كودتا در تركيه از شب تا سحر!

طرح كودتاي يك شبه در تركيه، به صبح نرسيده، شكست خورد. خبرهاي حوادث شب گذشته كودتا را در رسانه‌ها ديده‌ايد و يا خوانده‌ايد. در محك امروز به اختصار به چند نكته تفسيري و تحليلي از شوك خبري كه سراسر خبرگزاريها را فراگرفته است پرداخته مي‌شود.

1ـ كودتا در نيمه شب گذشته در آنكارا كليد خورد، اردوغان در استانبول در فاصله كوتاهي در صحنه تلويزيوني ظاهر شد و از مردم خواست به خيابان‌ها بيايند. رئيس‌جمهور تركيه در اولين ساعات كودتا؛ هنرمندي سياسي را بكار گرفت و بجاي تأكيد و تكيه به ارتش و نيروهاي نظامي و انتظامي، مردم تركيه را بطور عمومي، مستقيم و سراسري جدا از گرايش‌هاي سياسي مخاطب قرار داد و از ملت تركيه خواست براي نجات كشور از سلطه نظامي و دفاع از دمكراسي وارد صحنه شوند. او قدرت ملي را در برابر آن بخش از نظاميان ارتش قرار داد كه دست به كودتا زدند. تقابل ملي مردم تركيه با كودتاگران‌(بخشي از ارتش تركيه) جواب داد و در ساعات اوليه بامداد شكست كودتا و پيروزي مردم در صحنه خبري نقش بست. از نيمه شب تا بامداد، 11 ساعت دو شهر اصلي تركيه، آنكارا پايتخت تركيه و استانبول در التهاب بسر بردند، اما مردم با حضور در خيابان‌ها به پيام اردوغان جواب دادند و كودتا را شكست دادند. اردوغان در پيام رسمي شكست كودتاگران گفت، از ملت تركيه براي نجات دمكراسي در كشور خود بايد تقدير كرد. ستاد فرماندهي ارتش بايد به فوريت بازسازي شود و ارتش پاك‌سازي گردد. مجازات قانوني عليه كودتاگران با شدت انجام خواهد گرفت. همه احزاب سياسي، موافق و مخالف اردوغان در صف حمايت از مردم، شكست كودتا را جشن گرفته‌اند و آن را پيروزي دمكراسي بر نظامي‌گري ناميده‌اند. شرايط عمومي در تركيه به سرعت به حالت عادي برمي‌گردد. مجلس تركيه امروز‌(روز بعد از شب كودتا) تشكيل جلسه فوري براي بررسي كودتا داد و تشكيل مجلس، بازبودن رسانه‌ها و انتشار همه روزنامه‌ها، نشانه بارز بازگشت به حالت عادي در تركيه ديده شده است.

2ـ اگرچه مردم تركيه به پيام هنرمندانه اردوغان در ساعات اوليه پاسخ مثبت دادند، اما فراتر از آن اين اقدام مردمي و ملي به گذر تاريخ تلخ كودتاهاي نظامي در تركيه برمي‌گردد. در تعريف سياسي از تركيه بخاطر چندين كودتاي نظامي، اين كشور را كشور كودتاخيز مي‌نامند. مردم تركيه سابقه ذهني و تاريخي تلخ از كودتاهاي نظامي دارند و تكرار آن را فاجعه بزرگ مي‌شمارند. هر چند از سياست‌هاي اردوغان نارضايتي دارند. احزاب سياسي و مجلس تركيه از بستر تاريخي كودتاي نظامي در كشور خود، مرگ دمكراسي و انحلال همه احزاب را بخاطر دارند. سابقه تاريخي و طولاني كودتا از سوي ارتش تركيه از سال1960 چهار دولت را در اين كشور ساقط كرد و يا مجبور به استعفا كرده است. اولين كودتا در 27 ماه مه سال 1960، عدنان مدرس، نخست وزير وقت تركيه را كه به مدت 10 سال رهبري دولت را به عهده داشت با قرص خواب وادار به خودكشي ناموفق كرد و دو روز بعد به دار آويخته شد. دومين كودتا در 12 مارس 1971 عليه دولت سليمان دميرل انجام گرفت، سومين كودتا12 سپتامبر1980 كه خونين‌ترين كودتا نام گرفت به رهبري ژنرال كنعان اورن عليه دولت دميرل صورت گرفت، چهارمين كودتا در 28 فوريه1997 دولت ائتلافي نجم‌الدين اربكان را مجبور به كناره‌گيري كرد كه در تركيه از آن بنام، «كودتاي پست مدرن» ياد مي‌شود.

بستر كودتا فاقد هرگونه مقبوليت ملي و سياسي در تركيه است و با شكست كودتاي ديروز، اولين نتيجه اين است كه تاريخ سياسي تركيه ورق خورده است. ارتش را مردم تركيه در درون پادگان‌ها مي‌خواهند و تعريفي كه از آن در ذهن دارند دفاع ملي در برابر بيگانگان و دشمنان كشور است تا چكش نظامي در داخل كشور براي كودتا و براندازي حاكميت ملي.

3ـ آمريكا بزرگترين پايگاه نظامي را در تركيه دارد و تركيه عضو مهم و برجسته ناتو بشمار مي‌آيد. پرسش اين است كه چگونه آمريكا و ناتو از انجام كودتا اظهار بي‌اطلاعي مي‌كنند؟ آنها چگونه پيش‌بيني امنيتي از اين كودتا، آنهم در سطح بخشي از فرماندهان ارتش تركيه نداشتند و يا اردوغان را در جريان گزارش‌‌هاي امنيتي خود قرار نداده‌اند؟ كودتا در تعريف فرهنگ سياسي، بدون حمايت خارجي امكان‌پذير نيست. حمايت بيروني از كودتاي شب گذشته تركيه در كجا و از سوي چه كشوري بوده است!؟ آنهم تركيه‌اي كه در چتر كامل امنيتي نظامي آمريكا و ناتو قرار دارد!؟

4ـ جمهوري اسلامي ايران، همسايه بزرگ تركيه در اولين ساعات ظهور و بروز كودتا در تركيه واكنش سريع نشان داد. دبير شوراي امنيت ملي ايران و وزير خارجه كشورمان در همان ساعات اوليه ضمن محكوميت كودتا از مردم و حاكميت ملي آنها دفاع كردند. دبيرخانه شوراي امنيت ملي اعلام كرد، اقدامات لازم از سوي دبيرخانه شورا براي بررسي دقيق و مواجهه با تبعات احتمالي آن معمول گرديد. وزير خارجه ما ظريف با وزير خارجه تركيه تماس تلفني برقرار كرد و بر نقش ارزنده مردم تركيه در پشتيباني از دمكراسي و ثبات در اين كشور و نيز بر موضع اصولي كشورمان در محكوم‌سازي كودتا تأكيد كرد.

5ـ عملكرد فضاي مجازي رسانه‌اي در حاليكه سران كودتا در همان ساعات اوليه راديو تلويزيون ملي تركيه را به گروگان گرفتند بسيار حائز اهميت است. اردوغان با استفاده از «موبايل» از طريق شبكه C.N.N به مردم پيام ‌داد. مردم با استفاده از فضاي مجازي و تلفن‌هاي همراه با يكديگر در ارتباط بودند. صحنه ارتباطات خبري و رسانه‌اي در شب كودتا تا صبح روز بعد در اختيار فضاي مجازي ارتباطي بود.

6ـ كودتا اوج بحران در تركيه را نشان داد. اردوغان قبل از كودتا و بعد از آن متفاوت است. اردوغان در سياست‌هاي دروني كشور، همچنين در سياست‌هاي منطقه‌اي خود بايد تجديدنظر كند. ارزيابي مجدد دوست و دشمن بخصوص در سياست‌هاي منطقه‌اي اردوغان را همه در انتظارند. شكست كودتا اگر چه پيروزي ملي مردم تركيه است، اما مردم تركيه نگاه به آينده كشور خود دارند تا مگر از بحران‌هاي اقتصادي، سياسي و امنيتي نجات پيدا كنند. كودتا در تركيه مي‌تواند به عنوان تجديدنظر جدي براي اردوغان رئيس جمهور و دولت تركيه نقطه عطف گردد.