مقدمه
تفاوتی ندارد زمان زیادی از ورود شما به دنیای تجارت بین‌المللی گذشته باشد، یا این که سال‌هاست به ‌عنوان یک بازرگان در حوزه واردات و صادرات فعالیت می‌کنید، بی شک تا به حال نام «سامانه epl» به گوش‌تان خورده است. سامانه‌ای که در تمامی مراحل ترخیص کالا از گمرک نقشی پررنگ و محوری دارد و بدون آشنایی با آن، عملاً امکان انجام سریع و اصولی فرآیندهای گمرکی وجود نخواهد داشت. تجیار به عنوان اولین پلتفرم جامع بازرگانان ایرانی در این مقاله تلاش دارد تا به‌صورت جامع و کاربردی به معرفی سامانه epl بپردازد. این راهنما بر اساس سوالات کاربران در مواجهه با چالش‌های گمرکی تهیه شده است و می‌تواند راهگشای بسیاری از پرسش‌ها و دغدغه‌های شما باشد.

تعریف سامانه EPL

epl مخفف عبارت electronic packing list است و سامانه اصلی گمرک به شمار می‌رود. به این سامانه پنجره واحد فرامرزی نیز می‌گویند که به عنوان مهم‌ترین بخش گمرک الکترونیکی کشورشناخته می‌شود. سامانه epl با قصد یکپارچه‌سازی فرآیندهای گمرکی و آسان کردن تجارت بین‌المللی طراحی و تولید شد. سامانه epl برای نخستین‌بار در سال ۱۳۹۲ به‌صورت آزمایشی در یکی از گمرک‌های کشور اجرا شد و پس از مشاهده نتایج آن، در تمامی گمرکات به‌عنوان سامانه رسمی مورد استفاده قرار گرفت. اشخاص حقیقی و حقوقی در روال فرآیندهای ترخیص کالا، از سامانه epl به‌عنوان ابزاری مهم در اظهار کالا، بارگذاری اسناد، پیگیری مجوزها و رهگیری وضعیت ترخیص کالا استفاده می‌کنند. این سامانه با حذف فرآیندهای سنتی و حضوری، نه‌تنها سرعت انجام پروسه ترخیص را بسیار افزایش داده، بلکه باعث شفافیت بیشتر و کم شدن خطاهای انسانی در فرآیندهای گمرکی شده است. با استفاده از سامانهepl ، امکان ثبت درخواست‌ها و پیگیری‌های گمرکی در هر وقت و مکان وجود دارد و کاربران می‌توانند بدون مراجعه حضوری، بخش بزرگی از روال گمرکی کالای خود را مدیریت نمایند. این مسئله به‌ویژه برای واردکنندگانی که با حجم بالای کالای تجاری مواجه هستند، اهمیت زیادی دارد.

کاربرد سامانه EPL
سامانه epl در سال‌های اخیر به یکی از اصلی‌ترین سامانه‌های گمرک الکترونیکی در ایران تبدیل شده است. این سامانه با هدف ساده‌سازی، تسریع و شفاف‌سازی فرآیندهای گمرکی طراحی شد و اکنون بخش قابل‌توجهی از فرآیندهای مربوط به واردات و صادرات کالا از راه همین سامانه انجام می‌شود. اصلی‌ترین کاربرد این سامانه، امکان اظهار کالا و تنظیم اظهارنامه گمرکی به صورت مجازی و از راه دور است. در گذشته اظهار کالا تنها از طریق مراجعه حضوری و ارائه مدارک کاغذی امکان‌پذیر بود که این راه علاوه بر زمان‌بر بودن، مستعد خطا و پیگیری‌های طاقت‌فرسا نیز بوده است. اکنون کاربران می‌توانند در بستر سامانهepl ، اطلاعات مربوط به کالای خود را به ‌صورت دقیق و شفاف درج کنند. امروزه این اطلاعات به ‌صورت مستقیم و خودکار در اختیار کارشناسان گمرک قرار می‌گیرد. همچنین این سامانه به کاربرها این امکان را می‌دهد تا فرایند اظهار کالا و همچنین ترانزیت آن را از راه دور انجام دهند. با کمک این قابلیت، نیازی به حضور فیزیکی در گمرک برای آغاز فرآیند ترخیص نیست. کاربران می‌توانند مجوزهای لازم را از سازمان‌های مرتبط همچون استاندارد یا بهداشت نیز در همین سامانه دریافت کنند. امکان ارزش‌گذاری دقیق کالا، پرداخت هزینه‌های گمرکی به‌صورت آنلاین، پیگیری لحظه‌ای وضعیت پرونده‌ها، و تعیین وضعیت ارزیابی و مسیر ترخیص، از دیگر امکاناتی است که در سامانه epl پیاده‌سازی شده است.

نحوه ثبت‌ نام در سامانه EPL گمرک
فرآیند ثبت‌نام در سامانهepl برخلاف تصور بسیاری از کاربران، به‌صورت کاملاً اینترنتی انجام نمی‌شود و جهت دریافت اطلاعات اولیه ورود به سامانه، مراجعه حضوری به یکی از گمرکات کشور ضروری است. کاربران برای آغاز فرایند ثبت‌نام، باید ابتدا با در دست داشتن مدارک شناسایی و معرفی‌نامه رسمی شرکت یا کسب‌وکار خود به واحد انفورماتیک یکی از گمرکات اجرایی مراجعه کنند. در آنجا، اطلاعات هویتی و شغلی آن‌ها در سامانه گمرک ثبت می‌شود و پس از تأیید، یک نام کاربری و رمز عبور رسمی برای ورود به سامانه epl در اختیار ایشان قرار می‌گیرد. خوب است بدانید که ثبت‌نام در این سامانه تنها یک بار انجام می‌شود و پس از آن، کاربران می‌توانند در هر زمان با استفاده از اطلاعات دریافتی وارد سامانه شوند و از خدمات آن استفاده کنند.

نحوه ورود به سامانه EPL گمرک
پس از دریافت نام کاربری و رمز عبور از واحد انفورماتیک گمرک، اشخاص می‌توانند به‌آسانی وارد سامانه epl شده و از امکانات آن بهره‌مند شوند. در نظر داشته باشید که این سامانه از طریق نشانی اینترنتی epl.irica.ir در دسترس است و نیازی به نصب نرم‌افزار یا اپلیکیشن خاصی نخواهد بود. تنها با یک مرورگر ساده و اتصال به اینترنت، امکان دسترسی به پنل کاربری هر شخص در سامانه گمرک وجود دارد. ورود به سامانه بسیار ساده و آسان است. در صفحه نخست سامانه، دو گزینه مشخص برای وارد کردن نام کاربری و رمز عبور وجود دارد. پس از وارد کردن اطلاعات شخصی و کلیک روی گزینه «ورود»، سامانه کاربر را به پنل اختصاصی خود منتقل می‌کند که شامل بخش‌هایی همچون ثبت اظهارنامه، مشاهده وضعیت مجوزها، پیگیری وضعیت ترخیص، پرداخت هزینه‌های گمرکی و سایر گزینه‌هاست. یکی از نکات اساسی که کاربران باید در هنگام ورود به سامانه توجه کنند، دقت در ثبت کردن اطلاعات شخصی است. در صورت ورود چندباره‌ی اشتباه اطلاعات، حساب کاربری ممکن است موقتاً مسدود شود. همچنین پیشنهاد می‌شود از مرورگرهای به‌روز برای دسترسی راحت به پنل کاربری استفاده شود، چرا که سامانه ممکن است با برخی مرورگرهای قدیمی سازگاری کامل نداشته باشد.

مدارک لازم برای ثبت‌ نام در سامانه EPL گمرکی
فرآیند ثبت‌نام در سامانه epl گمرک مستلزم ارائه مدارک مشخصی است که بسته به شخصیت حقیقی یا حقوقی متقاضی، این اسناد متفاوت خواهد بود. این مدارک از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران برای احراز هویت، تأیید صلاحیت و صدور دسترسی به سامانه تعیین شده‌اند. آماده‌سازی دقیق و کامل این مدارک نقش مهمی در جلوگیری از تأخیر یا رد درخواست ثبت‌نام ایفا می‌کند.

برای اشخاص حقیقی، مدارکی مانند گواهی عدم سوء‌پیشینه با تاریخ معتبر، صادرشده توسط مراجع قانونی، کارت بازرگانی به همراه کپی آن، اصل و کپی کارت ملی، اصل و کپی شناسنامه موردنیاز است.
برای اشخاص حقیقی ارائه مدارکی از جمله مدارک ثبتی شرکت شامل آگهی تأسیس، اساسنامه و کلیه آگهی‌های تغییرات، کد اقتصادی، گواهی عدم سوء‌پیشینه مدیرعامل و صاحبان امضای مجاز، کارت بازرگانی شرکت به همراه کپی آن، اصل و کپی کارت ملی و شناسنامه مدیرعامل و صاحبان امضا و حضور فیزیکی مدیرعامل و صاحبان امضای مجاز در یکی از گمرکات اجرایی ضروری است. پیش از مراجعه حضوری به گمرک، توصیه می‌شود مدارک موردنیاز با دقت کامل بررسی شوند تا از بروز مشکلات احتمالی در فرآیند ثبت‌نام جلوگیری شود.

مزایای استفاده از سامانه EPL
با هوشمند شدن تجارت ایران، استفاده از سامانه‌هایی مانند epl به‌عنوان بخشی تفکیک ناپذیر از فرآیند ترخیص کالا از گمرک مطرح شده است. سامانه epl نه‌تنها به‌عنوان یک ابزار دیجیتال ساده، بلکه به‌عنوان یک سیستم جامع در مدیریت هوشمند فرآیندهای گمرکی عمل می‌کند. اولین و مهم‌ترین مزیت این سامانه، حذف بخش زیادی از مراجعات حضوری به گمرک و سایر سازمان‌های مربوط است. با امکان ثبت اظهارنامه، بارگذاری مدارک ترخیص کالا از گمرک ، دریافت مجوزها و پیگیری وضعیت ترخیص به‌صورت مجازی، بسیاری از مراحل زمان‌بر و پرهزینه به‌سادگی از راه دور انجام می‌پذیرد. این موضوع نه‌تنها موجب صرفه‌جویی در زمان می‌شود، بلکه هزینه‌های جانبی را نیز به‌شدت کاهش می‌دهد. فایده دیگرepl ، افزایش شفافیت در فرایندهای گمرکی است. جالب است بدانید تمامی فعالیت‌ها و اطلاعات در این سامانه ثبت و قابل پیگیری هستند. این ویژگی به بازرگانان این امکان را می‌دهد تا بدون نگرانی از بروز خطا یا فراموشی، روند ترخیص کالای خود از گمرک را تحت نظر داشته باشند و در صورت نیاز، سابقه افراد را بررسی کنند. امکان ارزش‌گذاری دقیق کالاهای تجاری و ارتباط با بانک اطلاعاتی گمرک از دیگر مزیت‌های این سامانه به‌شمار می‌رود. این قابلیت موجب کاهش اختلافات احتمالی بین ارزیاب و صاحب کالا شده و فرآیند ترخیص و آزاد سازی کالا را به‌صورت استاندارد پیش می‌برد. در پایان، امنیت اطلاعات و حفظ حریم خصوصی کاربران از دیگر مزیت‌های قابل‌توجه epl است. با توجه به حساسیت اطلاعات تجاری، وجود بستری امن و قابل‌اطمینان برای انجام فعالیت‌های گمرکی، نقش مهمی در جلب اعتماد بازرگانان ایفا کرده است.

تفاوت کاربرد سامانه EPL و سامانه جامع تجارت ایران
دو سامانه مهم تجارت کشور یعنی سامانه جامع امور گمرکی (epl) و سامانه جامع تجارت ایران (ntsw) به‌عنوان اصلی‌ترین بسترهای انجام فرآیندهای واردات و صادرات ایران به شمار می‌روند. در یک نگاه ممکن است این دو سامانه شبیه به هم به ‌نظر برسند، اما تفاوت‌های بزرگی در ساختار و کاربرد آن‌ها وجود دارد که قابل چشم پوشی نیست.

سامانه epl یک سامانه کاملاً تخصصی گمرکی است که برای انجام عملیات مربوط به اظهار کالا، ترخیص، دریافت مجوزهای قانونی مرتبط با گمرک و پرداخت هزینه‌های‌ ترخیص کالا از گمرک به کار می‌رود. در این سامانه، فعالیت‌هایی چون دوراظهاری، ارزش‌گذاری کالا، پیگیری مسیر ارزیابی و صدور پروانه گمرکی به‌صورت مجازی و از راه دور به آسانی انجام می‌شود. epl در واقع نقطه ورود کالا به رویه‌های گمرکی است.

از سوی دیگر سامانه جامع تجارت ایران با نظارت وزارت صنعت، معدن و تجارت فعالیت و نقش اصلی را در مرحله قبل از ورود به گمرک ایفا می‌کند. این سامانه بستر ثبت سفارش کالا، تخصیص ارز، دریافت مجوزهای بین‌سازمانی و هماهنگی با نهادهایی مانند بانک مرکزی را فراهم می‌سازد. به زبان ساده‌تر، سامانه جامع تجارت ایران، محل ورود کالا به فرآیندهای قانونی تجارت بین‌المللی است و تا زمانی که ثبت سفارش و مجوزهای اولیه در این سامانه انجام نشود، امکان استفاده از epl و ترخیص کالا از گمرک وجود نخواهد داشت.

زیرمجموعه‌های سامانه EPL
سامانه epl به‌عنوان پلتفرم اصلی اجرای گمرک مجازی در کشور، مجموعه‌ای از زیرسامانه‌های گمرکی را در خود جای داده که هر یک بخشی از فرآیندهای تجاری را پوشش می‌دهند. این زیرسامانه‌ها در همکاری با یکدیگر، ساختار هماهنگی به‌نام «سامانه جامع گمرکی» را تشکیل داده‌اند که به‌صورت متمرکز وظایف متعددی را در حوزه واردات، صادرات و ترانزیت کالا انجام می‌دهد. سامانه پرداخت متمرکز، زیرسامانه کدینگ، زیرسامانه احراز، مانیفست الکترونیکی و سامانه ارزش کالا(TSC) از جمله مهم‌ترین زیرسامانه‌های epl به شمار می‌رود. همچنین epl تولید شده تا امکان ارتباط سریع میان گمرک و سایر سازمان‌ها مانند بیمه‌ها و صاحبان کالا را فراهم کند. این پلتفرم به اشخاص خارج از گمرک اجازه می‌دهد تا مراحل گمرکی مرتبط با کالاهای خود را به صورت مجازی پیگیری کنند و با کارشناس‌های گمرک در ارتباط باشند. سامانه EPLدر گذر زمان
تا پیش از طراحی و راه اندازی سامانهepl ، فرآیند ترخیص کالا در گمرک‌های کشور، بیشتر به سبک قدیمی، سنتی و برپایه مدارک کاغذی انجام می‌شد. این روش نیازمند حضور فیزیکی و مداوم صاحبان کالا یا نمایندگان آن‌ها در گمرک بوده و به‌دلیل همین وابستگی زیاد به نیروی انسانی، کارها با سرعت بسیار پایین و میزان خطای بالا انجام می‌گرفت. سامانه epl از اواسط سال ۱۳۹۰ کم کم و به صورت تدریجی در گمرکات کشور فعال شد و توانست سرعت طی رویه‌های گمرکی را تا حد زیادی افزایش دهد. پیش از استفاده ازepl ، فرآیند ترخیص کالا نیازمند ارائه هم‌زمان اسناد و مدارک فیزیکی بود که برای هر مرحله باید به صورت جداگانه بررسی و تأیید می‌شد.انجام این فرآیندها با هماهنگی بین بخش‌های متفاوت گمرک معمولاً با تأخیر همراه بود. این روزها، بارگذاری اطلاعات و اسناد در سامانه، همه بخش‌ها و واحدهای مرتبط را به‌طور هم‌زمان در جریان قرار می‌دهد و این موضوع هم سرعت پیگیری را بالا برده و هم شفافیت رویه‌ها را افزایش داده است. سامانه epl با تبدیل فرآیند سنتی گمرک به یک سازوکار هوشمند و پیشرفته، نه‌تنها تسهیل‌کننده تجارت در داخل کشورمان شده، بلکه موجب نزدیک شدن استانداردهای اجرایی ایران به رویه‌های تجارت بین‌المللی شده است؛ مسیری که همچنان نیازمند آموزش و هماهنگی بیشتر بین واحدها و سازمان‌های مختلف است.