علم چه می‌گوید؛ تکنیک «انسجام قلب» چیست و چه فوایدی برای سلامت ذهن و بدن دارد؟

یورو نیوز: تصور کنید قلب شما نه فقط یک پمپ ساده، بلکه عضوی باشد که بتوان ضربانش را با ریتم نفس‌هایتان هماهنگ و هم‌نوا کرد و به این ترتیب سطح سلامت روحی و فیزیکی شما را بهبود بخشید.

این همان چیزی است که در فرهنگ عامه به آن «انسجام قلب» می‌گویند؛ یک حالت فیزیولوژیکی که گفته می‌شود در جریان آن، بین ضربان قلب، تنفس و سیستم عصبی انسان یک هماهنگی ریتمیک ایجاد می‌شود و به فرد کمک می‌کند تا به آرامش برسد.

انسجام قلب که در فرانسه به آن «کوئرانس کاردیاک» (Cohérence cardiaque) می‌گویند، در واقع یک تکنیک نفس کشیدن است. تمرین نفس کشیدن آهسته، منظم و ریتمیک و کمترین فایده‌ای که این کار برای بدن دارد، کاهش سطح اضطراب است.

برای این کار، به راحتی روی زمین می‌نشینیم و مثلا برای ۵ ثانیه عمل دم را انجام می‌دهیم، سپس برای ۵ ثانیه نفس را در سینه حبس می کنیم و درنهایت به مدت ۵ ثانیه نیز عمل بازدم را انجام می‌دهیم.

این تکنیک باعث می‌شود تنفسی آهسته و منظم داشته باشیم، ضربان قلب به‌تدریج با این ریتم تنفس هماهنگ شود و درنهایت یک الگوی سینوسی در تغییرات ضربان قلب شکل بگیرد.

طرفداران این تکنیک پیشنهاد می‌کنند که این تمرین را بصورت روزانه و هربار به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه انجام دهیم.

این شیوه نفس کشیدن منجر به آرامش می‌شود؛ اما در همین شیوه آرامش‌بخشی نیز اغراق شده است و در صفحات برخی مجلات، وب‌سایت‌های برخی از درمانگران یا در برنامه‌های سلامتی که با اهداف تجاری تولید می‌شوند، وعده داده می‌شود که این تکنیک می‌تواند بیماری‌های متعددی (از افسردگی گرفته تا اعتیاد و استرس پس از سانحه) را درمان کند و حتی باعث بیدار شدن قدرت بی‌انتهای درونی شود.

انسجام قلب دقیقا چیست؟

در بدن، عملکردهای تنفسی و قلبی با هم مرتبط هستند و تغییرات ضربان قلب تحت تأثیر تنفس قرار می‌گیرند. به طور دقیق‌تر، ضربان قلب در هنگام دم افزایش و در هنگام بازدم کاهش می‌یابد. این پدیده در حوزه زیست‌پزشکی «آریتمی سینوسی تنفسی» (RSA) نامیده می‌شود.

دامنه آریتمی سینوسی تنفسی با تفاوت بین حداکثر ضربان قلب در هنگام دم و حداقل ضربان قلب در هنگام بازدم اندازه‌گیری می‌شود. به عنوان مثال، اگر ضربان قلب ما در هنگام دم ۸۰ ضربه در دقیقه و در هنگام بازدم ۷۰ ضربه در دقیقه باشد، دامنه آریتمی سینوسی تنفسی می‌شود ۱۰ ضربه در دقیقه.

مطالعات متعدد نشان داده‌اند که دامنه بالای آریتمی سینوسی تنفسی از نظر فیزیولوژیکی و روانی مفید است و در مقابل، دامنه کاهش‌یافته آریتمی سینوسی تنفسی با اختلالات قلبی عروقی (فشار خون بالا، نارسایی مزمن قلب) و مشکلات سلامت روان (اضطراب و استرس) مرتبط است.

به همین دلیل در سال‌های اخیر، استفاده از تکنیک‌های افزایش دامنه آریتمی سینوسی تنفسی (RSA) از طریق تنفس، در بین مردم محبوبیت پیدا کرده است و از آنجایی که اصطلاح «آریتمی سینوسی تنفسی» تا حدودی پیچیده است، مردم از اصطلاح «انسجام قلبی» به جای آن استفاده می‌کنند.

سیستم عصبی خودکار ما از دو شاخه تشکیل شده است: سیستم عصبی سمپاتیک، که ما را برای عمل آماده می‌کند و سیستم عصبی پاراسمپاتیک، که باعث آرامش می‌شود.

وقتی استرس داریم، سیستم عصبی سمپاتیک بیش از حد فعال است. در واقع «انسجام قلب» با فعال کردن سیستم عصبی پاراسمپاتیک، به ایجاد تعادل مجدد بین این دو سیستم کمک می‌کند.

هنگام تمرین انسجام قلب، تنفس خود را با ریتمی آهسته و منظم (تقریبا ۶ نفس در دقیقه) هماهنگ می‌کنیم. این هماهنگ‌سازی سیگنالی به مغز می‌فرستد که نشان می‌دهد هیچ خطر قریب‌الوقوعی وجود ندارد و به بدن اجازه می‌دهد تا آرام شود.

واقعیت آن است که داده‌های تجربی و برخی مطالعات، اثرات مفید تمرینات تنفسی «انسجام قلب» را نشان دادند و آزمایش‌های بالینی مبتنی بر آریتمی سینوسی تنفسی نیز نویدبخش بوده‌اند؛ اما تحقیقات همچنان ادامه دارد و دانش فعلی، کافی نیست.

تمرین کنترل تنفس در یوگا که «پرانایاما» نامیده می‌شود، یکی از اولین موارد استفاده از تکنیک‌های تنفس برای بهبود سلامت بود. امروزه تکنیک‌های تنفس دیگری مانند تکنیک ۳-۶-۵ نیز رایج هستند (۳ بار در روز، ۶ بار نفس کشیدن در دقیقه، به مدت ۵ دقیقه) و توسط پزشکان توصیه می‌شوند.

حتی ده‌ها دستگاه و فناوری از جمله برنامه‌هایی برای تلفن‌های هوشمند طراحی شده و بصورت تجاری توسعه یافته‌اند که سعی دارند این تکنیک‌ها را آموزش دهند. بسیاری از آنها، در اولین قدم از اندازه‌گیری‌های آریتمی سینوسی تنفسی به عنوان معیاری برای ارزیابی وضعیت روزانه سلامتی استفاده می‌کنند.

یک تحقیق بزرگ که گزارش آن در ژانویه ۲۰۲۵ میلادی در وبسایت علمی نیچر منتشر شد، نشان داد که الگوهای انسجام ریتم قلبی منجر به ثبات عاطفی بیشتر می‌شوند. به عبارت دیگر، الگوهای منظم‌تر ضربان قلب عمدتا با احساسات مثبت (قدردانی، همدلی) همراه‌ بودند و احساسات منفی نیز اغلب الگوهای بی‌نظم‌تر ایجاد می‌کردند. این نتایج ارتباط بین انسجام قلب و تنظیم هیجانات را تقویت کرد.

در جریان این تحقیق، داده‌های بیش از ۱.۸ میلیون جلسه تمرین متعلق به کاربران یک اپلیکیشن «انسجام قلب» روی موبایل در دوره زمانی ۲۰۱۹–۲۰۲۰ میلادی بررسی شد.

مشکل همان است که پیش‌تر گفته شد: مرز بین دانش علمی فعلی از یکسو و تفاسیر و کاربردهای عمدتا تجاری تبلیغ شده برای عموم از سوی دیگر، بسیار باریک است. مکانیسم‌های بیولوژیکی اساسی RSA به خوبی درک نشده‌اند و برخی ادعاها در مورد اینکه مثلا با این کار، قلب یک میدان مغناطیسی در اطراف خود ایجاد می‌کند، یا ادعای درمان قطعی بیماری‌های قلبی، افسردگی، خواب یا بیماری‌های جدی با این تکنیک، اغراق‌آمیز هستند.

موسسه ملی بهداشت و تحقیقات پزشکی فرانسه (Inserm) نیز در گزارشی تایید می‌کند که مزایای تنفس بر RSA واضح است، اما برخی ادعاهای عمومی بیش از آنچه شواهد علمی دارند نمایش داده شده‌اند. در واقع، فواید عمومی آن روی استرس، اضطراب یا سازگاری عصبی نسبی «پذیرفته‌شده‌تر» هستند ولی هنوز شواهد علمی برای آن به عنوان «درمان پزشکی قطعی برای بیماری‌ها» به دست نیامده است.

به همین دلیل است که متخصصان توصیه می‌کنند از تکنیک «انسجام قلب»، به عنوان یک تمرین مکمل در کنار سایر درمان‌های پزشکی همچنین به عنوان یک اقدام پیشگیرانه مثلا برای رویارویی با شرایط استرس‌زا استفاده شود.