arrow-right-square Created with Sketch Beta.
کد خبر: ۶۵۸۱۴۲
تاریخ انتشار: ۱۲ : ۱۸ - ۲۸ آذر ۱۴۰۰

آیت الله محقق داماد: یکی از مشکلات حوزه وابستگی به دولت و حکومت است

نشست «صدسالگی حوزه قم و مسائل جامعه ایران» با نگاهی به کتاب صد سالگی حوزه علمیه قم ، شامگاه یکشنبه با حضور آیت الله سیدمصطفی محقق داماد، حجت الاسلام والمسلمین رسول جعفریان و استاد اکبر ثبوت و حجت الاسلام و المسلمین رضا مختاری در خانه اندیشمندان علوم انسانی و با همت انجمن اندیشه و قلم برگزار شد.
پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) :

 نشست «صدسالگی حوزه قم و مسائل جامعه ایران» با نگاهی به کتاب صد سالگی حوزه علمیه قم ، شامگاه یکشنبه با حضور آیت الله سیدمصطفی محقق داماد، حجت الاسلام والمسلمین رسول جعفریان و استاد اکبر ثبوت و حجت الاسلام و المسلمین رضا مختاری در خانه اندیشمندان علوم انسانی و با همت انجمن اندیشه و قلم برگزار شد.

به گزارش خبرنگار شفقنا، متن این نشست را در ادامه می خوانید:

استاد جعفریان: تحقیق در حوزه بدون خودسانسوری انجام شود

به گزارش خبرنگار شفقنا، حجت الاسلام و المسلمین دکتر رسول جعفریان در همایش صدسالگی حوزه علمیه قم به توضیح اثر جدید خود پرداخت و گفت: هنوز در قم اخباری ها هستند و جناحهای ولایی در این شهر فراوانند که به قوت کار خود را پیش می‌برند و ابزار آنها نشر کتاب است.

او با اشاره به گزارش خود در سال ۹۶ راجع به مهاجرت علمای نجف به قم بیان کرد: می خواستم روی این گزارش کار شود که کار مشخصی تا این لحظه نشده اما یک سری کارها در جریان است. برای صدمین سال تاسیس حوزه، مجلات و کارهای اسنادی در دست اقدام است و امیدواریم انجام این کار کمکی به حوزه باشد که نسبت به نقاط ضعف و قوت خود واقف گردد و در این کارها نیز خودسانسوری صورت نگیرد.

کارشناس تاریخ اسلام با تاکید بر لزوم بیان واقعیت‌ها بدون سانسور تصریح کرد: مردمی که به عشق قم انقلاب کردند و به این شهر امید داشتند باید در جریان این فعالیتها قرار گرفته و مشخص شود نقاط ضعف و کمبودها چه بوده است. از بزرگان نقل است که گفته اند در کتابهای شرح حال فقط ما نقاط قوت را می گوییم و از خود تعریف می کنیم.

او گفت: صدها موضوع برای پژوهش در حوزه وجود دارد. ما با جریان روشنفکری چطور برخورد کردیم؟ اطلاعیه ها و فتواها و بیانیه ها چطور بود؟ حوزه با شریعتی چه برخورد کرد؟ پژوهش در این موضوعات ممکن است سبب خوشامد و یا ناراحتی افراد شود اما نباید دچار خودسانسوری شویم.

جعفریان درباره کتاب صدسالگی حوزه گفت: ما مجموعه مقالاتی را در باره حوزه در اولین گام منتشر کردیم و برخی ز اینها خاص بود. اما برخی از آنها یک نگاه عمومی به اوضاع و احوال بود. اولین مقاله راجع به میرزا مهدی بروجردی با تعبیر پیشکار است. الان به جای پیشکار از عنوان رئیس دفتر استفاده می شود. ایشان پدرزن آیت الله گلپایگانی و مولف است. مقاله ای از آیت الله محقق چاپ شده و ایشان در نوشتن احتیاط کرده‌اند. خاطرات خوبی راجع به شعر و ادب در قم دارند و فکر می کردند همه شعرها را نمی شود گفت و صورتی از این شعرها را بیان کرده اند. دو مقاله سندی داریم و یک تاریخ نگار حوزه قم شیخ محمد راضی است. او آثارالحجه را منتشر کرد و بعد از انقلاب اصلا این کتاب چاپ نشد. مقاله ای در این خصوص داریم. تاریخ طبری قم همین کتاب آثارالحجه است. مقاله ای از آیت الله سروش داریم که در آن به دیدگاه حاج شیخ پرداخته که مقاله ای بسیار مهم است. مجموعه ای از اسناد حاج آقا مرتضی حائری داریم که این را خود من گزارش کرده‌ام.

آیت الله محقق داماد: یکی از مشکلات حوزه وابستگی به دولت و حکومت است

به گزارش خبرنگار شفقنا، آیت الله سیدمصطفی محقق داماد هم گفت: حاج شیخ عبدالکریم حائری به دلیل آنکه جایگاه روحانیت در جامعه را رو به تباهی دید در قم ماند و تاکید داشت تا حوزه‌ای مبتنی بر عقلانیت، علم و اخلاق شکل دهد. او بر جدایی حوزه از سیاست تاکید داشت و توانست بار دیگر روحانیت را در قلب مردم جای دهد.

او با استناد به تاریخ حوزه علمیه قم تصریح کرد: قم هیچ‌گاه جای افراد تندرو نبوده است. این شهر محل درس و اعتدال بوده است. حتی کسانی که در زمان آیت الله بروجردی تندروی داشتند، توسط ایشان از قم اخراج شدند.

استاد دانشگاه شهید بهشتی با تاکید بر لزوم حفظ نقش نظارتی علما در جامعه افزود: آیت الله بروجردی در متن سیاست دخالت نکرد اما دستگاه سیاست از او می لرزید. پدرم می‌گفت آقای بروجردی هیچ وقت سیاستمداران را به صورت خصوصی نمی‌پذیرفت. همیشه به من و حاج آقا روح الله می گفت تا در جلسات باشیم. روزی آقای اقبال به قم می‌آیند. آقای بروجردی بالای مجلس نشسته بوده و آقای اقبال وارد می‌شود و همانجا نزدیک در ورودی می‌نشیند. آقای بروجردی قبلش اعتراض به اصلاحات ارضی می کنند و شاه آقای اقبال را فرستاده بود که آقای بروجردی را همراه کند. اقای اقبال می‌گوید این موضوع در همه کشورهای مسلمان اجرا شده و فقط ما عقب هستیم. پدرم می‌گفت آقای بروجردی طوری ساکت بود که یعنی من نمی شنوم. سخن که به اینجا رسید گفت چه می گویند؟ حاج آقا روح الله گفته بود، می گویند در همه کشورهای اسلامی اصلاحات ارضی اجرا شده است. آقای بروجردی جواب می‌دهند در آن کشورها اول جمهوری شده و بعدا اصلاحات ارضی اجرا شده است. تا آقا این را می گویند ایشان کلاه را برداشته و می روند.

او تصریح کرد: قدرت آیت الله بروجردی در این بود که ناظر بر سیاست بود. در دوره حاج شیخ عبدالکریم فقط یک روحانی و آن هم شیخ عباس فراهانی به ثبت اسناد می رود. چون طلبه ها قرار بود با قناعت استقلال خود را حفظ کنند. من الان هم مخالف پول گرفتن حوزه از دولت هستم. حوزه باید با بودجه ای که مردم با طیب خاطر می دادند بگردد.

آیت الله محقق داماد با اشاره به اثر دکتر جعفریان افزود: ظاهر کاری که دکتر جعفریان انجام داده از کارهای نادر در موضوع حوزه علمیه قم است. در هفده ذی القعده هر سال در وفات حاج شیخ مجلسی برگزار می‌شد. من در آن زمان کلاس ششم ابتدایی بودم. از حوزه فقط واعظی به نام شیخ مرتضی انصاری بود که به منبر می رفت و درباه تاسیس حوزه و قم سخن می‌گفت. من به دلیل موقعیت خانواده خودم از خانواده ام و پدرم درباره حوزه و حاج شیخ می شنیدم. قصه های حاج شیخ هنوز در سال ۱۳۳۰ بر سر زبان‌ها بود. اما کتابی که به این صورت از وضع حوزه بگوید نداشتیم. کتاب ریحان اردکانی نیز شرح مختصری از زندگی طلاب گفته بود. اما در این کتاب مقالات ارزنده ای منتشر شده است.

 

فلسفه تاسیس حوزه توسط آیت الله حائری

او با اشاره به مقاله خود در کتاب «صدسالگی حوزه قم و مسائل جامعه ایران» گفت: من موظف به نوشتن درباره نشاط ادبی در قم بودم و در این زمینه امر آقای جعفریان را اطاعت کردم. هنوز می شد مطالبی بنویسم که مصلحت نبود منتشر شود و آنها باید سینه به سینه فقط نقل شود.  اما در این کتاب جای مطلبی درباره چرایی چگونگی تاسیس حوزه قم خالی است. آن زمان حوزه عظیم نجف و حوزه های کوچکی مانند مشهد و یزد بود. چرا حاج شیخ به این موضوع اهتمام داشتند؟ حکمت اولیه تاسیس حوزه باید مورد پژوهش قرار گیرد.

استاد حوزه و دانشگاه درباره انگیزه تاسیس حوزه قم گفت: در خانواده و بیت ما اسنادی وجود داشت که باید حفظ می شد ولی نشد. اما جسته و گریخته اسناد شفاهی و کتبی وجود دارد. شما می دانید که مرحوم شیخ عبدالکریم به دعوت بزرگان اراک به این شهر رفته ولی بعد از چند سال از اراک دوباره به عراق رفت. جالب این است که نوشته‌هایش را در اراک گذاشته و به عراق رفته است.

او گفت: زمانی که رئیس بازرسی کل کشور بودم، منشی گفت شیخی آمده و ملاقات خواسته است و گفته اگر ایشان به من ملاقات بدهند هدیه ای برای ایشان دارم. تعجب کردم. شیخی وارد شد و گفت من مهدوی لنجرودی هستم. لنجرود روستای خنکی اطراف اراک است. مرحوم حاج شیخ عبدالکریم تابستان به این روستا می رفته و منزل این فرد را اجاره می کرده است. وقتی دوباره به عتبات برگشته نوشته هایش را در گنجه‌ای در دیوار قرار داده است. یکی از نوشته‌ها را با خود آورده بود. گفت مشکلی دارم که اگر حل کنی به تو می دهم که از آن نسخه برداری. دیدم خط حاج شیخ است. یک دوره تقریر درس شیخ محمد فشارکی و آن هم مباحث عقلی بود.

آیت الله محقق داماد ادامه داد: در همه نوشته‌های حاج شیخ در بالای صفحه‌ها «یا ولی الله ادرکنی» نوشته شده و دیدم این نشانه را هم دارد. از او کارش را پرسیدم. پسری داشت که معاون برنده جائزه صلح نوبل، عبدالسلام بود. کلیه‌هایش از کار افتاده بود. برادر دیگری داشت که می خواست به آنجا برود و یکی از کلیه‌هایش را به برادرش بدهد. دادگاه انقلاب این فرد را ممنوع الخروج کرده بود. از جزوات کپی گرفتم و کپی را به او دادم. گفتم این برای ما و ملک ماست. سپس آن را به عموی خود دادم.

 

مخالفت حاج شیخ با یک اعدام

او افزود: سخن این است که چرا حاج شیخ به اراک برگشته است؟ نامه ای از پدر آیت الله ستوده در بیت ما هست. ایشان به حاج شیخ نوشته چرا بر نمی گردی؟ ایشان در جواب نوشته است دفعه اول که به اراک آمدم به دعوت عده ای از ثروتمندان این شهر آمدم. آنها از میرزای شیرازی خواستند و من آمدم. خوشم نمی آمد که زیر فرمان آنها باشم. دلم می خواست مستقل باشم و حوزه مستقلی داشته باشم و از اینکه زیر فرمان چند نفر باشم ناراحت بودم. میزبانان ایشان فوت می کنند. آنها که فوت می کنند آقایان اراک دوباره از ایشان دعوت می کنند و ایشان به اراک می‌رود.

استاد حوزه و دانشگاه درباره حضور موسس حوزه علمیه در شهر قم گفت: در زمان حضور حاج شیخ در اراک، مردی خادم مسجد بوده و چون صدای بلندی داشته هرکسی چیزی گم می کرده به او می گفته تا در بازار جار بزند. چون پیراهن بلند می پوشیده به او عرب جارچی می گفتند. شبی باران زیادی در اراک می آید و آب وارد مسجد شده و قرآنها را گل‌آلود می‌کند. خادم قرآنها را جمع می کند و در گونی می‌کند تا در رودخانه بریزد. در مسیر خود می‌بیند که در بازار آتش روشن کرده‌اند. اجتهاد می‌کند که چه این را در آب بریزیم و چه در آتش فرقی نمی‌کند. ما می خواهیم زیر پا نماند. تا اینها را در آتش می ریزد، یکی داد می زند که قرآن آتش می زنی؟ می گوید اینها گلی شده می خواستم به آب بدهم. دور این فرد را می گیرند و کتک مفصلی به او می زنند. اما «عشاق حورالعین» می گفتند ما باید این را بکشیم تا از این رهگذر به جنات برسیم. بازار را می بندند و کم کم همین متدیان خیلی تند، اجازه بازکردن دکان‌ها را نمی دهند. موضوع به روستاهای اطراف می رسد و دسته سینه زنی راه می افتد که باید این فرد کشته شود. عرب جارچی به خانه فرید اراکی یکی از علماء آنجا پناه می‌برد. تا اینکه مردم در تلگراف خانه بست نشسته و به رئیس الوزراء تلگراف می کنند. او می نویسد که این موضوع با علماء است. در مسجد جامع همه علماء شهر جمع شده و فتوای اعدام این مرد را می‌نویسند. شیخ عبدالکریم هم در جلسه بوده است. برگه را اول برای ایشان می آورند تا امضاء کند. ایشان می گوید به من چه امضاء کنم؟ مگر من آمده ام کسی را اعدام کنم؟ کسی که در جلسه بود برایم نقل کرد که من جلو نشسته بودم. مردی که خیلی حاد بود، گفت عجب پس شیخ عبدالکریم هم بله!

او ادامه داد: به کسی که روشنفکر بود بابی می گفتند. شیخ عبدالکریم از مسجد بیرون می آید. چون او گفته بود چه کسی دیده که این قرآن آتش بزند، مردم دسته می گیرند که «خودم دیدم، خودم بودم». به در خانه آشیخ می روند. ایشان می گوید من چه کاره هستم که کسی را اعدام کنم. این مردم به خانه آن پیرمرد رفته و فرد را اعدام می کنند. ایشان بعد از این موضوع به قم می آید.

 

چرا حاج شیخ در قم ماند؟

آیت الله محقق داماد گفت: بعد از حضور ایشان در قم نامه ای از میرزای شیرازی کوچک در بیت ما وجود دارد که به ایشان نوشته من پیر شده و حوزه رئیس ندارد. به نجف بیایید. شما اینجا مقلد دارید. طلاب هم به شما علاقمند هستند. آشیخ نامه را نشان خانواده داده است. به ایشان نوشته بودند من اوضاع ایران را در تباهی می بینم و راه حلی برای آن نمی بینم مگر اینکه حوزه ای در اینجا تاسیس شود و این حوزه موفق باشد که جلوی این تباهی را بگیرد. من لازم می بینم که شما به ایران بیاید. ایشان جواب می دهند که شما به تکلیف شرعی خود عمل کنید.

او با طرح این پرسش که «این تباهی چیست؟» ادامه داد: این استنباط خودم است. به نظر من ظاهرا ۱۳ سال از اعدام شیخ فضل الله گذشته و تمام اوضاع علیه روحانیت بوده است. هم طرفداران مشروطه و هم مخالفان مشروطه علیه روحانیون بودند. شیخ فضل الله یکی از شاگردان ممتاز شیخ انصاری بوده است. کار به جایی می رسد که یک فقیه اعدام می شود. در اینجادر هر صورت آخوند بدنام شد. حاج شیخ به این نتیجه می رسد که اگر حوزه ای تاسیس شود که سواد و عقل و اخلاق در آن باشد و کاملا از سیاست جدا باشد، روحانیت دوباره در قلب مردم وارد می شود.

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: ایشان معتقد بود که اگر طلاب وارد سیاست شوند دوباره همان بدنامی ایجاد می شود. ایشان زمانی حوزه را تاسیس می کند که به گفته امام اگر ماشین خراب می شد به طلبه می گفتند پایین بیا که به خاطر تو است. مرحوم آل طاهای واعظ مطلبی را نقل کردند که شیخ عبدالکریم به دیدن آشیخ محمد ارباب یکی از علماء می رود. آقای ارباب می گوید ریش ما در جنگ مشروطه و استبداد آلوده شده و ما در بین مردم آبرویی نداریم که حوزه داشته باشیم. گاهی چند طلبه می آیند و درس می خوانند و می روند. اما شما در سیاست دخالت نکردی و شما فقط می توانی اینجا تشکیل حوزه بدهی.

او تصریح کرد: بعد از این چهل سال ما درستی تحلیل ایشان را می بینیم. حرفها و نصیحتهای ایشان به طلبه ها هم موید این است. او به طلبه ها توصیه می کرده که ازدواج موقت نداشته باشید. مراقب زنان خود باشید. ایشان روزی در درس گفته بود «طلاب! ازدواج موقت نکنید که خانمتان ناراحت شود». یکی داد می زند که یاد خلیفه دوم به خیر. حاج شیخ می گوید اگر مخالفت ایشان هم برای این کار بوده، کار خوبی کرده است.

آیت الله محقق داماد افزود: در زمان ایشان ضد فلسفه بودند. طلبه ای به نام اقای طبسی به نقل از پدرش برای ما گفت که پدرم صبح زود حاج شیخ را می بیند. حاج شیخ به پدرم گفته بود شما به درس فلسفه فلان آقا می روید؟ پدرم گفته بود بله. حاج شیخ گفته بود شنیدم استاد شما می خواهد به خاطر فقر از قم برود. این مبلغ را به ایشان بدهید که از قم نرود. او می خواسته در آن شرایط متهم نشود اما اینگونه از طلاب و فضلاء حمایت می کرد که قم را ترک نکنند.

 

علاقه حاج شیخ به ادبیات فارسی

او به ادبیات دوستی حاج شیخ عبدالکریم اشاره کرد و گفت: یکی از ویژگهای شیخ توجه به ادبیات فارسی بود. ایشان حتی در شبهای ماه رمضان که در نجف بوده در حجره نظامی گنجوی می خوانده است. خانم امام هم گفته امام غزلی می گویند. برخی از طلاب به آشیخ مرتضی می گویند چرا باید یک روحانی غزل بگوید؟ ایشان می پرسند مگر حاج آقا روح الله چه گفته است؟ می گویند گفته است «سزد ز دانه‌ی‌ انگور سُحبه‌ای‌ سازید/ برای‌ رفتن میخانه استخاره کُنید». حاج شیخ می گویند به ایشان بگویید در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست.

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: از ایشان استفتاء می‌شود که مثنوی بخوانیم یا خیر. ایشان می گویند اگر نمی فهمید نخوانید.

استاد رضا مختاری: استقلال چالش امروز حوزه قم است

به گزارش خبرنگار شفقنا، حجت الاسلام و المسلمین رضا مختاری در نشست بررسی کتاب «صدسالگی حوزه قم و مسائل جامعه ایران» که در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، گفت: فشارهای رضاخان و مشکلات پیش آمده حوزه را با چالش فروپاشی روبرو کرده بود. اما امروز مسئله حوزه، فروپاشی نیست بلکه از دست رفتن مرجعیت حوزه علمیه قم و کم شدن اعتماد مردم، خطر است.

او افزود: در صد و بیست سال اخیر از باب تقدیر یا تدبیر، حرکات بسیار خوبی در حوزه انجام شده که وقتی اینها را کنار هم می گذاریم به درست بودن آنها صحه می‌گذاریم. این حرکت از آمدن آقای حائری از کربلا به سمت ایران شروع شد. ایشان در سال ۱۳۰۰ به قمی می آیند. علمای قم متوجه می شوند ایشان از آنها افضل است. ایشان را نگه می دارند و حاج شیخ را به مردم معرفی کردند.

مدیر موسسه کتابشناسی شیعه ادامه داد: بارها آیت الله شبیری گفتند علمای قم در ورود حاج شیخ عبدالکریم بزرگواری کردند. اگر اینها هوای نفسانی داشتند حاج شیخ را مزاحم خود می‌دیدند. بعد از تاسیس حوزه نیز حاج شیخ خیلی خون دل خوردند. اینطور نبود که علمائی مانند رفیعی قزوینی و آقای شاه آبادی و ابو المجد اصفهانی همینطور به قم بیایند. ایشان علاوه بر دعوت از علما، طلاب را نیز تشویق می‌کردند.

او گفت: آقای مبارکه‌ای می گوید از اصفهان برای تحصیل به قم آمدیم. در مدرسه آقای روحانی که هنوز هم هست، حجره گرفتیم. فردای آن روز آقای حاج شیخ عبدالکریم به حجره ما آمد. این عالم بزرگوار به دیدار طلاب می روند تا آنها را تشویق کنند. حاج شیخ، از میرزا هاشم خراسانی می خواهد به حوزه قم کمک مالی داشته باشد.

مختاری ادامه داد: حاج شیخ عبدالکریم همه گونه تدبیر را برای حفظ حوزه قم به کار گرفت. حتی در پاسخ کسی که منکر رجعت شده بود، آنقدر مدبرانه برخورد کرد که این موضوع حل شود. گفت من خودم معتقد به رجعت هستم و رجعت عقیده ما است. منتهی این ضروری فقه است و ضروری دین نیست که اگر کسی منکر آن شد از دین خارج شود. آسید محسن امین که از دمشق به قم آمده از عقل و درایت حاج شیخ خیلی تعریف می کند.

 

حفظ حوزه، در خفقان رضاخانی

او افزود: بعد از فوت آیت الله حائری، آیت الله صدر، پدر امام موسی صدر به نجف رفت تا آقای اصفهانی که در نجف اقتدار داشت برای تقویت حوزه قم دعوت کند. ایشان می‌گوید حوزه نجف مهمتر است و باید حفظ شود. اما این مراجع ثلاث حجت، صدر و خوانساری با تدبیر حوزه را نگه می دارند. آقای حاج شیخ عبدالکریم آنقدر از حفظ حوزه ناامید بود که آقای صدر را از مشهد به قم دعوت می کند. و به ایشان و آقای خونساری و آقای حجت می گوید اگر شما تا یک هفته بعد از وفات من حوزه را حفظ کنید من در آن عالم دعاگوی شما هستم. آیت الله شبیری می گفت پدر من از بقای حوزه مایوس بود.

این محقق دینی گفت: در سال ۱۳۱۵ شمسی، نهایت دوره خفقان رضاخان بود. حوادث گوهرشاد به وجود آمد. آن سال شهید مدرس به شهادت می رسند. نهایت فشار رضاشاه بر حوزه وجود داشته است. پدر آقای شبیری استخاره می گرفته که از قم به کجا برود.  به او گفته می‌شود برای بقاء در قم هم یک استخاره بگیرید. این آیه می آید که أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ. با همین استخاره در قم می‌مانند.

او افزود: آقای حائری ۱۷ ذی القعده از دنیا می روند. گفته بود اگر بنا باشد حوزه از هم نپاشد باید تا ماه رمضان حفظ شود. آقای شبیری وقتی که حوزه متلاشی نمی شود عهد می کند که هرسال ماه شعبان سور بقاء حوزه را بدهند. بعد از اینکه حوزه حفظ می‌شود آقای شبیری به دوستان خود سور می‌دهند. هنوز آیت الله العظمی شبیری این سور را می‌دهند. این سور به شکرانه حفظ حوزه بوده است.

 

شاه می خواست مرجعیت به نجف برود

مختاری ادامه داد: علمای ثلاث بعد از فوت آقای حاج شیخ عبدالکریم و نظر آقای اصفهانی با هم جلسه می گیرند و آقای بروجردی را به قم می آورند. این هم فداکاری می خواهد. کسانی که مرجعیت دارند ایشان را دعوت می کنند و جای خود را به ایشان می دهند. یکی مسجد خودش را در اختیار ایشان می‌گذارد. به او می گویند چرا چنین کاری را کردی؟ می گوید تِلكَ الدّارُ الآخِرَةُ نَجعَلُها لِلَّذينَ لا يُريدونَ عُلُوًّا فِي الأَرضِ. همه پشت سر ایشان به نماز می‌ایستند. امام رسما به درس آقای بروجردی می رفت و تا مدتها همراه ایشان می رفت. آقای بروجردی برای زیارت به مشهد سفر می کنند. عده ای از جمله آقای حائری دایی آقای محقق داماد و خود آیت الله داماد برای تثبیت حضور ایشان در قم، به همراه ایشان می روند تا حوزه قم تحکیم و تثبیت شود. اینها خودشان درس خارج داشتند اما همراه آقای بروجردی رفتند تا جایگاه ایشان تثبیت شود.

او افزود: بعد از وفات آقای بروجردی باز علماء تدبیر کردند که مرجعیت در قم بماند. شاه می خواست این مرجعیت به نجف برود. به آیت الله حکیم تلگراف زد و فوت آقای بروجردی را تسلیت گفت. اصلا به علماء قم تسلیت نگفت. آیت الله داماد، امام و سید رضا صدر منزل آقای مصطفی خوانساری جمع می شوند و تصمیم می گیرند از آقای صفایی خوانساری دعوت کنند تا از تهران به قم بیاید. اقای خوانساری می گوید استخاره کرده‌ام خوب نیست و حالم هم خوب نیست.

 

بزرگان فداکاری کردند که حوزه بماند

مدیر موسسه کتابشناسی شیعه تصریح کرد: بزرگان فداکاری کردند که حوزه بماند تا در برابر استعمار و استبداد دینداری مردم بماند. امام و روح الله کمالوند و سید ابوطالب مدرس یزدی به آقای فلسفی نامه می نویسند که شما با نطق خود مردم را به حمایت آقای بروجردی تشویق کن. نامه ها نشان می دهد که با هماهنگی با هم نامه نوشته اند. امام آن زمان تدریس خارج داشتند. امام می نویسد که با تجار متدین جلسه بگذار و از آنها برای آقای بروجردی کمک بگیرد. از برخی از تجار حتی نام می برند که یکی از آنها پدر آقای بازرگان بوده است.

او تاکید کرد: خوف آن زمان متلاشی شدن حوزه بود. الان باید ببینیم تقویت حوزه به چیست. الان از کم شدن اعتماد مردم خطر است. از دست دادن مرجعیت حوزه قم، خطر است.

مدیر موسسه کتابشناسی شیعه گفت: چالش حوزه قم در قبل از انقلاب تهدید توسط حکومت برای فروپاشی بود و چالش امروز حوزه حفظ استقلال آن است البته الان در حوزه ادبیات عرب و تاریخ کارهای خوبی در حوزه قم صورت گرفته است.

اگر دولت به حوزه پول ندهد، خیران آن را تامین می کنند

مختاری با اشاره به مباحث مطرح شده درباره دریافت بودجه دولتی توسط حوزه علمیه گفت: کسانی که بودجه برای حوزه تصویب کردند قصدشان خیر بود. الان هم طلاب در مضیقه هستند. البته راه حل، گرفتن پول از دولت نیست.

او ادامه داد: توجه داشته باشیم که برخی از بودجه دولت به حوزه و مرکز خدمات، هزینه بیمه طلاب است. این موضوعی است که دولت در بسیاری از مراکز آن را پرداخت می کند اما به حوزه که می رسد در جامعه برجسته می شود.

مدیر موسسه کتابشناسی شیعه گفت: حوزه خواهران در حکم دانشگاه است. خب این دانشگاه اگر در تهران هم باشد دولت برای آن هزینه می کند. الان شورای عالی حوزه باید پیشقدم شود و بگوید من وجه نمی‌گیرم و مردم هزینه کنند. مردم خوب هستند. الان خیرین پول نمی دهند چون دولت به حوزه بودجه می دهد.  شواهد نشان می دهد حوزه هایی که از دولت بودجه نمی گیرند توسط مردم اداره می شود. اگر می توانستیم مردم را اقناع کنیم می‌توانستیم به مردم هم بگوییم حالا شما حوزه را اداره کنید. مشکل اینجاست که ما به دلیل رسانه های فعال دشمن، نمی توانیم جامعه را اقناع کنیم. لذا از دولت بودجه می گیریم و مشکلات بعدی ایجاد می شود.

استاد اکبر ثبوت: ۷ چالش عمده ای که حوزه علمیه قم با آن مواجه بود

به گزارش خبرنگار شفقنا، اکبر ثبوت، استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ و فلسفه اسلامی در نشست بررسی کتاب «صدسالگی حوزه قم و مسائل جامعه ایران» که در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، با تاکید بر لزوم بازنگری در متون درسی حوزه علمیه گفت: در حوزه ما تا آنجا که اطلاع دارم تاریخ جزء برنامه درسی نیست. حتی به تاریخ اسلام و ایران و شیعه و تاریخ روحانیت درست پرداخته نمی شود. برای من ناراحت کننده بود که شنیدم یکی از مقامات عالی رتبه ایران در مصاحبه‌ای گفت ظل السلطان حاکم اصفهان با سید محمد باقر شفتی درگیر شدند چون در دوره سیدمحمد باقر شفتی ظل السلطان در عالم زر بوده است.

او با بیان اینکه در ایران حکومت اسلامی شکل گرفته است، تصریح کرد: الان مسئولان ایران، روحانیون هستند و لذا دولتمردان باید تاریخ جایی را که بر آن حکومت می کنند را بدانند.

این پژوهشگر افزود: حوزه ما از ادبیات علماء دین بی اطلاع است. کسانی را داریم که دیوان سید مرتضی را بدانند؟ کسانی را داریم که دیوان شیخ بهایی را خوانده باشند؟ برای شناخت شخصیت و آراء هرکسی فقط خواندن کتاب‌های فقهی و اصولی کافی نیست. چه بسا نظریات افراد در شعرها بیان می شود.

او ادامه داد: بسیاری از حوزویان سطح بالای ما حتی با زبان ادبی علماء گذشته آشنا نیستند. یکی از بزرگان همین حوزه که از مقامات عالی رتبه حکومت است با استناد به کلمه «مولوی» در شعری از مرحوم نراقی گفته بود نراقی در شعر خود به مولوی طعنه زده است. کسی که با زبان ادبی گذشته آشنا باشد می داند که مولوی به معنای آخوند است. مگر بین ما و نراقی چقدر فاصله است؟ وقتی زبان ادبی او را نمی دانیم به جای متنبه شدن وسیله ای برای تعریض به صاحب مثنوی پیدا می کنیم.

ثبوت تصریح کرد: نمی دانم برنامه درس اخلاق چقدر در حوزه جدی گرفته می شود. چقدر نهج البلاغه جدی گرفته می شود؟ چقدر تفسیر در حوزه جدی است؟ بررسی این کاستی ها که در برنامه های حوزه هست جزء لوازم و ضروریات است.

او با اشاره به چالش‌های حوزه در صد سال گذشته گفت: متاسفانه برخی از این چالشها به گونه ای است که ما ناچاریم درباره آن خودسانسوری کنیم. این خودسانسوری به گونه ای است که مشکلات همچنان سر جای خود می ماند.

این استاد دانشگاه سپس فهرستی از این چالش ها بیان کرد و ادامه داد: فهرستی از این چالشها عبارت است، چالش با ارباب علوم عقلی و فلسفه، چالشهای مربوط به دیگر مسائل فقهی و نظری از جمله چالش بر سر کتاب حجاب مرحوم مطهری و کتاب شهید جاوید مرحوم صالحی نجف آبادی، چالش اختلاف بین مراجع که بعد از آشیخ آیات ثلاث اختلافاتی داشتند و این اختلافات خیلی از فضلاء را به فکر می اندازند که راهی برای پایان دادن به آن پیدا کنند، اقای بروجردی برای همین موضوع به قم دعوت شد، بعد از آقای بروجردی نیز اختلافاتی پیش آمد.

ثبوت ادامه داد: چالش دیگر مابین حوزه قم و حوزه نجف بود. حوزه قم فرزند حوزه نجف بود. مرحوم حاج شیخ پرورده حوزه نجف بود. آیات ثلاث بعدی و اقای بروجردی هم دست پرورده حوزه نجف بودند. لذا حوزه نجف برای خود نسبت به حوزه قم یک احساس برتری داشت. یک سلسه چالش‌هایی هم بین حوزه قم و نجف بوده است. زمانی مراجع معظم شیعه را به دلیل فعالیت سیاسی این بزرگواران از عراق به ایران تبعید کردند. برخی می خواستند حاج شیخ با اینها هم نوا شود. برخی از حاج شیخ انتقاد تند می کردند که چرا شما با اینها همراهی نمی کنید. اما حاج شیخ شیوه خود را که پرهیز از فعالیت سیاسی بود ادامه داد. مراجع نجف هم از آن دعواهای سیاسی نتیجه نگرفتند.

او افزود: چالش دیگر امتحان گرفتن از طلاب نجف به وجود آمد. آقای بروجردی برای طلاب نجف شهریه می فرستاد. تصمیم گرفته شد که از طلاب امتحان بگیرند. برخی فکر کردند حوزه قم می خواهد برتری خود را به رخ بکشید. سر و صدایی به وجود آمد و آقای بروجردی از آن موضوع صرف نظر کردند.

استاد دانشگاه ادامه داد: یکی از چالشهایی که باید بررسی شود بحثهایی است که آقای امینی با طرفداران تقریب درست کرده بود. آقای امینی، به منزل یکی از علمای قم می رود. در مجلس برخی از فضلاء نشسته بودند. اینها مساله تقریب را دنبال می کردند. آقای امینی به تقریب می پردازد. البته آقای امینی اخلاصی داشت که نمی شود آن را منکر شد. وقتی این جلسه تمام شد یکی از فضلاء می گوید آدم باید چنین روحیه ای داشته باشد که الغدیر بنویسد.

او با توجه به چالش حوزه علمیه نجف و قم در شیوه تفقه گفت: باید این موضوع مورد پژوهش قرار بگیرد. در حوزه قم توجه به حدیث بیش از نجف بود. آقای منتظری از شاگردان آقای بروجردی توجه زیادی به نهج البلاغه داشت. اما نجفی ها قمی ها را روضه خوان می خواندند. قمی ها هم فقه نجفی ها را به خاطر اصولی بودن زیاد، جدولی می خواندند.

ثبوت افزود: چالش دیگری که می شود آن را مورد پژوهش قرار داد در مورد قمه زنی است. آقای بروجردی در اولین سال خواستار پرداختن به محرماتی شدند که به اسم عزاداری رایج شده بود. پاسخ صریح آنها این بود که ما در تمام طول سال مقلد شما هستیم اما شما اجازه بدهید که در این چند روز عزاداری مقلد خودمان باشیم.

او ادامه داد: مساله چالشی دیگر موضوع طهارت اهل کتاب است. آقای بروجردی مانند آشیخ عبدالکریم معتقد به طهارت آنها بود اما جرئت اظهار نداشت. آقای رضی که اخیرا از دنیا رفت می گفت من نیاز به سفر به اروپا پیدا کردم. به آقای بروجردی موضوع طهارت اهل کتاب را گفتم. ایشان می گوید من پیش از مرجعیت یک روز به تهران رفتم. در مجلس ختم شرکت کردم. از من اجازه خواستند که جلسه را تمام کنند. گفتم چرا خدمت ایشان که عالم بزرگی است نمی روید؟ گفتند ایشان تازگی قائل به طهارت اهل کتاب شده است. یعنی چنین فتوایی نشانه خروج از عدالت بوده است.

نظرات بینندگان