مهاجری‌نژاد، باستان شناس: نزدیک به ۲۰ هزار محوطه و گورستان تاریخی در ایران ثبت ملی شده، اما هیچ‌کدام از دست قاچاقچیان و حفاران غیر مجاز سالم نمانده

ایلنا: حفاری‌های غیرمجاز در محوطه‌های تاریخی کشور همچنان ادامه دارد و تخریب آثار تاریخی هنوز در ایران به عنوان چالش مهم حوزه میراث فرهنگی مطرح است و بخشی از توان کشور را همچنان به خود مشغول کرده است؟ 

عبدالرضا مهاجری نژاد از مدیران سابق وزارت میراث فرهنگی و باستان‌شناس درخصوص «بررسی وضعیت حفاری‌های غیرمجاز» می‌گوید: یگان حفاظت میراث فرهنگی کشور بدون مطالعه تشکیل شد و بدون آن که آمار و اطلاعاتی از محوطه‌های باستانی و بافت‌ها و بناهای تاریخی داشته باشیم ۳ هزار نیروی یگان حفاظت میراث فرهنگی در دهه ۷۰ جذب شد بدون آن که این نیروها آموزش دیده باشند و پست سازمانی داشته باشند. 

او معتقد است؛ معاون میراث فرهنگی کشور در حالی اعلام کرده است که یکهزار نیروی یگان حفاظت میراث فرهنگی دیگر به جمع این نیروها افزوده خواهد شد. در صورتی که پیش از انقلاب در هر استان حدود ۱۰ نیروی ژاندارمری وجود داشت و این همه حفاری هم وجود نداشت. 

او افزود: ناترازی که در وزارت میراث فرهنگی وجود دارد از همه حوزه‌های دیگر بیشتر است. چون ساختار وزارت میراث فرهنگی هیچوقت تخصصی نبود. بنابراین جالب است که ۳ هزار نیروی یگان حفاظت از نظر لجستیک هیچ امکاناتی ندارند و بسیاری از آن‌ها نیز هم اکنون تغییر وضعیت شده‌اند. 

مهاجری نژاد گفت: موضوع دیگر این است که این نیروها کارکردهای انجمن‌های میراث فرهنگی را گرفته‌اند و تشکل‌ها و انجمن‌های مردمی که از بطن جامعه بودند و حساسیت بیشتری نسبت به حفظ مواریث تاریخی داشتند و فعالیت زیادی در این حوزه داشتند با جذب نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی بی‌خاصیت شدند. 

این باستان‌شناس افزود: ۱۹ هزار و ۷۲۷ محوطه و تپه و گورستان تاریخی ثبت ملی شده داریم. از این تعداد محوطه تاریخی یک تپه و محوطه به بنده نشان دهید که سالم باشد. دلیلش چیست؟ این یک فاجعه است و اتفاقات دیگری دارد می‌افتد. ۱۴ هزار و نهصد و ۵۶ بنای تاریخی ثبتی داریم که از این تعداد شاید ۱۰ درصد این‌ها طرح مرمتی ندارند و دارند در آن‌ها بنایی می‌ کنند. وقتی یک بنایی در اصفهان دارد مرمت می‌شود این بنا باید طرح مرمتی‌اش در شورا ارایه شود و در تهران تصویب شود و مرمت شود. دلیلش چیست؟ دلیلش آن است که مدیرانی دارند حکمرانی می‌کنند که در عرصه میراث فرهنگی هیچکدام این‌ها را نمی‌دانند. مدیر ارشد قوی مدیری است که معاونینی بگذارد که ساختار فنی را بیشتر از خودش بشناسد. 

مدیر سابق وزارت میراث فرهنگی ادامه داد: مدیری داشتیم در قلعه حسن آباد سنندج که معاون میراث فرهنگی در یک برهه‌ای در سال‌های اخیر بود. ایشان بدون مجوز دو متر حفاری کرد و گفت دارم پیگردی می‌کنم در حالی که داشت لایه‌های تاریخی را از بین می‌برد و بعد همان فرد شد مدیر یک پایگاه جهانی! مشکلات ما این اینگونه است. 

مهاجری نژاد گفت: همزمان با اتفاقات جیرفت، در گالیکش کار می‌کردیم درحالیکه بین گالیکش و شاهرود سه کیلومتر در سه کیلومتر یک کارگاه باستانی شیشه حفاری شده است. در جنگ جهانی اول و دوم مردم آلمان می‌رفتند داخل موزه‌ها اشیا را امانت می‌گرفتند تا پس از پایان جنگ اشیا را به موزه‌ها برگردانند ولی در ایران این موضوع متفاوت است. 

این باستان‌شناس گفت: راهکار مقابله با وندالیسم دولتی و عمومی در حوزه میراث فرهنگی بازنگری در مجموعه قوانین و مقررات میراث فرهنگی از طریق طرح‌ها و لوایح است. تقویت یگان حفاظت میراث فرهنگی و برگزاری دوره‌های آموزشی برای یگان حفاظت میراث فرهنگی، نصب مدیران متخصص در صف و ستاد، آموزش‌های همگانی و ساخت مجموعه‌های مستند با هدف آشنایی مردم با حوزه میراث فرهنگی، ایجاد هماهنگی و ارتباط پایگاه‌های میراث فرهنگی با محیط زیست و منابع طبیعی، بازنگری در اعتبارات، تقویت ارتباط وزارت میراث فرهنگی با انجمن‌ها و ذینفعان حوزه میراث فرهنگی و… از دیگر الزامات تغییر در حوزه میراث فرهنگی برای صیانت از آثار تاریخی است.