پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : بیبیسی: رسانههای چین در پوشش خبری گسترده خود از نخستین نشست تاریخ ژاپن با پنج کشور آسیای میانه، این اجلاس را نوعی مانور استراتژیک توصیف کردهاند که از نیاز به تامین امنیت منابع و رقابتهای ژئوپلیتیکی سرچشمه میگیرد.
به گفته وزارت امور خارجه ژاپن، ریاست این نشست را که در روزهای ۱۹ و ۲۰ دسامبر در توکیو برگزار شد، سانائه تاکایچی، نخستوزیر این کشور بر عهده داشت و روسای جمهوری قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان نیز در آن شرکت داشتند. این نشست قرار بود ابتدا در اوت ۲۰۲۴ برگزار شود.
در حالی که وزارت امور خارجه چین هنوز واکنشی رسمی به این نشست نشان نداده، اما رسانهها این رویداد را نشانهای از رویکردی فعال و قاطع در سیاست خارجی ژاپن خواندهاند که به گفته آنها به تشدید تنشها با پکن منجر خواهد شد.
در رسانههای دولتی و محلی چین، روایت غالب این است که توکیو میکوشد نفوذ خود را در منطقهای گسترش دهد که به طور سنتی زیر نفوذ چین و روسیه بوده است، اما بر اساس این روایت، ژاپن با محدودیتهای ساختاری روبهرو است که احتمال موفقیت این تلاشها را پایین میآورد.
تلویزیون مرکزی چین، رسانه دولتی این کشور، گفت ژاپن «بیهوده در تلاش است تا به حیاط خلوت چین نفوذ کند».
شیانگ هائویو، پژوهشگر موسسه مطالعات بینالمللی چین، در گزارشی در تلویزیون دولتی چین گفت که «علاقه واقعی» ژاپن به ذخایر عظیم نفت، گاز طبیعی و عناصر کمیاب معدنی این منطقه بازمیگردد.
شیانگ هائویو با این حال تاکید کرده است که هر پنج کشور آسیای مرکزی محصور در خشکی هستند و هر مسیر عمده انتقال منابع، ناگزیر باید از خاک چین یا روسیه عبور کند. به گفته او این مسئله باعث میشود خواستههای ژاپن در این زمینه «عملا غیرواقعبینانه» باشد.
رسانههای دیگر، از جمله وبسایت خبری و تحلیلی نیمهدولتی گوانچا و روزنامه یانگچنگ ایونینگ نیوز که در گوانگژو منتشر میشود، نیز همین تحلیل شیانگ هائویو را بازتاب دادهاند.
وبسایت «دِ پیپر» مستقر در شانگهای و وابسته به دولت چین، راهبرد ژاپن را به «محاصرهای به شکل عقرب» علیه پکن تشبیه کرده است.
به نوشته این رسانه، این راهبرد سه جبهه دارد: «دهان عقرب» که موضعی سختگیرانهتر در قبال تایوان است؛ «چنگک چپ» به گسترش حضور نظامی در دریای جنوبی چین مربوط میشود؛ و «چنگک راست» بر شمال شرق آسیا تمرکز دارد، از طریق تقویت پیوندهای امنیتی با متحد دیگر آمریکا یعنی کره جنوبی و بهرهگیری از تهدید کره شمالی برای توجیه گسترش نظامی.
این گزارش میگوید هدف گرفتن آسیای میانه از سوی تاکایچی «دم عقرب» است؛ مسیری که ژاپن از طریق آن میکوشد به مواد معدنی حیاتی و منابع انرژی دست یابد و همزمان، زیر چتر «امنیت اقتصادی»، نفوذ چین و روسیه را تضعیف کند.
در این مقاله آمده است که اقدام ژاپن «قماری ژئوپلیتیک و پرریسک» است که از اضطراب دیپلماتیک درباره جایگاه بینالمللی این کشور ناشی میشود.
رسانه دولتی شانگهای آبزرور، روز ۱۶ دسامبر مقالهای منتشر کرد که در آن اقدام ژاپن بیش از آن که یک «چرخش راهبردی واقعی» تلقی شود، نوعی «دیپلماسی نمایشی» توصیف شده و آمده است که تلاشهای پیشین توکیو برای نفوذ در منطقه موفق نبوده است.
این مقاله به نقل از لو یائودونگ از آکادمی علوم اجتماعی چین میگوید انگیزههای ضد چینی و ضد روسی که به توکیو نسبت داده میشود، «جلب اعتماد» کشورهای آسیای مرکزی را دشوار میکند و با یادآوری این که چین بزرگترین شریک تجاری هر پنج کشور این منطقه به شمار میرود، این رویکرد را «بر خلاف اهداف بلندمدت ثبات و توسعه منطقه» میداند.
برخی وبلاگهای چینی نیز این نشست را مورد توجه قرار دادهاند. یکی از این وبلاگها پیشبینی کرده است که ژاپن برای جلب نظر کشورهای آسیای میانه، وامهای کلان، پیشنهاد کمکهای زیرساختی و «وعدههای دلفریب» خواهد داد. این مطلب افزوده است که هدف این اقدام ایجاد بیثباتی در مرزهای غربی چین و کوبیدن «میخی زهرآگین» در زمین میان چین و روسیه است.
وبلاگی دیگر نوشته است که کشورهای آسیای میانه پیشنهادهای ژاپن را به صورت منفعلانه نخواهند پذیرفت، بلکه راهبرد «دیپلماسی چندسویه» را در پیش میگیرند و میکوشند از رقابت میان قدرتهای بزرگ، قدرت چانهزنی بیشتری برای خود به دست آورند.
ساوث چاینا مورنینگ پست، رسانه مستقل هنگکنگی، رویکردی کمتر انتقادی در پیش گرفته و پیشبینی کرده است که کشورهای آسیای مرکزی توافقی درباره همکاری در حوزه هوش مصنوعی و توسعه زیرساختها با ژاپن امضا خواهند کرد.
در مقاله ۱۸ دسامبر این روزنامه، به نقل از توموهیکو اویاما، پژوهشگر ژاپنی دانشگاه هوکایدو، آمده است که ژاپن تاکنون به اندازه کافی وارد «دیپلماسی نشستهای سران» نشده، اما این رویداد نشان خواهد داد که «ژاپن به صحنه روابط بینالملل بازگشته است».
این گزارش همچنین به نقل از تیمور دادابایف از دانشگاه تسوکوبا مینویسد تعامل ژاپن با کشورهای آسیای میانه «بحرانمحور یا امنیتمحور» نیست، بلکه بر «تنوعبخشی به جای همسویی» تاکید دارد، با آگاهی از این واقعیت که نه میتواند در مقیاس چین رقابت کند و نه جایگزینی برای نفوذ تاریخی روسیه باشد.
چین در حال گسترش نفوذ خود در آسیای میانه
چین در سالهای اخیر همکاریهای خود را با پنج کشور آسیای میانه که دارای منابع قابل توجهی هستند، به شکل چشمگیری افزایش داده است.
در دومین نشست سران چین و کشورهای منطقه آسیای میانه که در ماه ژوئن در شهر آستانه برگزار شد، شی جینپینگ، رئیسجمهور چین از این کشورها خواست همکاریها را با «نیرویی تازه» و اقدامهای ملموستر تقویت کنند و پیشبرد ابتکار کمربند و جاده را در اولویت قرار دهند.
در جریان این نشست، شماری از توافقهای دوجانبه، از جمله در زمینه سرمایهگذاری در مواد معدنی سبز و همکاریهایی در حوزه انرژی، به امضا رسید.
نخستین نشست سران چین و کشورهای آسیای مرکزی در سال ۲۰۲۳ در شهر شیآن چین برگزار شد و رسانههای دولتی این کشور آن را به شکلی گسترده پوشش دادند.
ساوث چاینا مورنینگ پست پیشتر در ماه ژوئن نوشته بود که عوامل محرک گسترش نفوذ چین در این منطقه شامل افزایش نگرانیهای امنیتی منطقهای، نیازهای انرژی و تجاری، و رقابت با قدرتهایی مانند روسیه و اتحادیه اروپا است.