ایران پس از تحریم‌ها چگونه نفت می‌فروشد؟/مجبوریم به جای ارز، کالا بگیریم

به گزارش نامه، در ماه های اخیر و به واسطه بحث تحریم های نفتی ایران، موضوع میزان تولید نفت ایران یکی از مباحث داغ حوزه نفت بوده است به طوری که اوایل تابستان سال جاری اوپک در گزارشی اعلام کرد تولید نفت ایران به 3 میلیون و 138 هزار بشکه در روز رسیده اما مقامات رسمی نفت ایران این میزان را 3 میلیون و 760 هزار بشکه اعلام کرده بودند.

رستم قاسمی وزیر نفت ایران نیز  با رد کاهش تولید نفت ایران به 2.7 میلیون بشکه در روز گفته بود تولید فعلی نفت ایران 4 میلیون بشکه در روز است و ایران در حال حاضر با ظرفیت کامل و معادل 4 میلیون بشکه در روز نفت تولید می کند. در این میان عده ای از کارشناسان بر این باورند که میزان تولید نفت کاهش داشته و حداقل آن این است که از میزان سهمیه اوپک کمتر نفت تولید می کنیم.

مسعود دانشمند عضو اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران در گفت وگو با نامه می گوید مسئله ای که وجود دارد این است که چنانچه ما نفت تولید کنیم و نتوانیم آن را ذخیره کنیم، چه باید کرد؟ در واقع مگر ما چه میزان امکان ذخیره سازی نفت تولیدی را داریم. اگر ما قصد داشته باشیم یک میلیون بشکه نفت در روز ذخیره کنیم، برای چه مدتی است و چه میزان فضا و تانکرهای ذخیره سازی نیاز دارد؟ زمانی که نتوانیم ذخیره سازی کنیم، ناچاریم میزان تولید خود را کاهش دهیم.  براین اساس می توان گفت اکنون که تولید کاهش یافته، بیشتر بر این مبناست که دسترسی به فروش در بازار کاهش یافته است. 

مشروح گفت وگوی مسعود دانشمند با نامه را در ادامه بخوانید؛

آمارها و گزارش های رسانه های بین المللی حاکی از آن است که تولید روزانه نفت ایران ظرف 9ماه گذشته یک میلون لیتر در روز کاهش یافته است و از 2 میلیون و200هزار بشکه در سال گذشته میلادی، به 860 هزار بشکه در روز کاهش پیدا کرده است. این درحالیست که کمترین میزان تولید نفت ما با 2میلیون و490هزار بشکه در روز به سال67 بازمی گردد. ارزیابی شما در خصوص کاهش تولید نفت و علل آن چیست؟

از زمان گروگان گیری در سفارت آمریکا که نخستین تحریم ها به ما اعمال شد تا همین امروز ما هیچ گاه مشکل تولید نفت به آن معنا نداشتیم، در واقع همواره بخش تولید و اکتشاف نفت ما توانسته به اندازه کافی کار خود را انجام دهد که هم مصرف داخلی خودمان را داشته باشیم وهم مطابق با سهمیه اوپک صادرات خود را انجام دهیم.

اما اکنون که صادرات سهمیه ما از اوپک کاهش پیدا کرده، به دلیل فشارهایی است که به بازارهای هدف صادراتی ما وارد نموده اند و تحریم هایی که روی ناوگان نفتکش ما و ناوگان بین المللی صورت گرفته برای اینکه ما نتوانیم از آنها استفاده کنیم.این عوامل باعث شده که مجموعا به مقدار کمتری نسبت به سهمیه تعیین شده اپک بتوانیم به بازارجهانی، نفت بفروشیم.

براین اساس چنانچه تولید ما هم تا این میزان کاهش یافته باشد، بازهم نتیجه تحریم هایی است که ابزار و وسیله لازم که برای تولید و اکتشاف و توسعه چاه های نفتمان است، به ما فروخته نمی شود و به سختی این ابزار را به دست می آوریم. بنابراین اینکه حجم تولید نفت ما کاهش یافته است، ناشی از همین موارد تحریم است و نه ناشی از توان تکنیکی چاه های صنعت نفت ما.

با توجه به اینکه این برنامه نامشخص است و معلوم نیست تا چه زمانی این کاهش تولید ادامه خواهد داشت، از روند تحقق برنامه پنجم توسعه هم به میزان زیادی عقب می افتیم ، در حالی که تا پایان این برنامه باید حدود 5 میلیون بشکه در روز نفت تولید می کردیم.  استنباط شما از این اتفاق چیست؟

تا آنجاییکه من در جریانم از میزان سهمیه اوپک کمتر تولید می کنیم. اما مسئله ای که وجود دارد این است که چنانچه ما نفت تولید کنیم و نتوانیم آن را ذخیره کنیم، چه باید کرد؟ در واقع مگر ما چه میزان امکان ذخیره سازی نفت تولیدی را داریم. اگر ما قصد داشته باشیم یک میلیون بشکه نفت در روز ذخیره کنیم، برای چه مدتی است و چه میزان فضا و تانکرهای ذخیره سازی نیاز دارد؟ زمانی که نتوانیم ذخیره سازی کنیم، ناچاریم میزان تولید خود را کاهش دهیم.  براین اساس می توان گفت اکنون که تولید کاهش یافته، بیشتر بر این مبناست که دسترسی به فروش در بازار کاهش یافته است. 

پس از اینکه تحریم های اتحادیه اروپا علیه نفت ایران آغاز شد، اسامی چند کشور اعم از چین، ژاپن، کره جنوبی، هند و ترکیه به عنوان بیشترین خریداران نفت از ایران اعلام شد. تا چه میزان این اسامی درست هستند و آیا همین کشورها هم خریدار واقعی نفت ایران هستند؟ چون در مورد ژاپن و کره جنوبی عنوان شده بود که قرار است شش ماه از آمریکا مهلت بگیرند، سپس وارد مذاکره برای خرید شوند.

از میان این اسامی، کشور چین، از ایران نفت خریداری می کند. در مورد کره جنوبی و ژاپن، درست است آنها شش ماه از آمریکا مهلت گرفته اند که از ما نفت خریداری کنند. ترکیه هم به دلیل اینکه خود را نه در قالب تحریم های آمریکا و نه در قالب تحریم های اتحادیه اروپا می داند، همچنان از ایران نفت خریداری می کند. به جز اینها کشورهای دیگری هم هستند که به صورت غیر مستقیم از ایران نفت خریداری می کنند.

وضعیت خرید نفت هند از ایران به چه صورت است؟ اینکه عنوان می شود نفت را خریداری می کند و همان ابتدا پولی پرداخت نمی کنند و مدتها بعد پول آن را آن هم به روپیه به ایران پرداخت می کند درست است؟

نظام بانکی دنیا به روی ما بسته است. به دلیل تحریم های حساب های بانکی ایران در دنیا، نمی توانیم پول نفتی را که به فروش می رسانیم، دریافت کنیم.زیرا سابق بر این ال سی ها را باز می کردند و ما به خریداران می گفتیم که پول نفت را به فرض به یورو در بانک های مختلفی برای حساب ما در اتحادیه اروپا واریز کنید. اما اکنون اتحادیه اروپا،هر پولی که به حساب ما واریز شود، براساس تحریم هایی که وجود دارد، این پول را بلوکه می کنند.

در نتیجه ما باید دنبال فضایی بگردیم که پول فروش نفت را بتوانیم به طریقی دریافت کنیم و از بلوکه شدن آن جلوگیری شود.بر این اساس ما در موقعیتی قرارمی گیریم که نفت را نفروشیم تا ابتدا بتوانیم یک جای مطمئن برای پول آن پیدا کنیم یا اینکه نفت را به فروش برسانیم و بازار هند و چین را از دست ندهیم، اما از آنها بخواهیم این پول را به صورت امانت نزد خود نگه دارند تا ما روشی یافته و بتوانیم پول را دریافت کنیم. به همین دلیل توافقی بین ما وآنها صورت می گیرد و به دلیل اینکه نمی توانیم پول خود را به زودی دریافت کنیم، به آنها پیشنهاد می دهیم که در ازای 30 درصد از آن پول به ما کالا بدهند.

آقای دانشمند! این موضوعی که می گویید تهاتر است. ما با این روش ضرر نمی کنیم؟ مسلما ارز بیشتر به کار کشور ما می آید تا کالا از هند.

قطعا که ضررمی کنیم و این تجارت متعادل وعادلانه ای نیست که کالایی را به دیگران به فروش برسانیم و نتوانیم پول را به موقع و به همان اندازه دریافت کنیم و به جای آن ارز، کالا دریافت کنیم. اما در حال حاضر هیچ چاره ای به جز این مسئله وجود ندارد.

به طور کلی می توان گفت آمار و گزارش های رسانه های خارجی در مورد میزان تولید و صادرات نفت ایران اشتباه است؟ زیرا نماینده ایران در اوپک گزارش های رسانه های خارجی در مورد وضعیت تولید و فروش نفت ایران را قبول ندارد و آنها را متفرقه می خواند.

بله این احتمال هم وجود دارد که اشتباه باشد. اما به هر حال ایران هم در شرایط تحریم تمام اطلاعات واقعی میزان تولید و فروش نفت خود به کشورها را اعلام نمی کند تا بتواند امور خودش را مدیریت کند. آنها هم اطلاعاتی را که به دست می آورند، به عنوان آمار اعلام می کنند.

بنابراین چون هر دو طرف این معادله، هم ایران وهم کشورهای خارجی گزارش دهنده، سعی می کنند به نحوی با این آمار و ارقام به صورت هدفمند بازی کنند، می توان گفت این آمارها و گزارش ها چندان قابل اعتماد نیست. البته من نه به شدت آقای خطیبی، نماینده ایران در اوپک و نه به شدت گزارش های خارجی این آمارها را متفرقه می خوانم.

به عنوان مثال چنانچه ما امروز یک محموله نفت به کشوری به فروش می رسانیم، برای اینکه از تحریم ها فرار کرده باشیم، اطلاعات آن را بروز نمی دهیم. براین اساس زمانی که اطلاعات این فروش ها عنوان نمی شود، رسانه ها و سازمان های خارجی آمار دهنده هم به دلیل اینکه بر مبنای آمار رسمی موجود، گزاش های خود را تنظیم می کنند، ممکن است از وجود برخی معامله ها و فروش های این گونه که آماری از آنها اعلام نمی شود، مطلع نشوند، در نتیجه اینها را در آمار خود نمی گنجانند.

قرار نیست که ما هم مقابله کنیم و به آنها بگوییم اطلاعات شما مثلا یک میلیون و 400 هزار بشکه نیست و یک میلیون و 600 هزار بشکه است.بر همین اساس،چون جنگ نابرابری وجود دارد،هرکسی سعی می کند اطلاعات خود را مخفی کند.

پس با این تفاسیر هیچ گونه آمار درست و موثقی از میزان تولید و فروش نفت ایران در دنیا وجود ندارد؟

آمار موثق و درستی وجود ندارد و بیشتر بر اساس حدس و گمان است.

حتما مطلعید که عراق رتبه دوم تولید نفت اوپک را به دست آورد و در واقع جایگزین ما در رتبه بندی اوپک شد و رتبه ما تنزل پیدا کرد.چه اتفاقاتی رخ داده، کشوری که تا همین چند سال پیش کماکان درگیر جنگ و بحران های متعدد سیاسی و اقتصادی بود، توانست یک باره این میزان تولید نفت خود را دربازارهای جهانی افزایش دهد؟ ارزیابی شما در این زمینه چیست؟

نفتی که در چاه وجود دارد تا زمانی که به بازار مصرف برسد، مسیرهایی را طی می کند. ببینید، خط لوله ای که از سوریه و ترکیه و کویت عبور می کند و به بندر"ینبو"می رسد،خط لوله هایی است که عراق کم و بیش از همه اینها استفاده می کند.بنابراین می توان گفت عمده صادرات نفت عراق از طریق خط لوله ترکیه است.میزان ظرفیت این خط لوله ها مشخص است و کشتی هایی هم که از این خط لوله ها بار می زنند، مشخص است که چه میزان ظرفیت بار زدن دارند.

بنابراین چنانچه بخواهیم بر مبنای خط لوله ها آمار را بررسی کنیم، میزان آن تفاوت می کند. نکته دیگر اینکه کشورهای اروپایی و آمریکا تلاش زیادی می کنند که نفت عراق را بخرند و سرمایه گذاری های زیادی هم توسط آنها در زمینه نفت عراق انجام شده است.حتی اگر لازم باشد به عربستان توصیه خواهند کرد که کمتر از خط لوله "ینبو" استفاده کند و ظرفیت بیشتر را دراختیارعراق بگذارد. یا از آذربایجان بخواهند که از ظرفیت خط لوله باکو-جیحون کمتر استفاده کند و اجازه دهد که عراق بیشتر از آن خط لوله استفاده کند تا پول بیشتری وارد عراق شود و به هر حال به اهداف مورد نظر خود درآنجا برسند. بله، همه این بازی های سیاسی پشت نفت عراق وجود دارد.

این یک مسئله است. اما همین حالا میزان تولید نفت عراق روزانه 3/3 میلیون بشکه در روز است که 6/2 میلیون بشکه آن صادرمی شود.

چنانچه این آمار هم موجود باشد، سهمیه ای که اوپک برای عراق در زمینه تولید نفت اعلام کرده،میزان مشخصی است. طبیعی است که وقتی ما کمتر در بازارجهانی حضور داریم،برای نگه داشتن قیمت در بازار جهانی، فشاری ایجاد می کنند که عراق، میزان نفت بیشتری را صادر کند تا بتواند نیاز بازار را برطرف کند و قیمت های نفت به یک باره به دلیل کمبود نفت، افزایش پیدا نکند.

چنانچه می بینید قیمت نفت با تمام تحریم هایی که علیه ایران صورت گرفته و گزارش هایی که از کاهش میزان نفت تولیدی ایران اعلام می شود،همچنان بالاست، طبیعی است که باید بازار بپرسد تفاوت دو میلیون بشکه نفت صادراتی ایران را چه چیز پرمی کند؟حالا چنانچه بازار اشباع نشود، طبیعی است که قیمتها باید افزایش یابد.اما از آن سو، تحریم کنندگان برای اینکه خودشان از سوی سایر کشورهای اروپایی مورد سوال قرارنگیرند که تحریم کرده اند و باعث افزایش قیمت نفت شده اند، سعی می کنند ظرفیت خالی ایران در بازار جهانی را از طریق دیگری پرکنند.

بر این اساس کشورهایی که توان نفتی بالایی دارند،هم چون عربستان و ونزوئلا و عراق هستند که می توانند با ظرفیت بالای تولید خود، جای ایران را پرکنند.از سویی دیگر نوع نفتی هم که وارد بازار می شود باید با نوع نفتی که مصرف کننده نیاز دارد، مطابقت داشته باشد.تا آنجایی که مطلعم فقط نوع نفت تولیدی عراق به نوع نفت ایران نزدیک است و نفت نیجریه و ونزوئلا ومکزیک چندان نمی تواند جایگزین مناسبی برای نفت ایران دربازارهای جهانی باشد.طبیعی است که اقداماتی در جهت حمایت عراق برای جلوگیری از کمبود نفت در بازارهای جهانی انجام می دهند.

با تمام این مواردی که عنوان کردید و بازی های سیاسی صورت گرفته و برنامه ریزی برای جایگزینی نفت عراق به جای نفت ایران در بازارهای جهانی، به هر ترتیب هم اکنون رتبه عراق در تولید و صادرات نفت بالاتر از ماست و ما در این زمینه به دلایل مختلف عقب مانده ایم. اکنون چه تدبیری باید برای بدتر نشدن وضعیت تولید نفت ایران اندیشیده شود؟

ما باید با جامعه جهانی به تفاهم برسیم.این حالت جنگی که ما با جامعه جهانی داریم، برابر نیست. زیرا آنها قدرت بیشتری دارند و از طریق بازارهای مالی، حمل و نقل و بازارهای بیمه محدودیت های سنگینی را تحمیل می کنند و ابزار جایگزین آن را هم از طریق عربستان، عراق و کویت یافته و بر روی آنها برنامه ریزی کرده اند. آیا با این لجاجتی که به خرج می دهیم،سودی نصیب ما می شود؟ این وظیفه سیاسیون و نه اقتصاد دانان است که با برآورد این امر،بررسی کنند که تا کجا باید این رویه را ادامه دهیم یا از چه زاویه ای باید واردمذاکره و گفتگو شویم ومشکل خودمان را با جامعه جهانی حل کنیم.