سامانه مودیان چیست؟ صفر تا صد سامانه مودیان ۱۴۰۴

سامانه مودیان یک زیرساخت نرم‌افزاری و پلتفرم آنلاین سراسری است که توسط سازمان امور مالیاتی کشور با هدف اجرای «قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان» ایجاد شد.

در فرآیند صفر تا صد سامانه مودیان، فرآیند سنتی ارسال گزارش‌های فصلی و اظهارنامه‌های کاغذی، جای خود را به ثبت و ارسال بلادرنگ یا نزدیک به بلادرنگ صورتحساب‌های الکترونیکی داده است.

این سیستم، رویکرد سازمان مالیاتی را از ممیز محوری به داده‌محوری تغییر داده و تکالیف جدیدی را برای مودیان تعریف کرده است. مطالعه آموزش سامانه مودیان و دانستن اینکه سامانه مودیان برای چه کسانی است، برای تمام حسابداران و صاحبان مشاغل در سال ۱۴۰۴ الزامی به شمار می‌رود. این مقاله به بررسی تخصصی الزامات، مشمولین و جدیدترین قوانین این سامانه می‌پردازد.

سامانه مودیان چیست؟

سامانه مودیان مالیاتی در واقع یک پایگاه داده ملی و متمرکز است که تحت مدیریت سازمان امور مالیاتی فعالیت می‌کند.

طبق قانون، هر مودی (اعم از شخص حقیقی صاحب شغل یا شخص حقوقی) دارای یک «کارپوشه» اختصاصی در این سامانه است. هسته اصلی این سیستم، «صورتحساب الکترونیکی» است.

مودیان موظفند تمام صورتحساب‌های فروش خود را طبق استانداردهای سازمان صادر و اطلاعات آن را به این سامانه ارسال کنند.

سامانه این اطلاعات را دریافت، ثبت و در کارپوشه فروشنده و خریدار ذخیره می‌کند. در پایان هر دوره مالیاتی (فصل)، اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده بر اساس همین داده‌های ثبت‌شده در سامانه، به صورت خودکار ایجاد می‌شود. این سیستم عملاً جایگزین روش‌های سنتی ارسال گزارش معاملات فصلی (ماده ۱۶۹ مکرر) شده است.

الزامات قانونی سامانه مودیان

اجرای فرآیندهای سامانه مودیان بر اساس «قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان» (مصوب مهر ۱۳۹۸) الزامی شده است. الزامات کلیدی این قانون مودیان را مکلف به موارد زیر می‌کند:

• ثبت‌نام در سامانه: تمام مشمولین باید در سامانه ثبت‌نام کنند.
• استفاده از پایانه فروشگاهی: مودیان باید از پایانه‌های فروشگاهی (مانند دستگاه کارتخوان یا رایانه‌های متصل) که قابلیت صدور صورتحساب الکترونیکی دارند، استفاده کنند.
• اختصاص حافظه مالیاتی: هر مودی باید یک «حافظه مالیاتی» به هر پایانه فروشگاهی اختصاص دهد. حافظه مالیاتی نوعی حافظه الکترونیکی است که اطلاعات صورتحساب‌ها را ثبت می‌کند.
• دریافت شناسه یکتا: برای هر حافظه مالیاتی، باید یک «شناسه یکتای حافظه مالیاتی» ۶ کاراکتری از طریق سامانه دریافت شود.
• صدور صورتحساب الکترونیکی: تمام فروش‌ها باید از طریق این پایانه‌ها و در قالب استاندارد صورتحساب الکترونیکی صادر و به سامانه ارسال شوند.

سامانه مودیان برای چه کسانی است؟

سوال اصلی بسیاری از کسب‌وکارها این است که سامانه مودیان برای چه کسانی است؟ بر اساس قانون، مشمولین به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:

مشمولین سامانه مودیان

1. کلیه اشخاص حقوقی (شرکت‌ها): تمامی شرکت‌های تجاری و موسسات غیرتجاری ثبت‌شده (مانند سهامی خاص، با مسئولیت محدود، تعاونی‌ها و...)، صرف نظر از نوع فعالیت یا میزان درآمد، مشمول اجرای کامل این قانون هستند.
2. اشخاص حقیقی (صاحبان مشاغل): بر اساس فراخوان‌های سازمان امور مالیاتی، تمامی صاحبان مشاغلی که در گروه‌های اول و دوم مالیاتی قرار دارند، و همچنین بخشی از گروه سوم، ملزم به اجرای این قانون هستند. این شامل پزشکان، وکلا، طلافروشان، رستوران‌ها، خرده‌فروشان و عمده‌فروشان بزرگ و... می‌شود. با توجه به فراخوان‌های متعدد، تا سال ۱۴۰۴، تقریباً اکثر مشاغل فعال، مشمول این سامانه شده‌اند.

ثبت فاکتور در سامانه مودیان

تکلیف اصلی مشمولین، «ثبت فاکتور» یا به عبارت دقیق‌تر، «ارسال اطلاعات صورتحساب الکترونیکی» به سامانه است.

این صورتحساب‌ها باید دارای فرمت استاندارد سازمان مالیاتی (الگوهای مختلفی برای فروش B2B، B2C، صادرات و... وجود دارد) و حاوی «شماره منحصر به فرد مالیاتی» باشند.

ارسال این اطلاعات به صورت دستی تقریباً غیرممکن و بسیار پیچیده است. به همین دلیل، کسب‌وکارها ملزم به استفاده از نرم افزار سامانه مودیان هستند.

این نرم‌افزارها به صورت یکپارچه به نرم‌افزار حسابداری متصل شده، در لحظه صدور فاکتور، آن را به فرمت استاندارد تبدیل کرده و مستقیماً برای سامانه مودیان ارسال می‌کنند.

غیرمشمولین سامانه مودیان

در حال حاضر، معافیت از سامانه مودیان بیشتر بر اساس نوع فعالیت یا گروه شغلی تعیین می‌شود. بر اساس قانون:

• اشخاص حقیقی گروه سوم: آن دسته از مشاغل گروه سوم که توسط فراخوان‌های سازمان امور مالیاتی به طور مشخص ملزم به استفاده از پایانه‌های فروشگاهی نشده‌اند (هرچند این گروه به سرعت در حال کاهش است).
• فعالیت‌های معاف از مالیات بر ارزش افزوده: کسب‌وکارهایی که صرفاً به عرضه کالاها و خدمات معاف از مالیات بر ارزش افزوده (موضوع ماده ۹ قانون مالیات بر ارزش افزوده) اشتغال دارند، از صدور صورتحساب الکترونیکی نوع اول و دوم معاف بوده و باید صورتحساب‌های نوع سوم (بدون اعتبار مالیاتی) صادر کنند.
• اشخاص خاص: برخی فعالیت‌های خاص مانند کشاورزی، دامپروری، صیادی و... که از شمول مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند، فعلاً از الزامات اصلی سامانه مودیان (به شکل صدور صورتحساب الکترونیکی) معافیت دارند.

چه کسانی باید در سامانه مودیان ثبت نام کنند؟

همانطور که در بخش مشمولین اشاره شد، پاسخ به این سوال واضح است:

1. تمامی اشخاص حقوقی: بدون هیچ استثنایی.
2. تمامی اشخاص حقیقی صاحب شغل (گروه اول و دوم).
3. بخشی از اشخاص حقیقی گروه سوم که توسط سازمان فراخوان شده‌اند.

فرایند ثبت‌نام اولین گام الزامی است. این فرآیند از طریق «درگاه ملی خدمات مالیاتی» (my.tax.gov.ir) آغاز می‌شود.

مودیان باید وارد کارپوشه خود شده، پرونده‌های مالیاتی خود را تکمیل و سپس اقدام به «اخذ شناسه یکتای حافظه مالیاتی» کنند. بدون این شناسه، امکان ارسال هیچ صورتحسابی به سامانه وجود نخواهد داشت.

آخرین بخشنامه سامانه مودیان

سال ۱۴۰۴، سال اجرای کامل و نظارت دقیق بر قانون سامانه مودیان است. در حالی که بخشنامه‌های سال‌های گذشته بر فازبندی و الزام تمرکز داشتند، قوانین جدید بر پذیرش اعتبار و اجرای جرائم متمرکز هستند.

بخشنامه سامانه مودیان ۱۴۰۲

سال ۱۴۰۲ سالی کلیدی برای اجرای سامانه مودیان بود. مهم‌ترین بخشنامه‌های این سال بر «الزام فازبندی شده» و «جرائم» متمرکز بودند.

بخشنامه‌های متعدد در این سال، گروه‌های مختلف اشخاص حقیقی را ملزم به پیوستن به سامانه کردند و عملاً تا پایان سال ۱۴۰۲، اکثر کسب‌وکارهای متوسط و بزرگ به این سیستم پیوستند. همچنین بخشنامه‌های مربوط به «حد مجاز» فروش و نحوه پذیرش اعتبار مالیاتی در این سال، زیربنای اجرای کامل قانون در سال‌های بعد را فراهم کرد.

قانون جدید سامانه مودیان (جدیدترین موارد مرتبط به ۱۴۰۴)

در سال ۱۴۰۴، تمرکز اصلی سازمان امور مالیاتی بر «اجرای کامل» و «نظارت دقیق» بر قانون است. جدیدترین تغییرات و تاکیدات در این سال عبارت‌اند از:

• الزام پذیرش اعتبار مالیات بر ارزش افزوده صرفاً از طریق سامانه: این مهم‌ترین تغییر برای حسابداران است. از ابتدای سال ۱۴۰۴، ممیزین مالیاتی صرفاً اعتبار مالیات بر ارزش افزوده‌ای را می‌پذیرند که صورتحساب الکترونیکی مربوط به آن، در کارپوشه خریدار در سامانه مودیان ثبت و توسط وی تایید شده باشد. فاکتورهای فیزیکی یا سنتی، دیگر اعتبار مالیاتی ندارند.
• اجرای کامل صورتحساب نوع سوم: تمرکز بر الزام کسب‌وکارهای معاف (مانند طلا و جواهر) برای صدور صورتحساب نوع سوم (بدون اعتبار مالیاتی).
• کنترل دقیق حد مجاز فروش: سامانه به صورت هوشمند، فروش مودیان را با حد مجاز (بر اساس پرونده مالیاتی) مقایسه کرده و در صورت عبور از حد مجاز، صورتحساب‌های مازاد را به صورت خودکار به عنوان «فروش بدون اعتبار مالیاتی» شناسایی می‌کند.
• اجرای کامل جرائم: بخشودگی‌ها و دوره‌های آزمایشی به پایان رسیده و جرائم عدم ارسال صورتحساب به صورت جدی اعمال می‌گردد.

برای اطلاع از آخرین تحلیل‌ها و جزئیات فنی این تغییرات، می‌توانید به منابع تخصصی و آموزشی مانند وبلاگ سپیدار سیستم مراجعه کنید.

جمع‌بندی

سامانه مودیان یک تحول اساسی در نظام مالیاتی ایران بود که فرآیند گزارش‌دهی را از فصلی به لحظه‌ای تغییر داده است.

در سال ۱۴۰۴، اجرای این قانون به مرحله بلوغ و الزام کامل رسیده و عدم رعایت آن، ریسک‌های مالی و جرائم سنگینی را متوجه کسب‌وکارها می‌کند.

تسلط بر آموزش سامانه مودیان و استفاده از ابزارهای نرم‌افزاری مناسب، تنها راه انطباق کامل با این الزامات جدید است.

سوالات متداول

سامانه مودیان برای چه کسانی است؟

برای کلیه اشخاص حقوقی (شرکت‌ها) و اکثر اشخاص حقیقی صاحب شغل (به‌ویژه گروه‌های اول و دوم مالیاتی).

آیا سامانه مودیان اجباری است؟

بله، برای تمامی مودیان فراخوان شده، ثبت‌نام و ارسال صورتحساب الکترونیکی مطابق قانون، اجباری است.

جرائم سامانه مودیان کدام موارد است؟

شامل جریمه عدم ثبت‌نام، جریمه عدم صدور صورتحساب (معادل ۱۰٪ فروش)، جریمه عدم اعلام حافظه مالیاتی و... که می‌تواند منجر به محرومیت از معافیت‌ها و بخشودگی‌ها نیز شود.

چه کسانی از سامانه مودیان معاف هستند؟

در حال حاضر (سال ۱۴۰۴)، معافیت مطلق وجود ندارد. اما برخی اشخاص حقیقی (گروه سوم که فراخوان نشده‌اند) و برخی مشاغل (مانند کشاورزی) از الزامات صدور صورتحساب الکترونیکی نوع ۱ و ۲ معاف هستند.

سامانه مودیان از چه تاریخی اجباری شده است؟

فرآیند اجباری شدن از اواخر سال ۱۴۰۱ آغاز و به صورت فازبندی تا پایان سال ۱۴۰۲ برای اکثر گروه‌ها اجرایی شد. از ابتدای سال ۱۴۰۴، اجرای کامل آن برای تمامی مشمولین الزامی است.