پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) :
پسروی شدید خلیج گرگان در سال های اخیر که موجی از نگرانیها را در بین سازمانهای مسئول بویژه شیلات و محیط زیست ایجاد کرده، میرود تا ادامه حیات بسیاری از زیستمندان آبی و غیر آبی و معیشت مردم محلی را به خطر بیندازد به طوری که پسروی دریا تاکنون بیشترین آسیب را به خلیج گرگان و تالابهای میانکاله و گمیشان که تالاب هایی ساحلی هستند رسانده و موجب از بین رفتن زیستگاه پرندگان و گاه حتی باعث خشکیدگی وسیع بویژه در منطقه گمیشان شده است، اما حدود 5-6 ماه قبل مرکز تحقیقات خزر اعلام کرد روند کاهش سطح متوقف شده و حتی در 6 ماه اخیر شاهد افزایش 11 سانتیمتری ارتفاع آب دریا بودیم.
اما همایون خوشروان، رئیس گروه پژوهشی مدیریت محیط زیست وزارت علوم، تحقیقات و فناوری میگوید: با این روند کاهش، یعنی آبی که باید وارد خلیج گرگان شود طی سال 2016 و 2017 حدود 16 میلیارد متر مکعب کسری بیلان داشت چون دریای خزر طی یک سال گذشته چهار سانتی متر افت آب داشته است. بنابراین اگر این میزان را به مساحت دریای خزر احتساب دهیم اکنون معادل 16 میلیارد متر مکعب آب کم داریم و این آب کم یعنی اثر کاملاً مشخص روی تراز آب خلیج گرگان و تالاب میانکاله که باید جدی گرفته شود.
خلیج گرگان در وضعیت اضطرار
این عضو هیأت علمی وزارت علوم تحقیقات و فناوری با اشاره به مطالعه 10 ساله خود روی خلیج گرگان به ایرنا گفته: خلیج گرگان اکنون در وضعیت اضطرار قرار دارد، یعنی مانند بیماری است که به اورژانس مراجعه کرده و باید بستری شود تا بعد از ریکاوری سلامتی خود را به دست آورد اما متأسفانه عدهای از متخصصان و مدیران هنوز باور ندارند که این بیمار به اتاق مراقبتهای ویژه نیاز دارد و آن را را به حال خود رها کردهاند و حتی در تصمیم گیریها به گونهای عنوان میکنند که فعلاً فعالیتی را برای نجات خلیج گرگان انجام ندهیم.
او افزود: تا دو هفته پیش که در منطقه بودم بیش از 90 درصد تالاب میانکاله خشک شده بود؛ همچنین خلیج گرگان هم حدود 23 درصد مساحت خود را از دست داده است متأسفانه آن بخشی از خلیج گرگان در حال خشک شدن است که در منتهی الیه غربی قرار گرفته و از لحاظ اکولوژیکی یکی از مهمترین قسمتهای خلیج گرگان است. این بخش که یک محیط بسیار کم عمق، غنی از غلظت اکسیژن، نور کافی و المانهایی است که باعث میشود یک اکوسیستم پویا باشد، در حال از بین رفتن است بنابراین اگر فرصت سوزی کنیم و مشکل خلیج گرگان را حل نکنیم میبینم که غنای ژنتیکی این خلیج و تالاب میانکاله خیلی سریع نابود میشود و دیگر نمیتوانیم کاری کنیم.
او کاهش تراز آب دریا و کاهش حقابه تالاب را از مهمترین دلایل پسروی خزر عنوان میکند و میگوید: در واقع جلوی آبهای شیرین در قالب آب بندها و رودخانهها که باید بهعنوان حقابه وارد تالاب شود گرفته شده چون یا برای پرورش ماهی یا کشاورزی استفاده میشوند، بنابراین دیگر خلیج گرگان نمیتواند آبگیری کند. بنابراین تالاب در حال از دست دادن آب شیرین خود است، از طرف دیگر هم آب دریای خزر در حال کاهش است و دیگر وارد خلیج نمیشود بنابراین دو منبع ورودی آب در خلیج گرگان دچار مشکل شده است.
چه باید کرد؟
او یکی از مهمترین راهکارهای نجات خلیج گرگان را لایروبی کانالهای ورودی مانند کانالهای آشوراده، خزینی و چوپ اوغلی به خلیج میداند اما سازمان محیط زیست تا به امروز با این امر مخالفت کرده است.
خوشروان در عین حال تأکید میکند: پیشبینی میشود دریای خزر تا سال 2100 بیش از یک و نیم متر کاهش سطح تراز آب خواهد داشت بنابراین اگر آب دریای خزر تا این اندازه پایین رود، اگر لایروبی نیز انجام شود عملاً دیگری آبی نیست که وارد خلیج گرگان شود. او پیشنهاد دیگری هم دارد اینکه نیروگاه حرارتی نکا روزانه 10 متر مکعب بر ثانیه آب حرارتی مازاد خود را وارد دریای خزر میکند و اکنون چون آب دریا به علت گرمایش زمین گرم شده این آب گرم برای نیروگاه مشکل ایجاد میکند که پیشنهاد شده آب نیروگاه را از طریق یک خط لوله 14 کیلومتری به بخش غربی خلیج گرگان که در حال خشک شدن است انتقال دهیم تا خلیج نجات یابد. اما گویا حتی این هم راهکار جدی و قطعی برای نجات خلیج گرگان نیست.
نیم نگاه
عبدوس: بهطور خلاصه مشاهدات انجام شده در سال آبی 96-1395 نشان میدهد روند افزایشی تراز آب ازتابستان سال 1395 شروع و در پاییز و زمستان این سال ادامه یافته است
خوشروان: خلیج گرگان در وضعیت اضطرار قرار دارد، اما متأسفانه عدهای از متخصصان و مدیران هنوز باور ندارند که این بیمار به اتاق مراقبتهای ویژه نیاز دارد
او میگوید: البته این کار خودش هم نیاز به یک سری ملاحظات مهندسی دارد ما نمیتوانیم آب شور خزر را بدون این ملاحظات وارد خلیج گرگان کنیم یک سری از فرایندهای ژئوشیمیایی است که روی آب در مرحله انتقال باید صورت گیرد تا آب ایده آل منطبق با شرایط اکولوژیک خلیج گرگان وارد آن شود تا توازن آب شور و شیرین به هم نخورد. برای این منظور میتوانیم با استفاده از آب حرارتی نیروگاه و رودخانه نکارود تلفیقی ایجاد کنیم تا یک آب مناسب با توجه به شوری منطقه وارد بخش غربی خلیج گرگان شود تا مشکل برای حداقل یک مدت 10 ساله حل شود تا در طولانی مدت بتوانیم راهکارهای اساسی را به کار ببریم. اما متأسفانه هنوز مجریان امر به این باور نرسیدهاند که از این راه میتوان مشکل را حل کرد.
کاهش سطح تراز آب خزر متوقف شده است
اما مدیرکل محیط زیست استان گلستان به «ایران» میگوید: بر اساس گزارش مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر، نوسانات آب دریای خزر در سال آبی 96- 1395، در فصل بهار96، میانگین تراز آب دریای خزر به 97/26- متر رسید و نسبت به دوره مشابه قبل سه سانتیمتر کاهش یافت. در تابستان 96، هم میانگین تراز آب به 84/26- متر رسید که نسبت به فصل بهار 13 سانتیمتر افزایش داشت. اگرچه تراز آب در فصل تابستان نسبت به زمان مشابه سال گذشته کاهش داشته، اما با توجه به دوران معمول اوج آبدهی رودخانههای منتهی به خزر از جمله رودخانه ولگا (از اواسط اردیبهشت تا تیرماه)، در این سال بازه زمانی اوج آبدهی و دوره سیلابی این رودخانه افزایش یافته و این مسأله سبب افزایش تراز آب در مرداد ماه شده است در شرایطی که معمولاً نقطه اوج تراز آب در خرداد یا تیرماه رخ میداد. او میافزاید: برطبق گزارش سازمان آب و هواشناسی روسیه (Roshydromet)، نوسانات تراز آب در این سال به علت افزایش طول دوره بارشی در حوزه آبریز ولگا، اوج آبدهی بهطور غیرمتداولی در ماه مرداد بوده است.
عبدوس میافزاید: بهطور خلاصه مشاهدات انجام شده در سال آبی 96-1395 نشان میدهد روند افزایشی تراز آب ازتابستان سال 1395 شروع و در پاییز و زمستان این سال ادامه یافته است. سیر تغییرات افزایشی تراز آب که معمولاً در بهار و تابستان رخ میدهد، در سال آبی 96-1395 (بهار وتابستان96) با روند ملایمی اتفاق افتاد در صورتیکه در بهار و تابستان 1395به دلیل دو سیلاب عظیم حوضه آبریز ولگا در اواسط اردیبهشت و خرداد، افزایش یکباره در تابستان سال 95 مشاهده شد. او تأکید میکند: افزایش تراز آب دریای خزر به منزله لزوم حفاظت از مناطق ساحلی و کاربریهای موجود در سواحل بوده و توجه به حریمهای قانونی و مستحدثات ساحلی در بهرهبرداری از سواحل و طرحهای توسعهای را ایجاب میکند.
با این حال عبدوس میگوید احتمال اینکه سازمان محیط زیست با لایروبی کانال خوزینی در ماههای آینده موافقت کند وجود دارد چرا که معاونت دریایی این سازمان نیز به این نتیجه رسیده که لایروبی این کانال شاید به بهبود وضعیت خلیج گرگان و بازگشت آب کمک کند.
از بین رفتن زیستگاه ماهیان خاویاری و فک خزری و بسیاری از پرندگان زمستان گذران در خلیج گرگان و تالابهای گمیشان و میانکاله تنها بخشی از اثرات کاهش سطح آب خلیج گرگان است و نگرانی بزرگتر این است که این منطقه نیز در سالهای آتی به کانون تولید گرد و غبار برای گلستان تبدیل شود. رئیس گروه پژوهشی مدیریت محیط زیست وزارت علوم، تحقیقات و فناوری این امر را محتمل میداند و میگوید: اگر بخش غربی خلیج خشک شود و رطوبت خود را از دست بدهد ریزگردها جان کشاورزی سه استان گلستان، مازندران و گیلان را تهدید میکند.
منبع: ایران