‌بار همین ترددهایی است که می‌تواند منجر به انتقال ویروس از شهر به روستا و بالعکس باشد.» این متخصص مدیریت خدمات بهداشتی تأکید می‌کند که در دوره‌های گذشته ابتلا به کرونا از نوع خفیف بوده و متأسفانه مردم باور کرده‌اند با ابتلا به کرونا مشکلی برایشان ایجاد نمی‌شود؛ درحالی‌که ویروس جهش‌یافته قابل مقایسه با نوع قبلی نیست.
بحران کرونا در پایبندی به رسوم فرهنگی
عضو هیأت علمی مؤسسه عالی آموزش زند شیراز هم با تأکید بر اصلاح برخی رسم و رسوم و جلوگیری از دورهمی‌های خطرناک، می‌گوید: «برخی رسوم فرهنگی حاکم بر روستاها چنین وضع بحرانی را رقم زده است؛ برای مثال، گردهمایی های متعددی در روستاها برگزار می‌شود که موجب ابتلای جمعی است.»
علی کامکار می‌افزاید: «جالب اینجاست که در مراسم عزا و عروسی، ساکنان مناطق شهری هم دعوت می‌شوند و چرخه انتقال ویروس به‌شدت فعال است؛ آن هم درحالی‌که خانه‌های بهداشت ظرفیت‌های کامل برای مقابله با بیماری کرونا را ندارند و درصورت ابتلای جمع قابل‌توجهی از مردم روستا به کرونا به‌ویژه ویروس جهش‌یافته ممکن است آمار مرگ‌ومیر و شرایط سخت بیماری را شاهد باشیم.»
این عضو سابق هیأت علمی دانشگاه علوم‌پزشکی کهگیلویه و بویراحمد ایجاد بستر فرهنگی- بهداشتی در روستاها را مهم‌ترین اقدام برای کنترل کرونا در شرایط کنونی می‌داند و عنوان می‌کند: «این مسئله برعهده کارشناسان آموزش و بهداشت است و باید با تعامل سازنده و مؤثر با دهیاری، شورایاری روستاها و معتمدان محل صورت بگیرد.
بهترین اتفاق افزایش سطح فرهنگ بهداشتی میان روستاییان است و باید از انجام دورهمی‌های خطرناک جلوگیری شود. در روستاها دانش کافی درباره مسائل بهداشتی و نحوه انتقال این ویروس و بالا بردن سطح ایمنی افراد وجود ندارد و این وظیفه کارشناسان بهداشت و درمان است که آگاهی روستاییان را در این زمینه بالا ببرند.» به‌گفته کامکار، تدبیر مدیریتی در روستا باید متفاوت باشد و با توجه به تعامل زیادی که در این مناطق وجود دارد، اصلاح رسم و رسوم‌های غلط مهم‌ترین اتفاقی است که باید رقم بخورد.
شیوع بالا
سخنگوی دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدصدوقی یزد با تأکید بر اینکه میزان سرایت و انتشار ویروس در روستاها به نسبت محیط‌های شهری شدت بیشتری دارد، می‌گوید: «ورود ویروس به روستاها ممکن است با تأخیر صورت بگیرد، اما میزان رعایت پروتکل‌ها و سواد سلامت در مناطق روستایی پایین است و اگر با ورود ویروس در این مناطق مواجه شویم، سرعت انتشار آن قابل توجه‌تر از شهر خواهد بود.»
ابراهیم سلمانی به ابتلای دسته‌جمعی افراد در 2روستای استان اشاره می‌کند و می‌افزاید: «روستاها به‌دلیل ظرفیت‌های گردشگری همواره با ورود مسافر مواجه هستند و در تعطیلات اخیر هم مراجعه گردشگران به روستاهای استان افزایش داشت؛ به همین دلیل ما در یکی از روستاها با افزایش موارد ابتلا به کرونا مواجه شدیم که دلیل اصلی آن مسافرانی بود که از شهرها و استان‌های دیگر به این منطقه وارد شده بودند و وضعیت را قرمز کردند.»
این متخصص سلامت در حوادث و بلایا درباره تفاوت‌های مدیریت کرونا در مناطق شهری و روستایی می‌گوید: «ما وضعیت قرمز، نارنجی و زرد را به‌صورت شهرستانی درنظر می‌گیریم و شرایط و جمعیت روستاها در این وضعیت مدنظر نیست. چندی پیش در هیچ یک از شهرستان‌ها رنگ‌بندی قرمز و نارنجی نداشتیم؛ زیرا وضعیت به‌صورت کلی بد نبود، اما یکی از روستاهای همین شهرستان در همین بازه زمانی در وضعیت قرمز قرار داشت.
این نگاه کلی بدون درنظر گرفتن وضعیت شهرستان‌ها می‌تواند تصور غلط از مساعد بودن وضعیت یک منطقه روستایی را رقم بزند و موجب حاد شدن شرایط یک روستا شود.»وی تأکید می‌کند که در شرایط کنونی بهتر است جمعیت روستاها به‌صورت جداگانه بررسی و دیده شوند و به مجموع جمعیت یک شهرستان افزوده نشوند؛ این موضوع می‌تواند به‌خود استان‌ها واگذار شود که موجب راستی‌آزمایی و بیان شفاف وضعیت مناطق روستایی در تعیین رنگ‌بندی‌ها باشد و معیارهای آنها تغییر کند.
سلمانی بر افزایش سطح سواد مردم در روستاها هم تأکید دوباره دارد و می‌گوید: «در مناطق روستایی نیازمند برنامه بلند‌مدت برای افزایش سطح سلامت روستاییان هستیم. میانگین سنی افراد در روستاها بالاتر است. درنتیجه سطح سواد سلامت و حساسیت مردم کاهش پیدا می‌کند و این مسائل را نمی‌توان با اقدامات زودبازده به نتیجه رساند، اما در وضعیت کنونی ما نیازمند اقدامات کوتاه‌مدت ضربتی هم هستیم و مهم‌ترین اتفاق در این مناطق همکاری مردم است.
در یکی از مناطق روستایی یزد خود روستاییان پایش و مراقبت‌های لازم را داشتند و رفت‌وآمد، ورودی و خروجی مردم را کنترل می‌کردند.» این مسئول ادامه می‌دهد: «هر کدام از روستاها مسائل و مشکلات منطقه‌ای خودشان را دارند و ظرفیت‌هایشان هم مختص به همان منطقه است. در این‌باره مدیریت منطقه‌ای و روستا اگر با مشارکت مردم باشد، بهترین مداخله برای پیشگیری و کنترل کروناست.»
سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد درباره دسترسی کمتر روستاییان به اینترنت و فضای مجازی برای آگاهی از اطلاعات کرونا هم عنوان می‌کند: «مدت‌هاست اقدامات خوبی برای افزایش نفوذ اینترنت روستایی در حال انجام است؛ هر چند که عقیده دارم لزوما دسترسی به اینترنت نمی‌تواند سطح سواد سلامت مردم را افزایش دهد و در برخی موارد اطلاعات خلاف واقع هم در فضای مجازی منتشر می‌شود.»
نقش دهیاران در روزهای بحرانی کرونا
دینه‌کوه از روستاهایی است که با وجود وضعیت قرمز قزوین هنوز مردمش کرونا را تجربه نکرده‌اند. دهیار این روستا دلیل این اتفاق را مشارکت روستاییان عنوان می‌کند و می‌گوید: «با اینکه رعایت پروتکل‌ها از سوی روستاییان صورت می‌گیرد، اما همواره با ورود مسافرانی مواجه می‌شویم که حتی به تذکرها هم توجهی ندارند.»
به‌گفته فاطمه پیکانی کنترل کرونا در روستاها بسیار راحت‌تر از مناطق شهری است؛ زیرا مردم به‌راحتی اعتماد می‌کنند و همراهی حداکثری دارند. او تأکید می‌کند: «دهیاران این روزها مهم‌ترین نقش مدیریتی را برای پیشگیری از شیوع کرونا دارند؛ آن هم درحالی‌که در مناطق روستایی کار خاصی نمی‌شود برای پیرمردان و پیرزن‌ها انجام داد، اما اگر اعتمادشان جلب و آگاهی لازم از طریق صحبت کردن رودررو به آنها داده شود، بهترین اتفاق برای پیشگیری است. این مسئله شاید در این شرایط وقت‌گیر باشد، اما در دینه‌کوه تجربه کردیم و موفق هم بودیم.»
***کرونا را در بیش از یک‌سال گذشته تاکنون در شهرها دیده‌ایم. فارغ از آن امروز وضعیت روستاها حادتر از شهرهاست. مردمی که در غفلت از انتقال ویروس به روستاها دست از سفرهای خود به این مناطق برنداشتند و در ایام نوروز تلخ‌ترین وضعیت را برای روستاییان رقم زدند. در کنار آن، کرونا و مدیریتش در روستاها را باید متفاوت از شهرها ببینیم.
نگاه ویژه روستاییان به حفظ آداب و رسوم، وابستگی‌هایشان به نقاط شهری برای عرضه تولید، معاشرت‌های جمعی و اعتقاد کمتر به درمان کلینیکی و... موجب شده کرونا شرایط سختی برای این مناطق رقم بزند. همان‌هایی که تا پیش از این کرونا را به اندازه یک سرماخوردگی ساده می‌پنداشتند، با مرگ‌های خانوادگی مواجه شده‌اند و در این میان بیش از همه باید فرهنگ و آداب روستاییان حداقل در بازه زمانی فعلی تغییر کند تا حصار قرنطینه برای مردمی که آزادی جزو خصایل جدانشدنی زندگی‌شان به شمار می‌رود، کاهش یابد.
روزنامه همشهری
