پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : 
ملیحه پژمان: امام رضا(ع) در آستانه ورود به مرو با بینشی عمیق و عملکردی مدبرانه، نقشه های مامون را با بن بست مواجه کردند.
یکی از تدابیر امام رضا(ع)
سخنان آن حضرت در شهر نیشابور بود و ایشان با طرح حدیث سلسلة الذهب، مردم
را به وظایف خود در قبال رهبر الهی جامعه و مسؤولیتهای آنان در برابر رهبر،
واقف کردند و بدین ترتیب امام رضا(ع) توحید را اساس عقیده و زندگی دانستند
و خود را به عنوان رهبر و امام، از شروط تحقق توحید درجامعه اسلامی قلمداد
کردند. آن حضرت با این جمله، جایگاه امامت و رهبری را درجهان بینی الهی و
حیات فردی و اجتماعی تبیین فرمودند. تردیدی وجود ندارد که برآورده شدن
نیازهای هر جامعه با استقرار نظام سیاسی و تشکیل دولت و حکومت محقق خواهد
شد. این واقعیت غیرقابل انکار یعنی ضرورت تشکیل حکومت برای برنامه ریزی و
اداره جامعه، علاوه براینکه درکتاب وحی و تعالیم اسلام مطرح گردیده است، که
دراندیشه های سیاسی اهل بیت پیامبر، و رهنمودهای امام رضا(ع) به چشم می
خورد. این مسأله پیوند ناگسستنی دین و سیاست را اثبات می کند. برای تبیین
بیشتر موضوع رهبری در جامعه اسلامی با حجة الاسلام حبیب ا... فرحزاد،
نویسنده، پژوهشگر و کارشناس دینی گفتگو کرده ایم که در ادامه می خوانید.
*
جناب فرحزاد! امام هشتم(ع) در تبیین رهبری جامعه با طرح حدیث سلسلة الذهب،
نقشه راه را تعیین کردند، در تشریح بیشتر این موضوع مهم چه مواردی قابل
طرح است؟
** همانطور که می دانید، یکی از ابعاد مهم زندگی انسانها بعد
اجتماعی است و اجتماع بدون رهبری معنا و مفهوم ندارد و نمی تواند نظامی
دقیق باشد، حتی اگر حاکم ظالم داشته باشد چه برسد به این که رهبری دینی
داشته باشد. امام رضا(ع)، وجود رهبر و زمامدار صالح را برای فرمانروایی و
جلوگیری از تعدی و ظلم و خیانت در جامعه لازم می دانند و این ضرورت را در
افقی وسیع تر مطرح کرده و می فرمایند: یکی از علل ضرورت وجود زمامدار و
حاکم این است که ما هیچ یک از ملتهای جهان را نمی بینیم که جز به وجود یک
برپا دارنده نظم و قانون و زمامدار توانسته باشد باقی و پایدار بماند و به
حیات خود ادامه دهد. زیرا (مردم) برای ساماندهی و گذران امور معنوی و مادی
خود ناگزیر از داشتن حکومت و زمامدار می باشند. آن حضرت دربیان مقام و
موقعیت رهبری در اسلام خطاب به شخصی به نام عبدالعزیز بن مسلم می فرمایند:
امامت و رهبری مسلمانان، ازمسائل اصولی و مکمل دین است.
خدای تعالی
پیامبرش را به جهان دیگر نبرد، مگر پس از اینکه دین خود را کامل نمود و
قرآن را براو فرستاد که شرح و بیان همه چیز ازحلال، حرام و حدود واحکام در
آن است. دنیا تاکنون ندیده و نپسندیده که کتابی بی مفسر، مکتبی بی معلم و
برنامه ای بدون مجری باشد. آن هم آئینی که ضامن سعادت بشر در دو جهان است.
بدین جهت است که می بینیم پیامبرازدنیا نرفت مگر آنکه راههای درست و راست
دینداری را به مسلمانان آموخت.
* ایشان در مورد مهمترین ویژگی های رهبر صالح برای اداره جامعه اسلامی پس از رسول خدا(ص) چه دیدگاه هایی دارند؟
**
حضرت رضا(ع) امامان و رهبران صالح را مایه قوام جامعه می دانند. در نگاه
ایشان، رهبر صالح، به اداره امور زندگی، بهبود وضع اقتصادی، نظامی و سیاسی
مردم هم توجه کامل دارد و با پیروی از سنت پیامبر به اجرای احکام قرآن که
موجب اصلاح اوضاع اجتماعی است می پردازد. در رهنمود های امام رضا(ع) به
صراحت اعلام می شود که امامت و رهبری و زمامداری اسلامی موجب نظام جامعه
مسلمین و صلاح دین وعزت اهل ایمان است. فقرستیزی و تلاش برای رفع تنگناهای
معیشتی و سامان دادن به مشکلات مالی و مقابله با فساد اقتصادی، از مهمترین
وظایف و مسؤولیتهای رهبرو زمامدار اسلامی است. امام رضا(ع) تامین نیازهای
معنوی مردم درکنار برآورده کردن نیازهای مادی را از وظایف رهبر صالح می
دانند و می فرمایند: امام، رهبر دین و موجب برقراری نظم در امور مسلمانان
است. نیکی و بهروزی دنیای مومنان وسربلندی و عزت آنها از امام است. همانا
امام، اساس اسلام و شاخه برازنده آن است، اوست که احکام عادلانه خدا را می
داند و اجرا می کند و با اندرزهای شایسته و دلایل قوی و رسا، مردم را به
راه حق و حقیقت فرا می خواند. نقل شده است که روزی مامون خلیفه عباسی،
فتوحات نظامی خود را برای امام رضا(ع) برشمرد و ابراز خرسندی کرد. امام
رضا(ع) در جواب او فرمودند: آیا فتح روستایی تو را خرسند ساخته است؟ مامون
گفت: آیا این مایه شادی نیست؟ امام فرمودند: درباره امت محمد و حکومتی که
بر ایشان داری، از خدابترس، تو کارهای مسلمانان را تباه کرده ای و امور را
به دست کسانی سپرده ای که براساس حکم خدا داوری نمی کنند. روزگار بر
مظلومان به سختی می گذرد و آنان برای زندگی هزینه ای ندارند. کسی را نمی
یابند که شکایت نزد او ببرند . آیا نمی دانی که رهبر مسلمانان همچون ستونی
درمیان خیمه است و هرکس بخواهد باید براحتی به آن دسترسی داشته باشد.
* امام در طرح این رهنمود ها چه نکاتی به مامون متذکر شدند؟
**
امام رضا(ع)، مامون خلیفه عباسی را به دلیل کوتاهی درباره مسلمانان مورد
انتقاد قرار داده و به او یادآور می کنند که حاکم باید به دور از تشریفات و
به راحتی در دسترس توده های مردم بوده و در خدمت آنها باشد، نه آنکه در
کاخهای مجلل و به دور از مردم ، مشغول خوشگذرانی باشد. امام رضا(ع) درسخنی
دیگر به مامون فرمودند: قوانین الهی برپا داشته نمی شود مگر درصورتی که
فردی قدرتمند، توانا و امین برایشان گماشته شود تا عهده دار این امر باشد و
نگذارد که به حقوق دیگران تعدی شود.
* از دیدگاه ثامن الحجج(ع) در نظام اسلامی حضور رهبر دینی موجب تحقق چه آرمان های دیگر اجتماعی می شود؟
**
در نظام دینی، رهبری علاوه بر این که مقابل هرج و مرج می ایستد در ابعاد
دیگر هم تاثیر گذار است. اول این که رهبری دینی موجب اتصال مردم به خدا می
شود و در مرحله بعدی خدایی شدن به شکل اجتماعی که افراد سلیقه امام را بر
سلیقه های خودشان ترجیح می دهند که موجب شکل گیری انسجامی محکم و الهی می
شود. همچنین موجب سلاح دنیا و آخرت می شود، زیرا اهل بیت(ع) بر اساس قرآن
مردم را هدایت می کنند که هم دنیا را آباد می کند و هم آخرت را. زیرا
بزرگترین دستور رستگاری افراد در قرآن است.
* و ما چطور می توانیم از ابعاد روحانی رهبران دینی خود به خوبی بهره برداری کنیم؟
**
اگر ما درصد شنوایی خود را نسبت به رهنمودهای اهل بیت(ع) بالا ببریم،
مشکلات کمتری خواهیم داشت. این را هرکس می تواند به خودش جواب بدهد که درصد
حرف شنوی او از دستورات اهل بیت چقدر است. آیا خواسته های خودش را بر
دستور ائمه ترجیح می دهد یا خیر؟ در این شرایط می توانیم بفهمیم که مشکلات
ما زایده گوش کردن به حرفهای دین است یا نتیجه گوش نکردن؟ زیرا ائمه از
آنجایی که انسانها را در مسیر خدا حرکت می دهند، می توانند بهترین رهبران
دینی در جامعه اسلامی باشند و رهبری آنها موجب عزتمندی ما در دین می شود.
* در مورد تاثیر دیدگاه ها و منش های رهبر در میان آحاد مردم جامعه چه تحلیلی دارید؟
**
رهبران دینی در رأس اجتماع تاثیرگذاری بسیاری دارند و نوع دید رهبران الهی
ودینی مثل ائمه(ع) این است که مردم را برای خدا می خواهند و حکومتهای
طاغوتی مردم را برای خودشان و این زمامداران در ناز و نعمت زندگی می کنند و
این در حالی است که رهبران الهی با وجود موقعیتهای مالی؛ باز هم در سطح
پایین تر از مردم جامعه زندگی می کنند.
* امام هشتم(ع) چه راهبردهای اخلاقی را به رهبران جامعه اسلامی ارایه می کنند؟
**
امام رضا(ع) بر میدان ندادن به ظالم تاکید دارند، ضمن اینکه امام پس از
ورود به مرو، به اشکال مختلف از ولایتعهدی شانه خالی کردند و این در حالی
است که با اصرار مامون، ولایتعهدی را پذیرفتند.اما با وجوداین، امام در
مقابل ظلمها سکوت نمی کردند و در مقابل کجی های جامعه از اغماض دوری می
کردند.
* چگونه می شود منش های امام رضا(ع) را در جامعه تسری بدهیم؟
**
به نکته خوبی اشاره کردید. زیرااصول انسانی مشترک و در همه فرازهای تاریخی
یکسان و مورد توجه همه و غیر قابل تغییر است. ائمه(ع) و وجود مقدس امام
رضا(ع) همواره تلاش کردند دو رابطه انسان با خدا و انسان با انسان را اصلاح
کنند. یعنی ارتباط صمیمی با خدا و ارتباط صحیح بندگان خدا، که اساس رابطه
صمیمی انسان با خدا توحید است و رکن ارتباط انسان با انسان، عدالت اجتماعی
است. یعنی همه حقوق را محترم بشمارند. انسان بودن، بندگی خدا، کمال جویی،
اخلاص در عبادت مهمترین مراحل تحقق عدالت اجتماعی در جامعه است که اگر همه
ما به آن دقت کنیم مشکلی به وجود نمی آید و همه مشکلات حل می شود.
