100 سال پس از تايتانيك

جام جم نوشت: سال پيش در چنين روزي يعني در 15 آوريل سال 1912 يك كوه يخي سرگردان باعث غرق شدن بزرگ ترين كشتي تفريحي زمان خود در اقيانوس آتلانتيك شمالي شد.
    
    تايتانيك، كشتي اي كه هيچ كس حتي تصور غرق شدن آن را هم به ذهن راه نمي داد، در اثر برخورد ناگهاني با يك كوه شناور يخي به اعماق دريا ها رفت و موفق نشد نخستين سفر خود را به پايان برساند. اما براستي اگر اين كشتي افسانه اي درست در يكصد سال پيش غرق نمي شد و امروز هم به سياحت در اقيانوس ها ادامه مي داد، امكان خطر برخورد آن با كوه هاي شناور يخي به مراتب بيشتر از زمان غرق شدنش بود.
    
    فرانك لوينستن سرپرست تيم مطالعاتي استراتژي هاي انطباق با تغييرات جوي، از مجموعه حفاظت از طبيعت مي گويد: گرمايش جهاني به شكل بي سابقه اي باعث شده كه كوه هاي يخي بيشتري در اقيانوس ها شناور شوند و متاسفانه اين روند تاكنون قابل كنترل نبوده است. طبق يافته هاي موسسه هواشناسي گادرد كه زيرمجموعه اي از ناساست، از سال 1880 ميلادي تاكنون متوسط درجه حرارت زمين تقريبا 8 / 0 درجه سلسيوس افزايش يافته است. جالب اين كه دوسوم اين افزايش دما از سال 1975 به بعد رخ داده است. لوينستن عقيده دارد افزايش درجه حرارت هوا و آب اقيانوس ها قطعا نقش موثري در افزايش ميزان توده هاي شناور يخي داشته است. همچنان كه يخ بخش زيرين كوه هاي عظيم يخي و صفحات يخچالي آب مي شود، رفته رفته در اين توده ها شكاف و گسستگي ايجاد شده و آب هم توده هاي عظيم يخ را كه از مبدا اصلي خود جدا شده اند به سوي دريا روان مي كند. كم كم اين گسستگي بيشتر و بيشتر مي شود تا اين كه در نهايت توده يخ شناور از زندان هزاران ساله خود جدا شده و راه درياهاي آزاد را درپيش مي گيرد. گسستگي توده هاي عظيم يخ در گرينلند و قطب جنوب پديده اي است كه توجهات بسياري را به خود جلب كرده است.
    
    لوينستن مي گويد: در اين مناطق شتاب آب شدن يخ هاي قطبي در حدي است كه گويي اسپري هاي بسيار قوي ضديخ همچون -4 WD روي آنها پاشيده اند. به مرور زمان كوه هاي شناور يخي بيشتري شكل خواهند گرفت. هر كوه يخي هرساله صدها هزار تن يخ را به اقيانوس ها سرريز خواهد كرد. حتي هواي گرم باعث مي شود يخ بخش سطحي رفته رفته آب شود و بدين شكل سطح فوقاني توده هاي شناور يخچالي را آب مي پوشاند. آب بتدريج وارد منافذ كوه هاي يخچالي مي شود و اين مساله توده شناور را بيشتر از پيش بي ثبات مي كند. اين مساله تا آنجا پيش مي رود كه مجموعه عظيم و پرهيبت كوه شناور يخي از درون متلاشي مي شود.
    
    خطري به نام نوسان تراز آب
    لوينستن مي گويد: طبق مطالعاتي كه بتازگي انجام شده است، ذوب شدن يخچال ها و صفحات يخي هر ساله چيزي در حدود 100 تا 200 گيگاتن يخ را وارد اقيانوس ها مي كند. هر گيگا تن معادل توده يخي به ابعاد يك كيلومتر مكعب است كه در نوع خود توده شناور بسيار بزرگي است. از زمان غرق شدن كشتي تايتانيك در سال 1912 تاكنون مدام بر تعداد كوه هاي شناور يخي افزوده شده و هم اكنون در محل غرق شدن تايتانيك يعني در اقيانوس آتلانتيك شمالي شمار بسيار زيادي از كوه هاي شناور يخچالي گزارش شده است.
    
    جرمي باسيس يك كارشناس و محقق از دانشگاه ميشيگان كه در زمينه كوه هاي شناور يخي تحقيق مي كند، مي گويد: اگر امروزه هنوز كشتي تايتانيك وجود داشت قطعا كوه هاي شناور يخي بيشتري بودند كه مي توانستند اين كشتي را در معرض خطر غرق شدن قرار دهند. لوينستن سرپرست گروه مطالعاتي حفاظت از طبيعت نيز معتقد است افزايش كوه هاي يخي شناور ديگر مثل سابق كشتي هاي مدرن امروزي را در معرض خطر قرار نخواهد داد.
    
    فناوري در خدمت کشتي هاي امروزي
    در حال حاضر كشتي ها و قايق ها از رادارهاي پيشرفته اي استفاده مي كنند و به كمك همين رادارهاست كه مي توانند توده هاي يخي شناوري را كه در مسيرشان قرار دارند بدرستي شناسايي نمايند و از حركت به سمت آنها اجتناب ورزند. اما حادثه اي نظير غرق شدن كشتي تايتانيك هميشه مي تواند اتفاق بيفتد. اما درست بر خلاف زمان كشتي تايتانيك در حال حاضر ديگر هيچ ناخدايي مجبور نيست به 2 نفر از خدمه اعتماد كند و آنها هم مجبور باشند در هواي نيمه منجمد شب هاي ماه آوريل بيدار بمانند و مسير حركت را تحت نظر قرار دهند.
    
    حادثه غرق شدن كشتي تايتانيك بشدت همگان را متاثر ساخت و تنها چند هفته پس از اين فاجعه بود كه كمپاني هاي بزرگ كشتي سازي تصميم گرفتند مسير حركت كشتي ها از نيويورك تا لندن را اندكي بيشتر به سمت جنوب تغيير دهند تا احتمال خطر را تا حد امكان كاهش دهند.
    
    لوينستن كه درباره تاريخچه كشتي تايتانيك تحقيق كرده است، چنين نتيجه گيري مي كند كه اين تغيير مسير در حدود 9 الي 14 ساعت بر مدت زمان سفر افزوده اما روشن است كه امنيت بيشتري را براي كشتي ها به ارمغان آورده است. جرمي باسيس از دانشگاه ميشيگان معتقد است كه هم اكنون كوه هاي يخي شناور بيشتر به خاطر نقشي كه در افزايش سطح آب درياها داشته اند، باعث نگراني هستند. رسيدن اين كوه هاي يخي شناور به درياهاي آزاد باعث نگراني هاي گسترده اي در سطح جامعه جهاني شده است.
    
    براي درك بهتر اين مساله فرض كنيد به يك ليوان آب مدام تكه هاي يخ اضافه شود، در نهايت آب سرريز خواهد كرد. اين سرريز آب بزودي گريبانگير بسياري از كشورهايي خواهد شد كه سواحلشان به نوعي به درياهاي آزاد ارتباط دارند. اصل نگراني اينجاست كه اگر دماي آب اقيانوس ها و درياها تنها يك درجه افزايش يابد، سطح آب اقيانوس ها و درياها حدود 80 سانتي متر بالاخواهد آمد. علت اين مساله اين است كه افزايش دماي آب باعث افزايش حجم آب مي شود و به تبع آن تراز سطح آب نيز بالامي آيد.
    
    مطالعات اخير اعم از نمونه هاي برداشت شده، آناليز داده هاي جزر و مد و مهم تر از همه برآوردهاي اخير ماهواره ها نشان مي دهد طي قرن گذشته سطح آب درياها در مقياس جهاني بين 10 تا 20 سانتي متر بالاآمده است. اين مساله كه چه ميزان از اين افزايش مستقيماً با كوه هاي عظيم يخچالي شناور مرتبط است، مساله اي است كه هنوز مشخص نشده است. مركز جهاني كنترل آب و هوا بتازگي در آخرين گزارش خود افزايش سطح آب اقيانوس ها و درياها را بشدت نگران كننده توصيف كرده است.
    
    گرمايش جهاني و لزوم آمادگي براي حوادث ناشناخته
    دانشمندان پيش بيني مي كنند كه گرمايش جهاني احتمالادر آينده زمينه ساز حوادث نامتعارف بيشتري خواهد شد. حوادثي همچون آتش سوزي هاي مهيب و غيرقابل كنترل و فرسايش ساحلي را از اين پس بايستي با دامنه و دفعات بيشتر از قبل انتظار داشت. چنين حوادثي كه پيشتر تنها به برخي مناطق محدود بودند در آينده پهنه اي گسترده تر را پوشش خواهند داد. البته از همين الان راهكارهايي براي مقابله با اين حوادث پيش بيني شده است.
    
    ايجاد بسترهاي صدفي به منظور جلوگيري از فرسايش خطوط ساحلي، رسيدگي و پايش دقيق گونه هاي درختي در جنگل ها و پيشنهاد برنامه هاي آموزشي، همه و همه مي توانند تا حدودي از شدت چنين فجايعي بكاهند اما قطعا راه حل مساله چيزي به جز اينهاست. اين كه دائما بر درجه حرارت آب و هوا افزوده شود بدون شك بحراني است كه مي تواند حوادث بي شماري اعم از آتش سوزي، بالاآمدن سطح آب در سواحل، جزر و مدهاي غيرمترقبه و بسياري مسائل ديگر را به دنبال داشته باشد. در مجموع مي توان چنين جمع بندي كرد كه متاسفانه مردم پس از فاجعه غرق شدن كشتي تايتانيك تنها نحوه برخوردشان با فجايعي از اين دست را عوض كرده اند و اين راه حل مساله نيست. به عنوان مثال در نظرگرفتن قايق هاي نجات بيشتر در كشتي هاي مسافربري راهكار حل مساله نيست. چنين برخوردهايي نوعي سهل انگاري است. براي مواجهه با حوادثي كه قلمرو گسترده گرمايش جهاني مرزي براي آنها تعيين نكرده است تنها كاري كه ما مي توانيم انجام دهيم اين است كه خودمان را با عادات صحيح تطبيق دهيم. اين تنها يك شعار براي حفاظت از محيط زيست نيست بلكه شايد تنها راهي باشد كه با آن مي توان به هسته مركزي بحران گرمايش جهاني دست پيدا كرد.