پرونده انفجارهاي خطوط انتقال گاز ايران- تركيه/هشت انفجار طي پنج سال!

نگاهي گذرا به تاريخچه انفجارهاي گازي دنيا طي سال هاي اخير گوياي آن است كه در ميان كشورهاي مختلف، تركيه حجم بالايي از حملات تروريستي و انفجارها را به خود اختصاص داده است.

به گزارش خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، اين كشور كه طي سال هاي گذشته بارها خطوط انتقال گازش با انفجار مواجه شده، در موارد متعدد به دليل حملات تروريستي از دريافت گاز كشورهاي مختلف محروم شده است.

به عنوان مثال نيمه اول شهريور ماه سال 1384 منابع خبري در بغداد از توقف صادرات نفت شمال عراق به تركيه خبر داده و يك مقام وزارت نفت عراق اعلام كرد كه به علت وقوع انفجار در مسير خط لوله انتقال نفت كركوك، تمامي صادرات نفت به بندر جيحان در تركيه متوقف شده است.

اين مقام آگاه در آن دوران از توقف كامل صادرات گاز عراق به تركيه خبر داده بود.

8 انفجار در خط لوله ايران-تركيه ظرف مدت پنج سال

اما طي پنج سال گذشته هشت مورد از انفجارهايي كه در خطوط انتقال گاز تركيه رخ داده، مربوط به لوله هاي مشترك اين كشور با ايران بوده است كه در ادامه به آن‌ها پرداخته مي‌شود.

1- در اولين روزهاي خرداد سال 1385 خبرگزاري آسوشيتدپرس از وقوع انفجاري در خط لوله انتقال گاز ايران - تركيه خبر داد و به نقل از آناتولي‌پرس اعلام كرد كه خرابكاران ناشناس با انفجار بمب كوچكي در خط لوله حامل گاز طبيعي ايران به تركيه باعث نشت گاز از اين خط لوله شده‌اند.

اين خط لوله در حدود ساعت 3 بامداد به وقت محلي مورد حمله قرار گرفته بود و نيروهاي امنيتي بلافاصله منطقه را تحت پوشش قرار داده و نيروهايي از شركت نفت دولتي تركيه (بوتاش) به انجام فعاليت براي تعمير خسارات ناشي از انفجار پرداختند.

اين انفجار به فاصله كمي از پايان مذاكره اي ميان وزير نفت ايران با همتاي ترك او كه در آن چگونگي تامين گاز تركيه در فصول سرد و همچنين انتقال گاز ايران به اروپا از طريق تركيه برگزار شده بود، رخ داد.

2- انفجار در اين خط لوله براي دومين باراواخر مرداد ماه سال 1385 و با فاصله اي دو ماهه تكرار شد و اين بار وزارت انرژي تركيه با صدور بيانيه‌اي، شورشيان جدايي‌طلب را مقصر اين انفجار و دليل وقوع اين حادثه را ناشناخته معرفي كرد.

در اين حادثه خط لوله انتقال گاز طبيعي ايران به تركيه در آخرين ساعات 28 مرداد 1385 و در منطقه آگري در شرق تركيه دچار انفجار شده بود.

3- اما مهر ماه 1385 و با فاصله اي كمتر از دوماه اين اتفاق بار ديگر تكرار شده و اين بار رسانه‌هاي تركيه از انفجار يك خط لوله انتقال گاز طبيعي در نزديكي مرز ايران و تركيه خبر دادند.

در اين انفجار شدت حادثه به گونه اي بود كه شعله‌هاي آتش از چند كيلومتري قابل مشاهده بود.

اين انفجار هم مانند موارد قبلي درآخرين ساعات شب و نزديك به يك كيلومتري بخش گوربولك مرز بازرگان ايران به وقوع پيوسته ‌بود و مقامات تركيه شورشيان جدايي طلب گروه پ.ك.ك را مظنونان احتمالي اين حملات اعلام كرده‌ بودند.

چند روز پس از اين حادثه هم يك گروه معارض دولت تركيه مسئوليت اين سانحه را بر عهده گرفت و گروه معارض ياد شده در يك برنامه تلويزيوني که از کپنهاگ ـ پايتخت دانمارک ـ پخش مي شد انفجار خط لوله انتقال گاز را اقدامي تلافي جويانه اعلام کردند.

در اعلاميه اين گروهك آمده بود: از آنجا که مقام‌هاي ايراني اجازه دفن يک عضو اين گروه را که در عمليات نظامي توسط نيروهاي ترکيه کشته شده بوده، در محل تولدش [حوالي شهر ماکو] نداده‌ بودند خرابکاري در خط انتقال لوله گاز ايران به ترکيه به تلافي اين ماجرا انجام شده است.

4- اما پس از اين حادثه تا مدتي خطوط لوله اين دو كشور با امنيتي نسبي مواجه بود تا اينكه 19 شهريور ماه سال 1386 و پس از حدود يك سال مقامات انرژي تركيه اعلام كردند كه انفجار بزرگي در خط لوله تركيه، جريان صادرات گاز از ايران به اين كشور را متوقف كرده است.

در اين باره مسئولان انرژي تركيه ابراز اميدواري كردند كه جريان كامل صادرات گاز با گذشت يك روز از سر گرفته شود. آنان همچنين از نامشخص بودن دليل اين حادثه خبر داده بودند.

در اين ميان نكته جالب اين بود كه علي رغم تلاش مقامات دو كشور براي رفع اين مشكل، شركت گازپروم روسيه در اين موقعيت فرصت را غنيمت شمرده و تلاش كرد حتي براي دوره اي كوتاه مدت هم كه شده بازار ايران را از آن خود كند. در همين راستا يك روزپس از اين سانحه اين كشور صدور گاز خود به ترکيه را افزايش داده و به درخواست ترکيه عرضه گاز به اين کشور را از 20 ميليون به 30 ميليون متر مکعب در شبانه روز افزايش داد.

در اين زمينه منابع مطلع در گازپروم اطلاع دادند كه در نتيجه انفجار در خط لوله‌اي که گاز ايران از طريق آن به ترکيه صادر مي‌شود، کمپاني "بوتاش" از گازپروم درخواست كرده است که عرضه گاز طبيعي از خط لوله "جريان آبي رنگ" را تا زمان تعمير خط لوله افزايش دهد و البته اين اولين موردي بود که گازپروم سريعاً به درخواست اضطراري ترکيه براي صدور گاز بيشتر پاسخ مي داد.

ترکيه در آن زمان از نظر حجم خريداري گاز روسيه جايگاه سوم را داشت و در سال 2006 ميلادي 19.9 ميليارد متر مکعب به اين کشور گاز صادر مي شد.

اين درحالي بود كه درپي امضاي توافقنامه ايران و تركيه براي گسترش همكاري‌هاي گازي، برخي از منابع خبري با اعلام ناراحتي گازپروم از اين توافق از احتمال همكاري نكردن روسيه با تركيه در مواقع اضطراري خبر داده‌ بودند.

5- پس از اين مورد تا 9 ماه بعد يعني تا روز ششم خرداد ماه سال 1387 خطوط انتقال گاز اين دو كشور از امنيتي نسبي برخوردار بود تا اينكه در تاريخ مذكور براي سومين بار طي سه سال اخير اين خطوط دچار انفجار شدند و به دنبال اين موضوع بار ديگر صادرات گاز ايران به اين كشور متوقف شد.

اين انفجار ساعت 2:15 بامداد در تركيه (در نزديكي مرز بازرگان) رخ داد و منابع ترك اين حادثه را بيشتر به عمليات خرابكاري شبيه دانستند.

تعميرات بخش‌هاي مختلف خط لوله و تاثيرات آن

به گزارش ايسنا، بهمن ماه سال 1387 پس از چندين مورد حادثه در اين خط لوله، مقامات دو كشور تصميم به ترميم و بازسازي برخي بخش‌هاي اين خط گرفته و با برنامه ريزي قبلي براي مدتي به قطع صادرات گاز پرداختند تا در نهايت انتقال گاز طبيعي از ايران به ترکيه ظرف چند روز از سرگرفته شود و به موازات افزايش فشار گاز طبيعي در خطوط لوله، مقدار گاز طبيعي به مرور زمان افزايش يافته و بعد از مدتي معين جريان گاز طبيعي به حالت عادي بازگردد.

اين عمليات تعميراتي در ايستگاه اندازه‌گيري مرز بازرگان به‌طور برنامه‌ريزي شده و با اطلاع تركيه موجب قطع گاز صادراتي ايران به اين كشور شد و در همان زمان شركت ملي گاز ايران اعلام كرد كه طبق برنامه‌ريزي، عمليات تعميرات كه مربوط به جوشكاري در برخي بخش‌هاي ايستگاه بازرگان در ايران است، طي 24 ساعت تكميل مي‌شود.

اواخر خرداد سال 1388 پس از گذشت حدود پنج ماه، بار ديگر صادرات گاز ايران به تركيه به مدت چهار شبانه‌روز به منظور انجام تعميرات در مرز بازرگان قطع شد و در اين زمينه محمود لقماني ـ مديروقت منطقه 8 شركت انتقال گاز ايران، با بيان اين‌كه براي صادرات گاز ايران به تركيه تعميرات جوش لوله‌هاي گاز در ايستگاه بازرگان نياز بود كه پس از تعمير لوله‌هاي مورد نظر، راديوگرافي و در صورت صحت جوش‌ها، صادرات گاز از سر گرفته مي‌شود، صادرات روزانه گاز به تركيه را به طور متوسط حدود 10 ميليون متر مكعب دانسته بود.

پس از انجام اين تعميرات بار ديگر 30 تير ماه 1389 به درخواست تركيه و به‌دليل آنچه مشكلات فني اعلام شده بود، صادرات گاز ايران به اين كشور قطع و در نهايت پس از 10 روز از سرگرفته شد.

به گفته مديران وقت صادرات گاز ايران، ايجاد مشكل فني در تاسيسات گازي موضوعي طبيعي بود و در چنين شرايطي گاز صادراتي براي يك تا دو روز قطع مي‌شد تا مشكل فني پيش‌آمده رفع شده و پس از آن صادرات از سر گرفته ‌شود.

6- پس از انجام اين تعميرات اواسط شهريور ماه سال 1389 بار ديگر خط انتقال گاز ايران به تركيه دستخوش انفجاري ديگر شد كه اين اتفاق قطع 11 روزه صادرات گاز به تركيه را در پي داشت.

در اين حادثه خط لوله انتقال گاز ايران به ترکيه در منطقه الشکريت از توابع استان آغري ترکيه به علت نامعلومي منفجر و موجب بروز آتش‌سوزي شد. به دنبال اين انفجار، بررسي‌هايي صورت گرفت و مشخص شد که عناصر گروهک حزب کارگران کردستان ترکيه موسوم به پ.ک.ک عامل اين خرابکاري بودند.

در روز وقوع اين انفجار، شركت گاز تركيه اعلام كرده بود كه جريان صادرات گاز ايران به اين كشور به دليل انفجار در خط لوله متوقف شده و تكميل تعميرات لازم براي خط لوله مي‌تواند تا يك هفته به طول بيانجامد.

چندي پيش از اين اتفاق سرگئي كوپريانوف ـ سخنگوي گازپروم روسيه، اعلام كرده بود كه اين شرکت از تاريخ 28 آگوست، گاز صادراتي روسيه به تركيه از طريق خط لوله جريان آبي را از 37 ميليون مترمكعب در روز به 42 ميليون مترمكعب افزايش خواهد داد.

به گفته ترك‌ها در پي انفجار تيرماه اين خط لوله، 10 روز جريان تعميرات به طول انجاميد و پس از آن جريان گاز متصل شد.

پس از اين اتفاق اواخر مهر ماه اين سال گذشته بار ديگر صادرات گاز به تركيه قطع شد تا تاسيسات تقويت فشار بازرگان با هدف افزايش راندمان و براي اولين‌بار از زمان اجرايي شدن قرارداد صادرات گاز ايران تعمير شود. قطع گاز در اين مورد با هماهنگي دو كشور صورت گرفته بود.

ولي‌الله ديني ـ مدير منطقه 8 عمليات انتقال گاز، در اين خصوص گفته بود كه به منظور رفع اشكالات احتمالي و تعمير سرجوش‌هاي تاسيسات تقويت فشار بازرگان، از ابتداي تابستان توافق‌هايي براي انجام عمليات تعميراتي با تركيه آغاز شده است.

وي با اشاره به اين‌كه تعمير اساسي اين ايستگاه، بزرگ‌ترين تعميرات اساسي ايستگاه‌هاي تقويت فشار گاز در سال‌هاي اخيرخواهد بود، افزوده بود كه هم‌اكنون تعميرات جوشكاري و مكانيكال در خارج از محدوده تاسيسات تقويت فشار در حال انجام است و برنامه‌ريزي شده در شهريور ماه باهدف انجام تعميرات تاسيسات تقويت فشار گاز صادراتي به تركيه براي مدتي قطع شود.

7و8 - امسال هم طي پنج ماه اول سال اين خط لوله با دو سانحه مواجه شده و در تاريخ هاي 7 و21 مرداد ماه دستخوش انفجار شده است كه اگر چه مورد اول در خاك ايران اتفاق افتاده بود، اما دومين انفجار مجددا در خاك تركيه و در 60 كيلومتري مرز ايران رخ داده است.

جالب آنكه ايران در زمان اين حادثه پس از 24 ساعت خطوط خود را ترميم كرده و صادراتش را از سر گرفت، اما طي تمام اين سال ها طرف ترك اين خط لوله هربار پس از بروز حادثه يك هفته يا بيشتر صادرات گاز را متوقف كرده و تعمير و بازسازي خطوط خود را با فاصله اي در اين حدود به انجام رسانده است.

حجم تاخيرهاي تركيه در اين سالها به گونه اي بوده است كه اين بار پس از اين اتفاق مسئولان شركت ملي گاز ايران براي برطرف كردن مشكل به ترك ها پيشنهاد همكاري دادند تا شايد با بهره گيري از توان فني و دانش متخصصان كشورمان اين بار اين نقيصه زودتر برطرف شود.

امنيت خطوط مشترك تركيه با ساير كشورها

اما جالب است كه طي اين مدت علاوه بر ايران خطوط لوله تركيه با كشورهاي ديگر هم گهگاه دستخوش سوانح مختلف شده و به عنوان مثال شهريور ماه پارسال خط لوله انتقال گاز روسيه به تركيه به‌دليل انفجار، با وقفه در انتقال گاز مواجه شد.

اين حادثه كه به گفته مسوولان محلي علت آن احتمالا مشکلات فني بود در ساعت 16:00 روز دوشنبه (17:00 به وقت مسکو) رخ داده بود، اما خبر آن چند ساعت بعد منتشر شد.

ايوان پردنوويچکي - مدير اجرايي شرکت بولگارترانس گاز، اطلاع داد که به دنبال اين حادثه انتقال گاز فقط براي چند ساعت متوقف شده است.

نگاهي به تاريخچه روابط گازي ايران و تركيه

ايران و ترکيه در سال 1996 ميلادي قراردادي 25 ساله براي صدور گاز طبيعي ايران به ترکيه امضا کردند و واردات ترکيه از ايران از سال 2001 ميلادي رسما آغاز شد. ايران روزانه حدود 22 ميليون متر مکعب گاز طبيعي به همسايه غربي خود صادر مي‌کند.

مقامات تركيه و ايران در حال بررسي راهكارهايي براي افزايش ظرفيت اين خط لوله با هدف صادرات گاز ايران به اروپا هستند.